Νίκος Εγγονόπουλος: Το μειδίαμα των κούρων

Μίλησα με την Ελλάδα. Μίλησα με την ανθρωπιά. Με τον Νίκο Εγγονόπουλο. Τον πρώτο Έλληνα σουρεαλιστή ζωγράφο. Τον ποιητή του «Μπολιβάρ». Δεν ήταν μια συνέντευξη αυτή η συνάντηση. Ήταν μυσταγωγία.

Απλός, ανεπιτήδευτος, σεμνός, καθισμένος μπροστά στα έργα του τα ζωγραφικά, ο Νίκος Εγγονόπουλος μάς μίλαγε πηγαία, αυθόρμητα, ζεστά, για τη ζωή του, για το έργο του, για τον άνθρωπο, για τη ρωμιοσύνη.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 23.12.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Η ανθρωπιά που υπάρχει στον Ρωμιό, από τους αρχαίους μέχρι το Εικοσιένα, μ’ έχει γοητέψει», μας λέει.

Και γύρω στους απλωμένους πίνακες, τους μεστούς από μορφές με χιτώνες αρχαίους ελληνικούς, χλαμύδες βυζαντινές και φουστανελοφόρους του ’21, έβλεπες του λόγου το αληθές αποτυπωμένο.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 23.12.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Χωρίς σωβινισμό, θέλησα ν’ ακολουθήσω τον ρωμέικο τρόπο ζωής και αυτή τη φλόγα του πάσκισα να εξάρω». Και συνέχισε:

«Ίσως γιατί η ελληνική φυσιογνωμία εκλεπτύνει τον άνθρωπο, που δεν παύει να είναι σκληρός και βλαπτικός, και τον δίνει ανθρωπινότερο και εξαγνισμένο. Έπειτα σπούδασα κι ιδιαίτερα μια μεγάλη στιγμή: το Βυζάντιο. Και αγκαλιάστηκα τόσο μαζί του, που πολλοί έγραψαν πως κάτω από το σουρεαλιστικό έργο μου φαντάζει η προεργασία της βυζαντινής υποδομής μου. Η ελληνική, η βυζαντινή ζωγραφιά αναπνέει αδέσμευτη και αποπνέει ανεμελιά και λεβεντιά. Είναι σαν την Ορθοδοξία που μετέχει στο πνεύμα του Πλάτωνα. Ενώ η φράγκικη, κάτι σαν αστυνόμευση, παραλύει κάθε σκίρτημα της ελεύθερης ψυχής μας.

«Ο Αλέξανδρος και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων»

»Η προσπάθειά μου στη ζωγραφική είναι να στήσω την αρχιτεκτονική του πίνακά μου. Να ταιριάξω τα σχήματα και τα χρώματα. Ν’ αποφύγω τις φωνασκίες τους και να πετύχω τις πιο καλές αρμονικές τους συναρτήσεις. Όταν σχεδιάζει κάποιος, ζωγραφίζει. Τόσο σφιχτό δέσιμο έχει το σχέδιο με το χρώμα. Σαν σώμα και ψυχή.

»Πάντα στα νέα παιδιά, στο Πολυτεχνείο, καθηγητής 35 χρόνια εκεί, έλεγα να ζωγραφίζουμε ανθρώπους. Αυτό είναι το θέμα. Και σαν μορφή αλλά και σαν μέτρο και συνάρτηση όλων πάνω στον γύρω χώρο. Ο άνθρωπος είναι η κλίμακα για καθετί. Πάντων χρημάτων μέτρον.

«Το καφενείο»

»Πολύ σωστά είπε ο Αντρέ Ζιντ πως δεν του φάνηκε ιδιαίτερα παράδοξο που ο Οιδίποδας απάντησε στη Σφίγγα: Ο άνθρωπος. Ό,τι και να τον ρώταγε, το ίδιο θα απαντούσε.

»Ο άνθρωπος είναι το θέμα του ελληνισμού. Και για τον άνθρωπο δημιουργούμε. Για να του δώσουμε διέξοδο από τη μοναξιά του. Δύναμη να καταργήσει τη μόνωσή του. Επικοινωνία. Αυτό είναι ό,τι προσφέρει η τέχνη και αυτό είναι ό,τι προσπαθεί να βρει σ’ αυτήν κάθε φίλος της.

Αφίσα του Εγγονόπουλου για την έκδοση του «Ταχυδρόμου» (άνοιξη 1954)

»Μη φαντασθείτε πως υπάρχει ασυναρτησία στα κατασκευάσματα του Εγγονόπουλου, είπε κάποιος. Υπάρχει μια βαθιά κατευθυντήρια γραμμή στο έργο του.

»Αγαπώ τα χρώματα και τα σχήματα. Τις αρμονικές τους συμφωνίες. Και αυτό μεταφέρω και στην ποίηση.

«Θέατρο»

»Η τέχνη είναι συνδυασμός ελάχιστων στοιχείων· και η ζωή, αγάπη και ελευθερία. Ο ορθολογισμός δε βοηθάει σε τίποτα. Η ζωή είναι ασυνάρτητη. Αυτή είναι η πραγματικότητα, που δεν καταλαβαίνουν οι ορθολογιστές. Τη βαθιά αντίληψη της ζωής βλέπουμε στο μειδίαμα των κούρων, το γεμάτο μειλίχια, λεπτή ειρωνεία».

«Αδελαΐς, η ιέρεια του φετιχισμού»

Αυτά, περίπου, άκουσα από τον Εγγονόπουλο στο σπίτι και εργαστήρι του, κάτω από τον Λυκαβηττό, με θέα τον Παρθενώνα.

«Ηρώ και Λέανδρος»

Έτσι διάβασα σαν προσευχή το χαιρετισμό που του έγραψε ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος:

«Νικόλαε Εγγονόπουλε, η ώρα της δόξης σου έφθασε προ πολλού και είναι στραβοί και κακόπιστοι όσοι ακόμη δεν το βλέπουν.

«Ο Οιδίπους και η Σφιγξ»

»Νικόλαε Εγγονόπουλε, βράχε τραχύτατε του Ελμπασάν και πράσινη απαλή δαντέλα του Βοσπόρου, σε χαιρετώ αλβανιστί, με το δεξί μου χέρι εμπρός εις την καρδιά, και τη θερμή παλάμη μου απλωμένη παράλληλα στο οιονδήποτε χώμα που πατώ».

*Δημοσίευμα του «Ταχυδρόμου» αφιερωμένο στον Νίκο Εγγονόπουλο υπό τον τίτλο «Ζωγραφίζω τον άνθρωπο Ρωμιό». Η ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Εγγονόπουλου στον Κώστα Κουμπέτσο είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του περιοδικού που είχε κυκλοφορήσει στις 23 Δεκεμβρίου 1976.

Ο ζωγράφος και ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1907 και απεβίωσε στις 31 Οκτωβρίου 1985.