Στις 30 Οκτωβρίου 1930 υπογράφηκε στην Άγκυρα Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας—έτσι έμεινε στην ιστορία—, με το οποίο επιστεγάστηκε η προηγηθείσα (αρχής γενομένης από το 1928) προσέγγιση Ελευθερίου Βενιζέλου και Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, η νέα σχέση μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας.
Αναλυτικότερα, οι δύο πλευρές προέβησαν στην υπογραφή της Συνθήκης Ουδετερότητας και Διαιτησίας, του Πρωτοκόλλου για τον Περιορισμό των Ναυτικών Εξοπλισμών (αποσκοπούσε θεωρητικώς στη ναυτική ισοπλία Ελλάδας και Τουρκίας) και της Σύμβασης Εμπορίου, Εγκατάστασης και Ναυτιλίας.
Με την εν λόγω σύμβαση δόθηκε η δυνατότητα στους υπηκόους του καθενός από τα δύο κράτη να ταξιδεύουν ή να εγκαθίστανται (με κάποιους περιορισμούς) στο έδαφος του άλλου κράτους.
Τα προηγηθέντα
Μετά την υπογραφή της Σύμβασης Ανταλλαγής Πληθυσμών και της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δοκιμάζονταν κατά περιόδους από εντάσεις.
Αφού προηγήθηκαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο μερών, υπογράφηκαν τον Ιούνιο του 1925 η Σύμβαση της Άγκυρας και το Δεκέμβριο του 1926 η Συμφωνία των Αθηνών.
Οι συμφωνίες αυτές επέπρωτο να ρυθμίσουν επίμαχα ζητήματα, αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκαν.
Τον Αύγουστο του 1928 το Κόμμα των Φιλελευθέρων, η βενιζελική παράταξη, κέρδισε τις εκλογές. Σχεδόν αμέσως η νέα κυβέρνηση άρχισε διαπραγματεύσεις, που διήρκεσαν δύο χρόνια.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επεδίωκε την προσέγγιση με την Τουρκία μέσω της διευθέτησης των οικονομικών διαφορών και της αναγνώρισης του εδαφικού καθεστώτος μεταξύ των δύο χωρών, αλλά οι προσπάθειές του συναντούσαν την έντονη αντίδραση των προσφύγων.
Στις 10 Ιουνίου 1930 υπεγράφη τελικά η λεγόμενη Συμφωνία της Άγκυρας, που συνιστούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ των δύο χωρών.
Η εν λόγω συμφωνία ρύθμιζε το ζήτημα των ελλήνων ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης και των μουσουλμάνων της Θράκης, όπως και των «φυγάδων», όριζε ότι οι ανταλλάξιμες μουσουλμανικές περιουσίες στην Ελλάδα και ελληνικές περιουσίες στην Τουρκία περιέρχονταν στην κυριότητα του Ελληνικού και του Τουρκικού Δημοσίου αντίστοιχα, ενώ προέβλεπε αμοιβαία απόσβεση των οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ των δύο χωρών.
Τα διαμειφθέντα
Το βασικό πρωτοσέλιδο άρθρο της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» που είχε κυκλοφορήσει την επαύριον της υπογραφής του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας, την Παρασκευή 31η Οκτωβρίου 1930, αφορούσε ασφαλώς την άρτι συναφθείσα (τις πρώτες βραδινές ώρες της Πέμπτης 30ής Οκτωβρίου) ελληνοτουρκική συνθήκη («Συνθήκη Ουδετερότητος, Διαλλαγής και Διαιτησίας» ήταν η επίσημη ονομασία της, όπως αναφέρει η εφημερίδα), και δη ολόκληρο το κείμενο αυτής (28 άρθρα).
Στους πρωτοσέλιδους τίτλους του «Ελευθέρου Βήματος» αναφέρονταν χαρακτηριστικά τα εξής: «Εκάτερον των κρατών υποχρεούται να μη μετάσχη εις οιονδήποτε συνασπισμόν στρεφόμενον κατά του άλλου – Εν περιπτώσει επιθέσεως εναντίον του ενός κράτους το έτερον υποχρεούται να τηρήση ουδετερότητα».
Στην 5η σελίδα της η εφημερίδα προέβαινε στη δημοσίευση ολόκληρου του κειμένου της Σύμβασης Εμπορίου, Εγκατάστασης και Ναυτιλίας που είχε υπογραφεί την προτεραία στην Άγκυρα.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσίαζε η 6η και τελευταία σελίδα της εφημερίδας, καθώς περιελάμβανε τους ανταλλαγέντες θερμούς λόγους των Βενιζέλου και Ισμέτ Ινονού, πρωθυπουργού της Τουρκίας, κατά την πανηγυρική τελετή της υπογραφής των συμφωνιών στην Άγκυρα.
Στο εν λόγω δημοσίευμα του «Ελευθέρου Βήματος» διαβάζουμε τα ακόλουθα:
Την 7ην απογευματινήν ακριβώς εις την μεγάλην αίθουσαν των τελετών του υπουργείου των Εξωτερικών εγένετο η υπογραφή των συμφωνιών παρουσία των ανωτέρων υπαλλήλων του υπουργείου, των μελών της μικτής επιτροπής και των αποστολών, ως και των δημοσιογράφων, ξένων, Τούρκων και Ελλήνων.
Πρώτοι υπέγραψαν οι κ.κ. Ισμέτ και Βενιζέλος, ακολούθως δε οι κ.κ. Ρουσδή και Μιχαλακόπουλος (σ.σ. ο Ρουσδή Μπέης και ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος ήταν οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών). Αι συμφωνίαι περιελήφθησαν εις ιδιαίτερον τόμον δεμένον με μαροκινόν δέρμα.
Κατά την στιγμήν της μονογραφήσεως των σελίδων ο κ. Ισμέτ διακόπτων προς στιγμήν είπε προς τον κ. Βενιζέλον:
— Είμεθα πολύ υπερήφανοι, κύριε πρόεδρε, διά το έργον το οποίον επιτελούμεν.
Ο κ. Βενιζέλος απήντησε:
— Πάρα πολύ υπερήφανοι.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Ισμέτ Ινονού
Μετά την υπογραφήν, η τελετή της οποίας εκινηματογραφήθη, ο κ. Βενιζέλος έλαβε την χείρα του Ισμέτ και είπε:
— Σας σφίγγω το χέρι, αγαπητέ μου πρόεδρε. Τώρα ενθυμείσθε ίσως ότι προ ολίγων ετών σάς έστειλα επιστολήν, εις την οποίαν σας έλεγα ότι, αν δεν φθάσωμεν εις πέρας, αλλοίμονον εις την ανθρωπίνην φρόνησιν. Ευτυχώς, όμως, ότι η ανθρωπίνη φρόνησις επεκράτησε και ενίκησεν. Είμεθα πεπεισμένοι περί του μεγαλειώδους έργου και διά την εποχήν η οποία δημιουργείται διά της υπογραφής των συμφωνιών, αλλά πρέπει να συνεχίσωμεν το έργον μας, βέβαιοι ότι αποτέλεσμα αυτού θα είνε φιλία σταθερά και αποκατάστασις πλήρους εγκαρδιότητος.
Ο Ισμέτ, κρατών πάντοτε την χείρα του κ. Βενιζέλου, απήντησεν ότι είνε εξαιρετικώς ευτυχής διά το γεγονός.
— Λέγουν, είπεν, ότι εις κάθε συνθήκην υπάρχει το πνεύμα το οποίον διέπει τας πράξεις αυτής. Των παρουσών συνθηκών διακριτικόν πνεύμα είνε η ειλικρίνεια η πλέον βαθυτάτη.
Ακολούθως προσεφέρθη εις τους παρισταμένους καμπανίτης.
Ο Ισμέτ εγείρων το κύπελλον είπε:
— Προπίνω εις υγείαν του ευγενούς ελληνικού έθνους.
Ο κ. Βενιζέλος απήντησε:
— Προπίνω εις υγείαν του ευγενούς τουρκικού έθνους.
Κατόπιν, κατά την στιγμήν της αποχωρήσεως των δύο πρωθυπουργών, προκειμένου να υπογραφούν αι εμπορικαί συμβάσεις υπό των υπουργών των Εξωτερικών, ο Ισμέτ είπε τα εξής:
— Ευτυχείς όσοι παρέστησαν κατά την ημέραν ταύτην.
Θύελλα χειροκροτημάτων υπεδέχθη την φράσιν ταύτην του Ισμέτ, ενώ ο κ. Βενιζέλος εφώναζε:
— Μπράβο, μπράβο!
Αμέσως κατόπιν ο Ρουσδή παρέδωσεν εις τον κ. Μιχαλακόπουλον το κείμενον των ετέρων συμφωνιών λέγων:
— Είμεθα, αγαπητέ συνάδελφε, ημείς οι υπουργοί των Εξωτερικών οι οποίοι θ’ ακολουθήσωμεν τον δρόμον που μας έδειξαν οι πρωθυπουργοί μας.
Ο κ. Μιχαλακόπουλος επεβεβαίωσεν.
Ο Ισμέτ, προτού αποχωρήση μετά του κ. Βενιζέλου, ηυχαρίστησε τα μέλη της μικτής επιτροπής, διότι συνετέλεσαν εις την άρσιν των δυσχερειών μεταξύ των δύο κρατών, και προσέθηκε μειδιών και στρεφόμενος προς τον κ. Βενιζέλον:
— Αφού το έργον μας επέτυχε, υπάρχουν πιθανότητες να επιτύχουν και οι ουδέτεροι το ιδικόν των.
Ο Ισμέτ εξερχόμενος της αιθούσης είπεν εις τον κ. Βενιζέλον:
—Κύριε πρόεδρε, ετιμήσατε σήμερον τον οίκον μας.
Αποχωρησάντων των κ.κ. Βενιζέλου και Ισμέτ, υπέγραψαν την σύμβασιν εγκαταστάσεως, εμπορίου και ναυτιλίας οι υπουργοί Εξωτερικών κ.κ. Μιχαλακόπουλος και Ρουσδή, ο υπουργός της Συγκοινωνίας Ζιακή βέης, Εθνικής Οικονομίας Μουσταφά Σουρέφ, ο πρεσβευτής κ. Πολυχρονιάδης και ο υφυπουργός των Εξωτερικών της Τουρκίας.
Μετά την υπογραφήν ο κ. Βενιζέλος, ομιλών προς τους Έλληνας δημοσιογράφους, εξέφρασε την χαράν του και την απόλυτον αυτού ικανοποίησιν διά τα σημερινά γεγονότα.
Αποτίμηση των ελληνοτουρκικών συμφωνιών του 1930
Οι ελληνοτουρκικές συμφωνίες που συνήφθησαν το 1930 ήταν ενταγμένες στη γενικότερη στρατηγική του Βενιζέλου, που αποσκοπούσε αφενός στην αποφυγή τριβών μεταξύ των δύο κρατών και αφετέρου στην παγίωση των μεταξύ τους συνόρων.
Όμως, ο συμφωνηθείς συμψηφισμός των ανταλλάξιμων ελληνικών και μουσουλμανικών περιουσιών ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στους κόλπους των προσφύγων.
Και τούτο, διότι η κατά πολύ μεγαλύτερη περιουσία των ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας εξισώθηκε με εκείνη των μουσουλμάνων της Ελλάδας.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με ορισμένες άλλες κυβερνητικές αποφάσεις οικονομικής φύσεως, επέφερε την απομάκρυνση ενός τμήματος του προσφυγικού πληθυσμού από την εκλογική βάση των Φιλελευθέρων και συντέλεσε στον αισθητό περιορισμό της δύναμής τους στις εκλογές των ετών 1932 και 1933.
*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας από τους πρωθυπουργούς των δύο χωρών, Ελευθέριο Βενιζέλο και Ισμέτ Ινονού.
Λίγο πριν την ανανέωση της εκεχειρίας μεταξύ Τουρκίας/SNA και Κούρδων τουλάχιστον μέχρι την Παρασκευή, η New York Post ζητούσε από τις ΗΠΑ «να τραβήξει τα λουριά του Ερντογάν»!
Ο Ίγκορ Κιρίλοφ δολοφονήθηκε έξω από πολυκατοικία στη Μόσχα. Λίγες ώρες μετά η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας ανακοίνωσε πως εκείνη κρύβεται πίσω από τη δολοφονία του Ρώσου αντιστράτηγου.
Η Cat Power έρχεται στην Αθήνα στις 30 Μαΐου φέρνοντας μαζί της όλες τις επιτυχίες του Μπομπ Ντίλαν από τη θρυλική συναυλία του στο Royal Albert Hall το 1966.
