Ο αμερικανικός νόμος που μπορεί να πυροδοτήσει μεγάλο πόλεμο στη Μέση Ανατολή

Όταν το 2020 δολοφονήθηκε ο Ιρανός στρατηγός και ηγετικό στέλεχος των Φρουρών της Επανάστασης Κασέμ Σολεϊμανί από τα αμερικανικά στρατεύματα , η κυβέρνηση Ντόναλντ Τραμπ στηρίχτηκε σε έναν νόμο που είχε εξουσιοδοτήσει τον Τζορτζ Μπους να εισβάλει στο Ιράκ, περί Εξουσιοδότησης για χρήση Στρατιωτικής Δύναμης (AUMF). Εμπειρογνώμονες, όμως, προειδοποιούν για τα δεινά που μπορεί να φέρει αυτός ο νόμος εάν βγαίνει από το «ντουλάπι» αυθαίρετα.

Τον ασκό του Αιόλου είχαν ανοίξει οι ΗΠΑ το 2001, όταν δημιούργησαν τον πρώτο νόμο που εξουσιοδοτούσε τη χρήση στρατιωτικής δύναμης (AUMF του 2001) στις 14 Σεπτεμβρίου 2001, ώστε να επιτρέψει τη χρήση των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ εναντίον των υπευθύνων για τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου.

Έρευνα του Ινστιτούτου Γουότσον του Πανεπιστημίου Μπράουν στις ΗΠΑ, έχει δείξει ότι έτσι οι Αμερικανοί πρόεδροι είχαν λευκή επιταγή να χρησιμοποιήσουν την εντυπωσιακή στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ εναντίον στόχων, πχ κρατών, υπό το μαύρο πέπλο της αδιαφάνειας.

Μόνο μεταξύ 2018-2020, οι ΗΠΑ ανέλαβαν αυτό που ονόμασαν «αντιτρομοκρατικές» επιχειρήσεις σε 85 χώρες. Υπάρχουν αρκετές άλλες περιπτώσεις μάχης και αεροπορικών επιδρομών από το 2001 που Αμερικανοί πρόεδροι ξεχνάνε να τις αναφέρουν στο Κογκρέσο.

Στις 28 Σεπτεμβρίου μάλιστα, η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής της Γερουσίας έκανε συζήτηση σχετικά με την απαραίτητη μεταρρύθμιση της AUMF του 2001.

Ωστόσο, το στέλεχος του Ινστιτούτου Brookings και πρώην σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της αμερικανικής πρεσβείας στη Βαγδάτη Σκοτ Άντερσον, εφιστά την προσοχή σε μια ανάλογη νομική ρήτρα που είναι πιο επικίνδυνη: Τον αμέσως επόμενο νόμο AUMF που έδωσε την νομική κάλυψη στον Τζορτζ Μπους να εισβάλει και να σακατέψει το Ιράκ για χρόνια.

Γιατί πρέπει να καταργηθεί ο νόμος ΑUMF

Στο αμερικανικό σύστημα υπάρχουν κάποια συνταγματικά όρια που περιορίζουν τους Αμερικανούς προέδρους να εμπλέκουν τη χώρα σε εχθροπραξίες που αναμένεται να οδηγήσουν σε ένοπλη σύγκρουση ουσιαστικής «φύσης, εμβέλειας και διάρκειας».

Για παράδειγμα, το ψήφισμα περί Πολεμικών Εξουσιών του 1973 (War Powers Resolution) ναι μεν επιτρέπει στον πρόεδρο να χρησιμοποιεί στρατιωτική δύναμη, απαιτεί δε, να σταματήσει εντός 60 έως 90 ημερών, εκτός εάν το Κογκρέσο δώσει την έγκρισή του για χρονική επέκταση.

Περισσότερα από 20 χρόνια πρακτικής έχουν επεκτείνει ουσιαστικά το πεδίο εφαρμογής του AUMF του 2002, καθιστώντας τον επιρρεπή σε επικίνδυνες χρήσεις

Το δίχως άλλο, αυτοί οι περιορισμοί μερικές φορές δεν γίνονται σεβαστοί από την εκτελεστική εξουσία στις ΗΠΑ, αλλά υποτίθεται ότι «κλειδώνουν» κάπως την ικανότητα του προέδρου να ξεκινήσει έναν μεγάλο πόλεμο χωρίς την έγκριση του Κογκρέσου.

Όπως αναφέρει όμως ο πρώην νομικός σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, σε ανάλυσή του στο Foreign Policy, το πρόβλημα είναι ότι καταστατικά, όπως το AUMF του Ιράκ του 2002, είναι το κλειδί για να «ξεκλειδώσουν» την αυθαίρετη προεδρική εξουσία περί πολέμου.

«Το να αφήσουμε ανοιχτή την πόρτα σε μια μεγάλη ένοπλη σύγκρουση θα μπορούσε να οδηγήσει σε άσχημα αποτελέσματα σε πολλές γωνιές του κόσμου» λέει ο Άντερσον.

Αυτό όμως, για τον εμπειρογνώμονα, που καθιστά τον νόμο πιο επικίνδυνο στο πλαίσιο του Ιράκ είναι ότι εκεί εμπλέκεται το Ιράν, το οποίο έχει υποστηρίξει μια σειρά από σιιτικές πολιτοφυλακές που στοχοποιούν αμερικανικούς στόχους και εγκαταστάσεις.

«Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς κάποιον μελλοντικό πρόεδρο να ακολουθεί το παράδειγμα της κυβέρνησης Τραμπ και να χαρακτηρίζει αυτές τις ενέργειες ως απειλές για «ένα σταθερό, δημοκρατικό Ιράκ» ή ως «τρομοκρατικές απειλές που προέρχονται από το Ιράκ», βάζοντας το ίδιο το Ιράν στο στόχαστρο της «ιρακινής» AUMF του 2002» λέει με ανησυχία ο Αμερικανός εμπειρογνώμονας.

Για τον Άντερσον, εάν μια ορθή στρατιωτική απάντηση -εάν είναι αναγκαία- θα πρέπει να είναι απόρια μιας συζήτησης του εκάστοτε προέδρου με το Κογκρέσο και τον αμερικανικό λαό και όχι να βασίζεται σε ένα καταστατικό δεκαετιών που έχει σχεδιαστεί για έναν πολύ διαφορετικό σκοπό.

Δεν πρέπει να ξανασυμβεί

Η περίπτωση του Ιράκ δείχνει πως χειραγωγήθηκε αυτός ο νόμος.

Όταν το Κογκρέσο θέσπισε για πρώτη φορά το 2002 τον AUMF για το Ιράκ, ήταν υπήρξε ασάφεια για τον τρόπο χρήσης του, πάνω στην οποία πάτησε ο ο Τζορτζ Μπους που ήθελε να δικαιολογήσει στο Κογκρέσο την εισβολή και ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν.

Το κείμενο όμως που ενέκρινε το Κογκρέσο δεν ήταν συγκριμένο, καθώς εξουσιοδότησε τη χρήση βίας τόσο για την επιβολή των σχετικών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ όσο και «καθώς [ο πρόεδρος] κρίνει ότι είναι απαραίτητο και κατάλληλο για την υπεράσπιση της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ ενάντια στη συνεχιζόμενη απειλή που θέτει το Ιράκ».

Στη συνέχεια όμως, οι δυνάμεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, μετά την εισβολή τον Μάρτιο του 2003 γρήγορα διαπίστωσαν ότι η αλλαγή καθεστώτος δεν ήταν τόσο απλή υπόθεση. Η αντίσταση προήλθε όχι μόνο από τις τακτικές ιρακινές στρατιωτικές δυνάμεις αλλά από άλλες ομάδες και ξένους μαχητές που υποστήριζαν το καθεστώς.

Έτσι, οι Αμερικανοί από εισβολής γίνονταν δύναμης κατοχής, αλλάζοντας και την στρατιωτική αποστολή. Από υπεύθυνοι για την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεϊν έγιναν «υπερασπιστές» του Ιράκ και της κυβέρνησης που εγκατέστησαν από εξωτερικές απειλές.

Το AUMF του 2002 ήταν η κύρια νομική εξουσιοδότηση βάσει της οποίας τα στρατεύματα των ΗΠΑ συμμετείχαν σε αυτές τις δραστηριότητες, μεταξύ των οποίων ήταν και η σφαγή πολιτών στη Φαλούτζα το 2004 από αμερικανικά στρατεύματα.

Από τον Μπους στον Τραμπ

Μέχρι το 2008, η κυβέρνηση Μπους υποστήριζε ότι, ενώ «το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν ήταν η κύρια απειλή από το Ιράκ» τη στιγμή που θεσπίστηκε ο νόμος AUMF το 2002, αλλά «το Κογκρέσο αναγνώρισε ότι δεν ήταν η μόνη απειλή».

Η εξουδιοδότηση που είχαν οι Αμερικανοί ερχόταν από τον δικό τους αυτό νόμο και όχι από την επιβολή των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η κυβέρνηση Ομπάμα συνέχισε σε μεγάλο βαθμό αυτές τις δραστηριότητες έως ότου έληξε η συμφωνία ασφαλείας ΗΠΑ-Ιράκ που αντικατέστησε την εντολή του ΟΗΕ στα τέλη του 2011.

Εξηγώντας αυτή τη θέση, η κυβέρνηση Ομπάμα υποστήριξε ότι ο AUMF του 2002 «ξεκαθάριζε πάντα ότι εξουσιοδοτούσε τη χρήση βίας για τους σχετικούς σκοπούς της βοήθειας στην εγκαθίδρυση ενός σταθερού, δημοκρατικού Ιράκ και της αντιμετώπισης τρομοκρατικών απειλών που προέρχονται από το Ιράκ».

Περισσότερα από 20 χρόνια πρακτικής έχουν επεκτείνει ουσιαστικά το αποτελεσματικό πεδίο εφαρμογής του AUMF του Ιράκ του 2002, καθιστώντας τον επιρρεπή σε απροσδόκητες χρήσεις πέρα από το αρχικό του σκοπό που δημιουργήθηκε -ανατροπή Σαντάμ Χουσεΐν- μεταξύ άλλων με τρόπους που θα μπορούσαν να επιτρέψουν σε έναν μελλοντικό πρόεδρο να παρακάμψει το Κογκρέσο, επιδιώκοντας έναν άλλο μεγάλο πόλεμο στη Μέση Ανατολή, λέει ο Άντερσον.

Ο μόνος τρόπος

Μπορεί η Γερουσία να ενέκρινε με συντριπτική πλειοψηφία την κατάργησή του, τον Μάρτιο του 2023, αλλά η Βουλή φαίνεται να κωλυσιεργεί.

«Αν το Κογκρέσο εξακολουθεί να θέλει να έχει ρόλο σε τέτοιες συζητήσεις, τότε πρέπει να φράξει τους «δρόμους» περί εξουσιοδότησης για χρήση βίας, που η εκτελεστική εξουσία έχει καταστήσει σαφές ότι πιστεύει ότι είναι ανοιχτές» και να υποστηρίξει ότι η κατάργηση του AUMF του 2002 θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο Αμερικανός εμπειρογνώμονας καταλήγει πως η κατάργηση είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι αυτό που έγινε με το Ιράκ, δεν θα ξανασυμβεί και ένα συνετό βήμα που πρέπει να λάβει το Κογκρέσο, ανεξάρτητα της ευρύτερης συζήτηση για τη μεταρρύθμιση του AUMF του 2001.