Ερντογάν: η αλληλεγγύη στη Γάζα και η νοσταλγία για την Οθωμανική Αυτοκρατορία

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε επενδύσει ιδιαίτερα στον εορτασμό για την εκατονταετηρίδα από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Και ο βασικός του σκοπός εξ αρχής δεν ήταν τόσο να τιμήσει τον ιδρυτή της Κεμάλ Ατατούρκ και την κληρονομιά του. Αντιθέτως, η έμφαση ήταν εξαρχής στο ότι τώρα ξεκινούσε ο πραγματικός «τουρκικός αιώνας», αυτός τον οποίο σκοπεύει να σφραγίσει ο ίδιος και το δικό του όραμα.

Και το όραμα του Ερντογάν σε μεγάλο βαθμό διεκδικεί να είναι ταυτόχρονα συνέχεια, διεύρυνση και αναίρεση της  Τουρκικής Δημοκρατίας σε μια κατεύθυνση που δεν διστάζει να διεκδικήσει τη συνέχεια με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, δηλαδή ακριβώς την κρατική μορφή και την πολιτισμική συνθήκη με την οποία ο Κεμάλ προσπάθησε να έρθει σε σχεδόν πλήρη ρήξη.

Όλα αυτά αποτυπώθηκαν στο πώς ο Ερντογάν επέλεξε να μιλήσει για την αλληλεγγύη στη Γάζα σε μια μεγάλη συγκέντρωση στο παλιό αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, το Αεροδρόμιο Κεμάλ Ατατούρκ.

Η τουρκική αλληλεγγύη στη Γάζα

Η αλληλεγγύη της τουρκικής κυβέρνησης στη Γάζα, τους Παλαιστινίους και τη Χαμάς πηγάζει από διάφορες πηγές. Καταρχάς έχει να κάνει με ένα πραγματικό αίσθημα αλληλεγγύης προς τον παλαιστινιακό λαό που υπάρχει στην τουρκική κοινωνία κα.

Κατά δεύτερον έχει να κάνει με τους ιστορικούς δεσμούς που έχει το AKP με τη Χαμάς, ιδίως από τη στιγμή που προέρχονται από το ίδιο ρεύμα του πολιτικού Ισλάμ, το ρεύμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Και βέβαια έχει να κάνει με έναν συνολικότερο γεωπολιτικό υπολογισμό που κάνει ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του.

Παρότι η Τουρκία προσπαθούσε το τελευταίο διάστημα να αποκαταστήσει καλές σχέσεις με το Ισραήλ και αυτή φαινόταν να είναι μια προτεραιότητα για την τουρκική κυβέρνηση και τον ίδιο τον Ερντογάν, η κατάσταση στη Γάζα δεν άφηνε πολλά περιθώρια. Και αυτό γιατί στο σύνολο του αραβικού και ευρύτερα μουσουλμανικού κόσμου, αλλά και ένα σημαντικό μέρος του Παγκόσμιου Νότου, η τοποθέτηση ήταν σαφώς με τη μεριά των Παλαιστινίων.

Εάν η Τουρκία διάλεγε μια διαφορετική θέση και ταυτιζόταν με την Δύση, που αυτή τη φορά, έχει προκρίνει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την αλληλεγγύη στο Ισραήλ, αυτό θα είχε μεγάλο κόστος. Θα έφερνε την Τουρκία σε σύγκρουση όχι μόνο με την τουρκική αλλά και την ευρύτερη αραβική και μουσουλμανική κοινή γνώμη και δημιουργούσε τριβές στις χώρες με τις οποίες συνεργάζεται την περιοχή σε διάφορα επίπεδα, ιδίως τη Ρωσία και το Ιράν.

Αντιθέτως, ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του σε αυτή τη φάση προκρίνουν να φανούν ως μια δύναμη που συντονίζεται και εκπροσωπεί ένα συνολικότερο διεθνές ρεύμα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη.

Οι ταλαντεύσεις της Δύσης

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ερντογάν διαφοροποιείται από τη «Συλλογική Δύση». Το ίδιο έκανε ως ένα βαθμό και στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, όπου η Τουρκία θα αρνηθεί να επιβάλει κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας και δεν θα διακόψει τις οικονομικές σχέσεις που έχει μαζί της.

Ωστόσο, η Τουρκία κατάφερε να διαχειριστεί αυτή την πραγματικά δύσκολη θέση, αφενός με το να επιμείνει στην ανάληψη μεσολαβητικού ρόλου και στην προσπάθεια επίλυσης ζητημάτων όπως οι εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία μέσω της Μαύρης Θάλασσας, αφετέρου με τον τρόπο που τελικά επιχείρησε να μην μπλοκάρει την εισδοχή της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.

Με ανάλογο τρόπο διαφοροποιείται και τώρα, σε σχέση με τη Γάζα, και μάλιστα σε ένα πεδίο με μεγαλύτερους βαθμούς ευελιξίας σε σχέση με το Ουκρανικό. Και αυτό γιατί στο ζήτημα της Ουκρανίας  η συστράτευση της Δύσης στην υπεράσπιση της Ουκρανίας δεν τέθηκε υπό αίρεση. Όμως, στο ζήτημα της Γάζας τα πράγματα είναι πιο σύνθετα.

Γιατί μπορεί οι δυτικές χώρες να προσυπέγραψαν το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα, αν και με τη ρητή τοποθέτηση ότι αυτό δεν μπορεί να μεταφραστεί στη μαζική εξόντωση αμάχων, όμως έχουν αποφύγει μέχρι τώρα να υποστηρίξουν ότι η σύγκρουση με τη Χαμάς εντάσσεται σε μια σύγκρουση με ένα συνολικότερο άξονα δυνάμεων που απειλούν τη Δύση, όπως έκαναν σε σχέση με την Ουκρανία.

Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι σε διάφορα σημεία και στιγμές είναι σαφής ακόμη και από τις ΗΠΑ η διαφοροποίηση από τους ισραηλινούς σχεδιασμούς και κυρίως η προσπάθεια αποφυγής μιας συνολικότερης ανάφλεξης, που θα συμπαράσερνε τις δυτικές δυνάμεις σε άμεση εμπλοκή. Επιπλέον, είναι σαφής η ανησυχία στη Δύση για το ποια θα μπορούσε να είναι η επίπτωση στην «κατάσταση πνευμάτων» σε επίπεδο κοινωνιών, ακόμη και σε δυτικές χώρες σε περίπτωση που συνεχιστούν για καιρό οι ισραηλινές επιχειρήσεις.

Όλα αυτά για τον Ερντογάν φαντάζουν ως να δημιουργούν αρκετά περιθώρια ώστε να μπορεί να έχει τη στάση που έχει επιλέξει ως προς τη Γάζα και την Παλαιστίνη χωρίς αυτό να διακινδυνεύει τις συνολικότερες σχέσεις με τη Δύση, την ώρα η στάση αυτή διευκολύνει το άνοιγμα της Τουρκίας προς ένα ευρύτερο φάσμα μη δυτικών χωρών.

Δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι και στον ευρύτερο αραβικό κόσμο ακούγεται θετικά αυτή η νοσταλγία για την Οθωμανική Αυτοκρατορία

Ο Ερντογάν με τη σύζυγό του στη μεγάλη συγκέντρωση της Κωνσταντινούπολης

Οι Οθωμανικές αναφορές και τα όριά τους.-

Όμως, ταυτόχρονα ο Ερντογάν θέλησε και στο ζήτημα της αλληλεγγύης στην Γάζα να θυμηθεί την οθωμανική κληρονομιά της Τουρκίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι ως στοιχείο αλληλεγγύης προς την Γάζα επικαλέστηκε ότι αυτή ήταν κάποτε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επεσήμανε χαρακτηριστικά ότι «ήταν ό,τι ήταν τα Άδανα για αυτό το έθνος και αυτή τη χώρα πριν από έναν αιώνα» και πρόσθεσε ότι ήταν «όπως η Ανδριανούπολη για τα Σκόπια, το Κιρκλαρελί για τη Θεσσαλονίκη, το Μαρντίν για τη Μοσούλη, το Γκαζιαντέπ για το Χαλέπι, ήταν ένα κομμάτι της πατρίδας μας που νομίζαμε ότι ήταν αχώριστο. Από πού ήρθαμε; Όταν πάτε στο νεκροταφείο μαρτύρων του Τσανάκκαλε, μην το αμελήσετε. Φροντίστε να πάτε. Δείτε καλά τα ονόματα και τις πόλεις στο Ταφόπλακες. Εκεί, θα δείτε ότι η Γάζα και τα Σκόπια βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο, όπως το Μπαλικεσίρ και η Σανλιούρφα».

Είναι σαφές ότι ο Ερντογάν δεν προσπαθεί απλώς να εμπνεύσει κάποιο στοιχείο «οικειότητας» στους ακροατές του. Αναφερόμενος σε περιοχές της Συρίας ή της Παλαιστίνης ή ακόμη και της Ελλάδας ως τόπους που κάποτε ήταν στο «τουρκικό έθνος», δεν ξαναγράφει μόνο την ιστορία, προσπερνώντας ότι ήταν ακριβώς η ανάπτυξη διακριτών εθνικών κινημάτων εντός της αυτοκρατορίας που διαμόρφωσε και την ίδια την τουρκική ταυτότητα, αλλά και κάνει μια αυτοκρατορική προβολή ισχύος που δεν είναι εκτός Τουρκίας ακούγεται έως και απειλητική.

Επιπλέον, δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι και στον ευρύτερο αραβικό κόσμο ακούγεται θετικά αυτή η νοσταλγία για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ας μην ξεχνάμε ότι η διεκδίκηση της Αραβικής εθνικής ταυτότητας στον 20^ο αιώνα σε μεγάλο βαθμό αποτελούσε και μια διεκδίκηση ρήξης με την Οθωμανική κληρονομιά και σίγουρα δεν είναι εύκολα συμβατή με την αντίληψη του «παντουρκισμού» που στη ρητορική του Ερντογάν συνυπάρχει με την Οθωμανική αναφορά.

Άλλωστε, και η τουρκική ταυτότητα, ιδίως όπως την οραματίστηκε ο Κεμάλ σε μεγάλο βαθμό ορίστηκε και σαν ρήξη όχι μόνο με την Οθωμανική αυτοκρατορία αλλά και με την αραβική κληρονομιά εκεί, έως και του σημείου της εγκατάλειψης του αραβικού αλφαβήτου προς όφελος του λατινικού.

Αντίστοιχα, ο τρόπος που ο Ερντογάν προσπάθησε να διατυπώσει τη θέση ότι η τουρκική και οθωμανική παράδοση δεν χαρακτηρίστηκε από αντισημιτισμό, μέσα από την υπενθύμιση ότι οι Εβραίοι της Ισπανία βρήκαν καταφύγιο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί μια ιδιότυπη προβολή ισχύος και προς το Ισραήλ, μια που παρέπεμπε στη θέση ότι ένα ηττημένο Ισραήλ θα προσέφευγε στην Τουρκική προστασία.

Όλα αυτά παραπέμπουν στην πραγματική αντίφαση που σήμερα διαπερνά όχι μόνο τη ρητορική αλλά και τη στρατηγική του Ερντογάν.

Από τη μια διεκδικεί μέσα σε έναν αναδυόμενο «πολυπολικό» κόσμο να παίξει ηγετικό ρόλο στο ευρύτερο φάσμα των μη δυτικών χωρών.

Από την άλλη, ο τρόπος που αυτό συνδυάζεται με μια «αυτοκρατορική» οπτική που κρατάει από την Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι ακούγεται καλά σε χώρες που είναι δημιουργήματα της αποαποικιοποίησης.