Σισμανόγλειο: Κτίρια που αντέχουν στον χρόνο – Η αρχιτεκτονική των μεσοπολεμικών νοσοκομείων

γράφει ο Γιώργος Τριανταφύλλου

Επανέρχομαι στο θέμα των δημόσιων νοσοκομείων, μετά την πρόσφατη νοσηλεία μου στο Σισμανόγλειο και τη θετική μου εμπειρία από άλλο ένα σημαντικό κτίριο του Μεσοπολέμου, που ύστερα από σχεδόν 90 χρόνια εξακολουθεί να διατηρεί τις ποιότητες μιας υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικής που πραγματοποιείται τη δεκαετία του ’30, όταν ο μοντερνισμός εισέρχεται δυναμικά στην ελληνική πραγματικότητα.

Ενα κτίριο με εξαιρετικές οικοδομικές λεπτομέρειες και καλά υλικά, με τα παλιά ξύλινα κουφώματα, με ανακλινόμενους φεγγίτες με μηχανισμούς GU, για την εξασφάλιση του αερισμού μέσω της διαμπερότητας, και με ξύλινα ρολά, να διατηρούνται ακόμη σε καλή κατάσταση και να λειτουργούν.

Αλλά και με τη γνωστή εκ του προχείρου συντήρηση και τις βίαιες και απρόσεκτες νέες επεμβάσεις, τις αυτοσχέδιες εκ των ενόντων ανεξέλεγκτες επισκευές, που πραγματοποιούνται από ημιμαθείς μαστόρους, αλλά και μικροεργολάβους, σε αντίθεση με τις υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικές χειρονομίες του Μεσοπολέμου.

Κατά τη διάρκεια μάλιστα της Κατοχής, οι Γερμανοί που κατέλαβαν το Σισμανόγλειο εντυπωσιάσθηκαν τόσο, που κινηματογράφησαν το νοσοκομείο και έστειλαν τα φιλμ στη Γερμανία ως αξιοσημείωτο εύρημα.

Το Σισμανόγλειο Νοσοκομείο θεμελιώθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1936 με σκοπό τη θεραπεία της φυματίωσης, που διαδόθηκε με δεδομένες τις συνθήκες διαβίωσης του μεγάλου αριθμού των προσφύγων που ήρθαν στην Ελλάδα με τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ενα σημαντικό έργο, που πραγματοποιήθηκε μέσα από το όραμα των αδελφών Κωνσταντίνου και Αναστάσιου Σισμάνογλου, μία προσφορά (200.000 χρυσών λιρών) μιας μεγάλης οικογένειας, με πατέρα τον Ιωάννη Σισμάνογλου, σημαίνοντα έμπορο της Κωνσταντινούπολης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κτίριο, το επίπεδο των ιατρικών υπηρεσιών, ο εξοπλισμός αλλά και οι συνθήκες περίθαλψης αυτής της δωρεάς ξεπερνούσαν κάθε πρότυπο της εποχής του, ακόμη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Κατά τη διάρκεια μάλιστα της Κατοχής, οι Γερμανοί που κατέλαβαν το Σισμανόγλειο εντυπωσιάσθηκαν τόσο, που κινηματογράφησαν το νοσοκομείο και έστειλαν τα φιλμ στη Γερμανία ως αξιοσημείωτο εύρημα.

Στο Σισμανόγλειο

Το εξαιρετικό αυτό κτίριο, με τους μεγάλους άνετους φωτεινούς διαδρόμους, σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Γιώργος Οικονομίδης και επέβλεψε ένας από τους παραγωγικότερους αρχιτέκτονες του μεσοπολεμικού μοντερνισμού, ο Παναής Μανουηλίδης, με σπουδές στην Ecole Supérieure des Beaux Arts του Παρισιού.

Βρέθηκα εκεί εξαρτώμενος άμεσα από οξυγόνο, αλλά και με ανάσες στις απολαυστικές μεγάλες ηλιόλουστες μεσημβρινές βεράντες (βλ. εικ. 3), μία σπάνια και πολύτιμη σχέση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, εξαιρετικά ψυχοθεραπευτική για τους νοσηλευόμενους αλλά και τους συνοδούς τους, αν μάλιστα κανείς τη συσχετίσει με τα γνωστά υψηλής ξενοδοχειακής υποστήριξης, εσωστρεφή δωμάτια των ιδιωτικών νοσοκομείων με τα μικρά ανοίγματα.

Με απογοήτευσε όμως η μέσα στον χρόνο προχειρότητα στη συντήρηση, να αναδεικνύεται από τη βαφή των κουφωμάτων όπου το χρώμα καλύπτει ικανό τμήμα στα άκρα των τζαμιών, ή από τις νεότερες τουαλέτες με αλουμίνια διαχωριστικά, που αν και καθαρές παραπέμπουν σε αυτοσχέδιες κατασκευές στρατοπέδου, μαζί με μια σειρά από τις γνωστές κακοτεχνίες.

Ενώ ομολογώ ότι με συγκίνησε η αναπάντεχη ανθρώπινη παρουσία και φροντίδα από τους νοσηλευτές και τους γιατρούς της Α’ Πνευμονολογικής Κλινικής του Σισμανόγλειου, που στάθηκαν δίπλα μου με ενδιαφέρον, προθυμία, χαμόγελα και ενθάρρυνση.

Ζήτω λοιπόν το ΕΣΥ!, που στηρίζουν επάξια με μικρούς μισθούς όλοι αυτοί οι ταγμένοι άνθρωποι, που δίνουν την ψυχή τους, με πολλαπλές βάρδιες λόγω έλλειψης προσωπικού και αστείρευτη υπομονή.

Κτίρια μεσοπολέμου

Εκτός όμως από το Σισμανόγλειο τα ίδια έχω επισημάνει ότι ισχύουν και σε άλλα σημαντικά κτίρια του Μεσοπολέμου, όπως το Κοργιαλένειο – Μπενάκειο Νοσοκομείο, δωρεά του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, που ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Αριστείδη Μπαλάνο, κατασκευάστηκε από γερμανική εταιρεία και λειτούργησε στις 15 Δεκεμβρίου 1930.

Ανάλογες δωρεές και ενδιαφέροντα κτίρια, άλλα εγκαταλελειμμένα και άλλα σε λειτουργεία, κτισμένα σε διαφορετικές περιόδους με διαφορετικές αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις, υπάρχουν και στο Νοσοκομείο Σωτηρία που αποτελεί ένα υπαίθριο αρχιτεκτονικό μουσείο.

Παρά την αυτοθυσία των εργαζομένων, σε αυτά τα κτίρια απουσιάζει η τακτική και προσεκτική συντήρησή τους καθώς και η αποκατάσταση των κακοτεχνιών, από μόνιμους (;) ειδικευμένους τεχνίτες με τη συστηματική επίβλεψη έμπειρων αρχιτεκτόνων. Η πολιτεία οφείλει να διατηρήσει και να εκσυγχρονίσει στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης τα σημαντικά αυτά κτίρια, που αναμφίβολα θα πρέπει να κηρυχθούν διατηρητέα.

Καλοδεχούμενη βέβαια και η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που ακολουθώντας το παράδειγμα παλαιότερων δωρεών επιφανών Ελλήνων, προσφέρει τα τρία νέα νοσοκομεία στη Θεσσαλονίκη, τη Σπάρτη και στην Κομοτηνή, μελετημένα από τον αρχιτέκτονα Renzo Piano, που θα παραχωρηθούν στο Δημόσιο.

Κτίρια που πέρα από την υψηλή τεχνολογία, εκπέμπουν μία αίσθηση εξωστρέφειας μιας ανάλαφρης αρχιτεκτονικής, που ξεφεύγει από κάθε ιδρυματικό χαρακτήρα και μας προετοιμάζει για πιο ανθρώπινες συνθήκες. Μία πρωτοβουλία που εύχομαι να βρει μιμητές.

Σημείωση: Ευχαριστίες στον αρχιτέκτονα Πάνο Εξαρχόπουλο για την παραχώρηση φωτογραφικού και ιστορικού υλικού

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»