Γέρμα σημαίνει στείρα – Mπήκαμε στην πρόβα τζενεράλε

«Εσύ, πότε θα γίνεις μάνα;», «έχετε παιδάκια», «τι, ένα μόνο; Κάντε άλλο ένα να έχει να παίζει», «εμείς έχουμε τρία, δεν ηρεμούμε ποτέ αλλά η ευτυχία δεν περιγράφεται». Μια σειρά από τέτοια σκληρά ερωτήματα και προκάτ διαπιστώσεις, καλυμμένες πάντα με το γλυκόπικρο marzipan της κοινωνικής ανησυχίας και του επίπλαστου ενδιαφέροντος για το πότε θα τεκνοποιήσει ο γείτονας, κατακλύζει τις συναναστροφές -οικογενειακές και άλλες-, ειδικά από μία ηλικία και μετά.

Η γυναίκα πάντα στο κέντρο αυτών των καταιγιστικών ερωτημάτων. Άλλωστε αυτή φέρει τη μήτρα, αυτή οφείλει να πάθει την υστερία. Ως γνωστόν, υστέρα σημαίνει μήτρα στα αρχαία ελληνικά και όπως είχε γράψει η Ann Dally, η Αγγλίδα συγγραφέας και ψυχίατρος, «πάντα υπήρχαν οι μητέρες, αλλά η μητρότητα εφευρέθηκε».

Αυτό είναι το θέμα της παράστασης «Γέρμα», από τότε, το 1934 που πρωτοανέβηκε στη Μαδρίτη από τον Λόρκα, κατόπιν στη σύγχρονη διασκευή του, το 2017 στο Λονδίνο, από τον σπουδαίο συγγραφέα και σκηνοθέτη Σάιμον Στόουν, μέχρι σήμερα στην ομώνυμη παράσταση, σε σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, στο θέατρο Πόρτα, με τους Μαρία Κίτσου και Ιωσήφ Ιωσηφίδη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Κι ενώ αλλάζουν οι λέξεις, ο τρόπος που εκφράζονται οι ήρωες, τα επαγγέλματά τους και οι κατακτήσεις τους, η απουσία του παιδιού τους βυθίζει στο ανικανοποίητο.

«Πιστεύω ότι σε κάθε γυναίκα υπάρχει το μητρικό ένστικτο. Σε κάθε γυναίκα υπάρχουν μέσα της όλες οι γυναίκες που υπήρξαν πριν. Υπάρχει η μητρότητα» -Μαρία Κίτσου

«Γέρμα θα πει άγονη γη»

«Ο Σάιμον Στόουν εμπνέεται από το έργο του Λόρκα και το μεταφέρει στο σήμερα. Από τότε, το 1934, που παίχτηκε το έργο Γέρμα στη Μαδρίτη έχουν αλλάξει πολλά πράγματα ως προς τη θέση της γυναίκας. Όχι ότι έχουν βελτιωθεί όλα, αλλά είναι σίγουρα πολύ καλύτερα από ό,τι ήταν σε ένα αγροτικό χωριό στην Ανδαλουσία, ενενήντα χρόνια μετά τα ζητήματα της στειρότητας.

»Γιατί το Γέρμα σημαίνει στείρα» λέει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. «Άγονη γη» προσθέτει η Μαρία Κίτσου.

«Μπορεί να έχουν αλλάξει τα πράγματα, το κουτσομπολιό όμως παραμένει στο θέμα της μητρότητας» συνεχίζει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος.

«Το στίγμα της ατεκνίας υπάρχει, πάντα υπήρχε, πάντα θα υπάρχει» ξεκαθαρίζει η Μαρία Κίτσου. «Παλαιότερα πίστευαν ότι η γυναίκα είναι στείρα, ενώ μπορεί και ο άντρας να είναι στείρος και έχει αποδεχτεί αυτό» συνεχίζει.

«Ιδίως μετά τα 40, αν δεν έχεις κάνει παιδί είναι λίγο περίεργα τα πράγματα. Κι ενώ είναι μη πολιτικά ορθό να σε ρωτήσουν, θα σε ρωτήσουν, τελικά, αν έχεις παιδιά. Αντίστοιχα έναν άντρα μπορεί να μην τον ρωτήσουν αν έχει παιδιά ή αν θέλει να κάνει παιδιά. Βέβαια υπάρχουν και οι επιστημονικές μέθοδοι για να κάνει κανείς παιδιά, με εξωσωματική γονιμοποίηση, αλλά ακόμα και αυτό έχει στίγμα. Έκανες δίδυμα, έχει κάνει εξωσωματική γονιμοποίηση. Είναι μετά τα 44, μπορεί να κάνει παιδί;» σχολιάζει η Μαρία Κίτσου παρατηρώντας τη δράση και την αντίδραση, την επιθυμία και την κοινωνική προέκταση ενός τόσο σημαντικού και προσωπικού αλλά και κοινωνικοπολιτικού ζητήματος.

Η φεμινίστρια που η μητρότητα τής έγινε εμμονή

«Στην εποχή του Λόρκα η Γέρμα ζει σε ένα χωριό και ο άντρας της είναι βοσκός. Στο κείμενο του Στόουν η γυναίκα είναι δημοσιογράφος και μπλόγκερ» διευκρινίζει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος.

«Πολύ πετυχημένη, πολύ ελεύθερη, μια ανεξάρτητη φεμινίστρια, η οποία δεν έχει σκεφτεί ποτέ το θέμα του παιδιού, μάλιστα έχει κάνει και έκτρωση στο παρελθόν. Ο άντρας της, επίσης πετυχημένος, επιχειρηματίας και ζουν στο σύγχρονο Λονδίνο. Μόλις έχουν αγοράσει μια “σπιταρόνα”, όπως λένε, όταν ξαφνικά εκείνη λέει “είμαι πλέον 35, μήπως το μετανιώσουμε αν δεν κάνουμε παιδί;”. Οπότε αρχίζουν να προσπαθούν, κάτι το οποίο φέρνει πολλές εντάσεις, συγκρούσεις, έναν χαμό γενικά και τα πράγματα ξεφεύγουν πάρα πολύ γιατί της γίνεται εμμονή της Γέρμα, με αποτέλεσμα να διαλυθούν τα πάντα. Η ζωή της, η ψυχική υγεία…» περιγράφει η Μαρία Κίτσου την υπόθεση της παράστασης.

«Και οικονομικά καταστρέφονται, γιατί το να κάνεις πολλές φορές εξωσωματική είναι μια περιουσία, πέρα από επικίνδυνο για την υγεία» συμπληρώνει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος.

«Στην εποχή του Λόρκα η Γέρμα ζει σε ένα χωριό και ο άντρας της είναι βοσκός. Στο κείμενο του Στόουν η γυναίκα είναι δημοσιογράφος και μπλόγκερ» -Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος

Το περιβόητο μητρικό ένστικτο

«Πιστεύω ότι σε κάθε γυναίκα υπάρχει το μητρικό ένστικτο. Σε κάθε γυναίκα υπάρχουν μέσα της όλες οι γυναίκες που υπήρξαν πριν. Υπάρχει η μητρότητα. Ακόμα και στη Μήδεια… Δηλαδή, υπάρχουν τα πάντα, υπάρχουν εμπειρίες… Αυτό που μας συνδέει είναι ένα αόρατο νήμα που μας φτάνει στο σήμερα και έτσι μπορούμε και υποδυόμαστε ρόλους που δεν έχουμε βιώσει» εξηγεί η Μαρία Κίτσου και ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος συμπληρώνει σε μια of the record συζήτηση:

«Γύρω από την κεντρική ηρωίδα υπάρχουν τρεις ακόμα γυναίκες: η μητέρα της, η αδερφή της και μια νεαρή συνεργάτριά της. Όλες οι πιθανές στάσεις απέναντι στη γονιμότητα και τη μητρότητα: Η μητέρα, φεμινιστικών απόψεων, πιστεύει πως οι κόρες της τής στέρησαν την ελευθερία στην οποία είχε μάθει να ζει τη θρυλική δεκαετία του ’60. Συναισθηματικά απόμακρη. Η αδερφή της, που ζει σ’ έναν προβληματικό γάμο, έχει ένα παιδί που πολλές φορές το νιώθει ασήκωτο βάρος. Όταν ωστόσο ξαναβρίσκεται έγκυος και τελικά χάνει το παιδί, είναι απαρηγόρητη. Τέλος η νεαρή βοηθός, στην ανεμελιά της νιότης, δεν παίρνει κανένα μέτρο προφύλαξης στις ερωτικές της επαφές. Πολλές διαφορετικές οπτικές στο μεγάλο ζήτημα.

» Θέλω να προσθέσω ότι δεν ανεβάζεις αυτό το έργο αν δεν έχεις μια ηθοποιό που να μπορεί να σηκώσει το βάρος αυτού του ρόλου στους ώμους της. Η Μαρία Κίτσου ήταν μαθήτριά μου στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου κι έχει ξανασυνεργαστεί μαζί μου στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Την αγαπώ και τη θαυμάζω για το μεγάλο ταλέντο της, για την αφοσίωσή της και την εργατικότητά της».

«Ψάχνω να δω πού συναντιέται η ιδιοσυγκρασία των ηθοποιών με τους χαρακτήρες που ερμηνεύουν. Μέσα από πολύ απλά πράγματα: από μια κίνηση, ένα βλέμμα, έναν ήχο» -Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος

Ο τρόπος του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου

«Το κόνσεπτ διαμορφώνεται στην πορεία των προβών» απαντάει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος στην ερώτηση εάν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο κόνσεπτ πίσω από τη σκηνοθετική του προσέγγιση στο έργο.

«Αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύω έτσι κι αλλιώς. Η προετοιμασία μου έγκειται στο να διαβάζω και να ξαναδιαβάζω το έργο, ώστε να μπω στα βαθύτερα στρώματά του, όσο μου επιτρέπει το μυαλό μου. Γιατί ένα σημαντικό έργο ανοίγει πολλά θέματα. Πολύτιμη είναι φυσικά η ανάγνωση κι άλλων βιβλίων και κειμένων που είναι χρήσιμα για την προσέγγιση του έργου. Πρωτίστως η Γέρμα του Λόρκα. Σίγουρα οι εμπειρίες και οι μνήμες, δικές μου και των ηθοποιών. Το κέντρο μου είναι όμως οι πρόβες, παρατηρώντας στη σκηνή τους ηθοποιούς. Ψάχνω να δω πού συναντιέται η ιδιοσυγκρασία των ηθοποιών με τους χαρακτήρες που ερμηνεύουν.

Μέσα από πολύ απλά πράγματα: από μια κίνηση, ένα βλέμμα, έναν ήχο. Είναι πολύ δημιουργική διαδικασία, μέσα απ’ αυτά που βλέπω ανοίγει η όποια φαντασία μου και διαμορφώνεται η σκηνοθεσία. Να τονίσω εδώ και τη σημασία του σκηνικού χώρου, που θέλω να τον έχω εξαρχής ξεκάθαρο στο μυαλό μου, σε συνεργασία φυσικά με τη σκηνογράφο. Δεξί μου χέρι σ’ όλη τη διάρκεια των προβών είναι η χορογράφος που επιμελείται την κίνηση. Τα υπόλοιπα στοιχεία, η μουσική, το video art, προστίθενται στην πορεία, καθώς διαμορφώνεται η παράσταση. Φυσικά, όλοι οι συντελεστές συμμετέχουν στις πρώτες αναγνώσεις και συζητήσεις» εξηγεί ο σκηνοθέτης.

«Ο Τζον το παίρνει απόφαση πιο νωρίς ότι δεν μπορούν να κάνουν παιδί και περιμένει ότι και αυτή θα το πάρει απόφαση» – Ιωσήφ Ιωσηφίδης

Ο ρόλος του άντρα

«Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα για τον Τζον» λέει ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης και συνεχίζει: «Είναι ένα ζευγάρι χρόνων, προοδευτικοί άνθρωποι που σιγά σιγά υποκύπτουν στους πειρασμούς του καπιταλισμού και μπαίνει στη μέση το θέμα του παιδιού. Αυτός αγαπάει πάρα πολύ τη Γέρμα, «Εκείνη», όπως αναφέρεται στο κείμενο του Στόουν. Την αγαπάει και δέχεται να μπει στο τρυπάκι αυτό, του παιδιού. Απλώς αυτός το παίρνει απόφαση πιο νωρίς ότι δεν μπορούν να κάνουν παιδί και περιμένει ότι και αυτή θα το πάρει απόφαση.

Όσο αυτή δεν το παίρνει αρχίζουν οι συγκρούσεις, αρχίζει ο οικονομικός μαρασμός, γιατί αυτός έχει και αυτό το άγχος με τις εξωσωματικές, τα χρέη τους και τα έξοδα τους μεγαλώνουν, οπότε από τη μια έχει την πίεση της δουλειάς του, από την άλλη έχει την πίεση του παιδιού και κάποια στιγμή ξεσπάει. Φεύγει από κοντά της γιατί δεν μπορεί να συντηρήσει αυτή την κατάσταση και να μείνει σε αυτό το περιβάλλον».

«Τελειώνει ο έρωτας» προσθέτει ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης. «Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι σε μια ερωτική σχέση είναι και το σεξουαλικό κομμάτι. Όταν αυτό γίνει σε εισαγωγικά κάτεργο και όχι από επιθυμία… Αν και ο ίδιος ο Τζον φαίνεται ότι έχει λίγο βαρεθεί μέσα στη σχέση την ερωτική ζωή, γιατί βλέπει πορνό, φαντασιώνεται άλλες, θέλει παιχνίδια… Βλέπουμε ότι ήδη υπάρχει η φθορά σε αυτή τη σχέση, αλλά το παιδί έρχεται και τα διαλύει όλα.

»Μιλώντας υποθετικά νομίζω ότι θα μπορούσε να σωθεί αυτός ο έρωτας αν ερχόταν το παιδί. Θα έμπαιναν όλα σε μια ησυχία. Τώρα, κατά πόσον αυτός και αυτή θα επανέρχονταν στη σεξουαλική χημεία που είχαν πριν, στην πληρότητα, αυτό δεν μπορώ να το ξέρω. Πιθανολογώ όμως όχι. Κλονίζονται τα πράγματα και το βάρος πέφτει στο παιδί. Η μητέρα αφοσιώνεται πάρα πολύ και καλά κάνει και ο πατέρας αφοσιώνεται, αλλά είναι άλλο το δέσιμο που έχει με τη μητέρα του το παιδί. Πιθανολογώ, λοιπόν, ότι μπορεί να  γινόταν καλά τα πράγματα, αλλά πιο μεγάλες πιθανότητες δίνω στο ότι θα διαλυόταν η σχέση της Γέρμας και του Τζον, ότι θα συνέχιζαν τα προβλήματα και ίσως να έβρισκε μια γκόμενα αυτός, δεν ξέρω…».

«Πώς στο καλό συνέβη αυτό;»

«Ποιο είναι το μήνυμα ή η αίσθηση που θα κουβαλάει ο θεατής μαζί του φεύγοντας από την παράσταση;» ρωτάμε τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο.

«Θα μου επιτρέψετε να σας απαντήσω με τα λόγια του Σάιμον Στόουν, από μια συζήτησή του στη Νέα Υόρκη με την καθηγήτρια Αν Μπόγκαρτ, που τη δημοσιεύoυμε στο πρόγραμμα της παράστασής μας μαζί με τη μετάφραση του έργου. Είναι κάτι πολύ ωραίο που με εκφράζει: “Με τη Γέρμα, ήθελα η φόρμα να δίνει στο τέλος της παράστασης το συναίσθημα που έχεις όταν διαβάζεις ένα άρθρο εφημερίδας για το τι συνέβη και λες πώς στο καλό συνέβη αυτό; Και να εκθέσω μια σειρά από στιγμιότυπα για το τι συνέβη κι οδηγήθηκαν τα πράγματα σ’ εκείνη τη στιγμή”» μας απαντάει ο σκηνοθέτης.

*Πληροφορίες για την παράσταση εδώ