Αφανής αλλά «δαιμόνιος» ήρωας

«Ήταν μια συγκλονιστική συναυλία. Νόμιζες ότι ο Εγκέλαδος χτυπούσε εκείνη την ώρα γύρω σου. Αυτό το «δώστε τη χούντα στον λαό», όποιος το άκουσε εκείνη τη μέρα είναι αδύνατον να το ξεχάσει ποτέ». Βρίσκομαι στο σπίτι του Νίκου Χριστοδουλάκη, παλιού μου καθηγητή και αργότερα διακεκριμένου επιστήμονα και λάτρη της μουσικής, την οποία ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να ακούει μέσα από άψογα διατηρημένους δίσκους βινυλίου, μπομπίνες μαγνητοφώνου (μακράν ο ποιοτικότερος ήχος) και CD. Έναν τέτοιο δίσκο βινυλίου, κάποια στιγμή, ο Νίκος επέλεξε για να ακούσουμε.

Το «Κάντο Χενεράλ» («Canto General») του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Πάμπλο Νερούδα. Σχετικά επίκαιρο αφού σε λίγο έρχεται η επέτειος του Πολυτεχνείου. Οπότε η κουβέντα μας περιστράφηκε για λίγο γύρω από την περίφημη συναυλία του «Κάντο Χενεράλ» που έγινε μετά την πτώση της χούντας, τον Αύγουστο του 1975, στο γήπεδο Καραϊσκάκης, με μια δεύτερη στο γήπεδο της λεωφ. Αλεξάνδρας να την ακολουθεί τον ίδιο μήνα. Ημουν πολύ μικρός τότε για να έχω πάει κι εγώ, οπότε ζητώ από τον Νίκο να μου περιγράψει με τα δικά του λόγια την εμπειρία καθώς εκείνος ήταν μέσα στο Καραϊσκάκης στις 13 Αυγούστου.

Ένα πολύ ενδιαφέρον μέρος αυτής της ιστορίας, εκτός από την ίδια τη συναυλία, έχει να κάνει με την ηχογράφησή της, εγχείρημα που εξαρχής φαινόταν τρομερά δύσκολο διότι δεν είχε ξαναγίνει ποτέ τέτοιου μεγέθους συναυλία στην Ελλάδα, μια χώρα που είχε μόλις βγει από τα επτά χρόνια της χούντας, όταν δεν κινιόταν φύλλο. Για φανταστείτε. Η λαϊκή ορχήστρα του Μίκη Θεοδωράκη, η Εθνική Χορωδία της Γαλλίας και τα κρουστά του Στρασβούργου. Ταυτόχρονα και με όλους στον ίδιο ανοιχτό χώρο, όπου ο καθένας χρειαζόταν τα δικά του μικρόφωνα.

Ο Μάκης Μάτσας, ο θρυλικός μουσικός επιχειρηματίας της Minos EMI που ανέλαβε την ηχογράφηση αυτής της συναυλίας, αρχικώς σκέφτηκε να προσφύγει στη βοήθεια της Γαλλίας φέρνοντας από εκεί συνεργείο. Για διάφορους πρακτικούς και οικονομικούς λόγους όμως, αυτό θα έκανε ακόμα πιο περίπλοκα τα πράγματα. Η δουλειά έπρεπε να γίνει εκ των έσω, από την Ελλάδα που, τεχνικά μιλώντας, εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε πρωτόγονη κατάσταση.

Και ξαφνικά, ο Μάτσας θυμήθηκε τον άνθρωπο – κλειδί, τον «δαιμόνιο ηχολήπτη Γιάννη Σμυρναίο», όπως τον αναφέρει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του «Πίσω από τη μαρκίζα» (εκδόσεις Διόπτρα). Για τον Μάτσα, αν κάποιος μπορούσε να αναλάβει την «κουζίνα» της όλης διαδικασίας, αυτός ήταν ο Σμυρναίος. Του τηλεφώνησε και συμφώνησαν. Όμως όλα έπρεπε να ξεκινήσουν από το σημείο μηδέν.

Και έτσι έγινε, με τον Γιάννη Σμυρναίο να φέρνει γύρα όλα τα μπουζουκτσίδικα, τα «σκυλάδικα» και τα νυχτερινά κέντρα της Αθήνας, μόνο και μόνο για να βρει… μικρόφωνα. Τα κατάφερε. Μαζεύτηκαν εκατοντάδες μικρόφωνα και χιλιόμετρα καλωδίων σε μια εποχή που δείχνει τόσο μακρινή από τη wireless των καιρών μας. Μετά χιλίων κόπων και βασάνων, όλα τελικά ετοιμάστηκαν για τη συναυλία και την ηχογράφησή της μέσα από μια εξαιρετικά αγχωτική διαδικασία.

Η φωτογραφία του Γιάννη Σμυρναίου την ώρα της ηχογράφησης στο «Καραϊσκάκης» στολίζει το εσωτερικό του δίσκου «Μίκης Θεοδωράκης Canto General Γενικό Ασμα»

Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Εκεί που ήταν να αρχίσει η συναυλία στο Καραϊσκάκης, τι γίνεται αντιληπτό; Πουθενά τα κρουστά του Στρασβούργου! Δεν είχαν έρθει ακόμα και το πού βρίσκονταν κανείς δεν μπορούσε να το ξέρει σε μια εποχή που τα κινητά τηλέφωνα δεν υπήρχαν ούτε στα πιο τρελά όνειρα του κόσμου. Νέες συσκέψεις στο πόδι για την αντιμετώπιση ενός ακόμα προβλήματος. Και εκεί που όλοι βρίσκονταν σε κατάσταση απόγνωσης, μπαίνει ξαφνικά στον χώρο του γηπέδου μια νταλίκα. Ανοίγει ο αποθηκευτικός χώρος της και αρχίζουν να βγαίνουν τύμπανα, κρουστά, γκρανκάσες, πιατίνια, όλα. Τα κρουστά του Στρασβούργου.

Η κλιμάκωση της ιστορίας μοιάζει παρμένη από ταινία, αλλά είναι η πραγματικότητα. Κάτω από αυτές τις κυριολεκτικά απίστευτες συνθήκες που μου τις περιέγραψε αυτόπτης μάρτυρας κάνοντάς με να ανατριχιάσω, προέκυψε η ιστορική αυτή συναυλία και η ηχογράφησή της. Μια δεξιοτεχνική ηχογράφηση γιατί καμία άλλη συναυλία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά πουθενά στον κόσμο, δεν είχε ως τότε ηχογραφηθεί υπό αυτές τις συνθήκες. Με τόσο εξαιρετική ποιότητα, με πρωτόγονα μέσα και σε ανοιχτό χώρο.

Γι’ αυτό και το «Κάντο Χενεράλ» είναι επίσης, αν όχι ο μοναδικός, ένας από τους ελάχιστους δίσκους με τη φωτογραφία του ηχολήπτη στο εσωτερικό του. Να τος ο Γιάννης Σμυρναίος με την κονσόλα μπροστά του και τα ακουστικά στα αφτιά του. Ο αφανής ήρωας μπροστάρης. Ο «πλαστικός χειρουργός των ήχων», όπως ήταν το υποκοριστικό του. Αλλά πάνω απ’ όλα ο άνθρωπος που μπορούσε να δώσει λύση.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»