Τάσος Λειβαδίτης: «Είμαι μακριά απ’ τους ανθρώπους»

Η καινούργια συλλογή του Τάσου Λειβαδίτη «Βιολέτες για μια εποχή» αποτελεί ένα σημαντικό ποιητικό γεγονός. Μετά από 33 χρόνια συνεχούς ποιητικής προσφοράς, ο ποιητής προξενεί στον αναγνώστη όλο και μεγαλύτερη συγκίνηση. Δεν είναι μόνο οι μνήμες προσώπων και πραγμάτων, οι λυρικές εξάρσεις, τα βιώματα που ξαναζούν: σ’ αυτές τις σελίδες διακρίνει κανείς τον εφηβικό αυθορμητισμό και την οργή που χαρακτηρίζει το έργο κάθε «καταραμένου» ποιητή.

Απ’ αυτή την άποψη, ο Λειβαδίτης αποτελεί ένα φαινόμενο σπάνιο για τα γράμματά μας. Το εικοστό ποιητικό βιβλίο του είναι υπόδειγμα ωριμότητας και μαζί γνήσιας ποιητικής έμπνευσης.

Αλλά τι είναι η ποίηση για τον Τάσο Λειβαδίτη;

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 21.7.1985, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο ίδιος λέει: «Ένα ερώτημα που μπαίνει πάντοτε στον δημιουργό ή απ’ τον εαυτό του ή απ’ τους άλλους, είναι ο ορισμός της ποίησης. Τι είναι ποίηση; Τι ν’ απαντήσει όμως κανείς για ένα τόσο πολύπλοκο φαινόμενο και σαν έκφραση, αλλά και σαν λειτουργία; Όλοι οι ορισμοί απλώς άπτονται του θέματος. Παρ’ όλα αυτά, ο πειρασμός είναι μεγάλος σε δημιουργούς και κριτικούς να βάλουν το δάκτυλο στον τύπο των ήλων. Σ’ ένα ανέκδοτο ποίημά μου έχω ένα στίχο: κι η ποίηση είναι σαν ν’ ανεβαίνεις μια φανταστική σκάλα για να κόψεις ένα ρόδο αληθινό. Φυσικά, πολύ ποιητικό.  Πάντως, ένας επιστημονικός ορισμός, κατά τη γνώμη μου, θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: ποίηση είναι εκείνη η μορφή της γλώσσας που εμπεριέχει το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπινης συγκίνησης».

Με τον «Νυχτερινό επισκέπτη» (1972) η καρδιά του ποιητή γίνεται ακόμα πιο ευάλωτη. Τραγικά πλέον μοναχική, ανοίγει μια δεύτερη περίοδο (ας μου επιτραπεί αυτή η πολύ σχηματική διάκριση) στο έργο του. Μέχρι τότε ανήκε στην —άδικα και άστοχα αποκαλούμενη— «ποίηση της ήττας». Η ξεχωριστή φωνή του —και τότε— αναπλάθει με τόνους λυρικούς τις μνήμες και τις οδύνες ενός ακόμα πρόσφατα σφαγιασθέντος ονείρου. Υπάρχει πάντοτε ένας χορός, πότε πλαίσιο του δράματος, πότε ουσία, που ζει την καθημερινότητα και τη φθορά των αμέσως μεταπολεμικών χρόνων.

Αν οι λέξεις δεν έχουν χάσει τα παλιά τους σημαίνοντα, ο Λειβαδίτης είναι ο υπαρξιακός ποιητής της εποχής των βιολετών. Η συγγένειά του, όχι μόνο θεματολογικά, αλλά και όσον αφορά την ατμόσφαιρα, μας οδηγεί σε μια πηγή απ’ όπου δροσίστηκαν και φαρμακίστηκαν πολλοί τραγικοί της ύπαρξης. Ίσως και άλλοι να έχουν παρατηρήσει ορισμένες αναλογίες βιωματικές: ζούμε ένα σύμπαν όπου φτερουγίζουν ο Γκόγκολ, ο Ντοστογιέφσκι, ο Τσέχωφ, ο Κάφκα. «Δεν μπορώ να μιλήσω για μένα», λέει ο Λειβαδίτης. «Είμαι μακριά απ’ τους ανθρώπους». Τι άλλο στ’ αλήθεια μπορεί να πει κάποιος που έζησε με τόση συνέπεια την ποίησή του; Ξένος είναι ο κόσμος για τον Λειβαδίτη — κι αυτός για τον κόσμο.

«Κάθε ποίημα γράφεται μ’ ένα δικό του τρόπο», λέει ο ποιητής. «Υπάρχουν ποιήματα που είναι σαν να τ’ άφησε πάνω στο τραπέζι σου ο ίδιος ο θεός. Άλλα γίνονται με περισσότερο κόπο — με πολιορκία, αιφνιδιασμούς, σαν θηράματα. Οι ποιητές ξέρουν τι εννοώ. Αυτά τα δεύτερα τα κατακτάς. Τα πρώτα σε κατακτούν. Στη δεύτερη περίπτωση ο ποιητής δεν πρέπει να βιάζεται. Προσωπικά έχω αφήσει μισοτελειωμένα ποιήματα και πέντε χρόνια. Ώσπου να ’ρθει το πλήρωμα του χρόνου. Και ξαφνικά, ξεφυλλίζοντας τα χαρτιά σου από κάποιο ντοσιέ, βλέπεις πως τώρα είναι ώριμα για δουλειά. Αλλαγή λίγων λέξεων, το ρήμα σ’ έναν άλλο χρόνο κι ένας καλός καταληκτικός στίχος, και το ποίημα έχει τελειώσει. Αλήθεια, τι σπουδαίες οι ώρες της ευφορίας που μέσα σ’ ένα μικρό, πολλές φορές, χρονικό διάστημα βρίσκουν τη θέση τους, ακόμα και σ’ ένα εκτεταμένο ποιητικό κείμενο, στοιχεία που χθες σου φαίνονταν ότι δεν θα τ’ ανακαλύψεις ποτέ. Μέσα σ’ όλα, μεγάλη σημασία έχει και το τυχαίο: είναι κι αυτό ένα απ’ τα μυστικά της ποίησης».

Πολλοί, παρασυρμένοι από τη βαθιά θρησκευτικότητα των τελευταίων συλλογών του, θεωρούν τον Λειβαδίτη θρησκευτικό ποιητή. Όμως, ο Λειβαδίτης δεν είναι ο ποιητής της θρησκευτικής επανάπαυσης. Η πίστη του είναι ριζωμένη αλλού· δεν είναι ορθόδοξος. Η αίρεσή του, αυθόρμητα, σε κάνει να αισθανθείς την απελπισία των γνωστικών. Ζει το πένθος μιας εποχής και τη νοσταλγία των πληγών της.

Η φωνή του, δίχως ν’ αλλάξει ένδυμα, συνεχίζει από εκεί όπου μοιραία άλλες φωνές στάθηκαν ή εξαντλήθηκαν. Η ποιητική φλέβα γίνεται πλουσιότερη, βαθύτερη, οι διαστάσεις όπου κινείται ο ποιητής πολλαπλασιάζονται. Σκύβει όλο και προς τα ένδον, και συνάμα υπερίπταται. Καλλιτεχνικά καταξιωμένο συναίσθημα ιλίγγου περιβάλλει τον αναγνώστη. Διάσταση μεταφυσική, προβληματισμός υπαρξιακός, συνθέτουν έναν υψηλό ποιητικό λόγο, που κορυφώνεται με την τελευταία συλλογή του. Τον λόγο έχει πάλι ο ποιητής:

«Μίλησα πιο πάνω για την πολυπλοκότητα της ποίησης και σαν λειτουργία ψυχής, πριν απ’ τη διαδικασία της έκφρασης. Ο ποιητής ζει σε μια διαρκή αγρύπνια, σ’ ένα συνεχές εσωτερικό σκάψιμο, όπου πολλές φορές ανασύρει πράγματα που τον τρομάζουν. Ακόμα και τα όνειρά του είναι μέρος της δουλειάς του. Και το χειρότερο: δεν είναι ποτέ ευχαριστημένος με τίποτα. Με δυο λόγια, και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι ποιητές, το γράψιμο είναι περισσότερο ένα μαρτύριο παρά μια λύτρωση, όπως είναι διαδεδομένη η πλάνη. Χωρίς να παραβλέπω βέβαια κι εκείνη τη θεία ικανοποίηση που δίνει κάποιες στιγμές ένας εξαίρετος, αποκαλυπτικός στίχος. Αλλά αυτό, δυστυχώς, κρατά πάντα πολύ λίγο…»

*Κείμενο της εκπαιδευτικού, λογοτέχνιδος και μεταφράστριας Βερονίκης Δαλακούρα για τον Τάσο Λειβαδίτη, που έφερε τον τίτλο «Ένας τραγικός της ύπαρξης» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 21 Ιουλίου 1985.

Ο αθηναίος ποιητής Τάσος (Παντελεήμων – Αναστάσιος) Λειβαδίτης έφυγε από τη ζωή στις 30 Οκτωβρίου 1988, σε ηλικία 66 ετών.