Τζορτζ Μπέρναρντ Σω: Έζησε πέραν του έργου του

Με τον τίτλον «Ο άνθρωπος που έζησε πάρα πολύ», ο διακεκριμένος φιλόλογος Τζων Στούαρτ Κόλλις (σ.σ. John Stewart Collis, 1900–1984, ιρλανδός συγγραφέας και φιλόσοφος) εξηγεί επαρκώς την σύγχυσιν που περιβάλλει το όνομα του Τζωρτζ Μπέρναρ Σω. Πολλοί άνθρωποι, μη γνωρίζοντες καλώς το έργον του, τον γνωρίζουν από τα ευφυολογήματά του που είναι διαδεδομένα εις όλον τον κόσμον και από διάφορες παραδοξότητες που είπε και έκαμε — ή δεν είπε και δεν έκαμε, αλλά του τις αποδίδουν. Άλλοι όμως τον θεωρούν μεγάλον, έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του αιώνος μας και σπουδαίον κοινωνιολόγον και «διανοητήν» μεγάλης ολκής.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.7.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Τόμας Μαν είπε κάποτε περί του Σω: «Το μεγαλείον προϋποθέτει ένα βαθμόν ανθρωπίνης τραγωδίας, βασάνων και θυσίας». Έφερε δε ως παραδείγματα μεγαλείου τον Τολστόη, τον Στρίντμπεργκ και τον Νίτσε, και παρετήρησε ότι ο Σω δεν είχε τίποτε από τας τραγωδίας και τας θυσίας των.

Αλλά ο κ. Κόλλις λέγει ότι ο Τζωρτζ Μπέρναρ Σω είχε την τραγωδίαν του: έζησε πέραν του έργου του. Σήμερον εορτάζεται η εκατονταετηρίς του και όμως απέθανε προ πέντε μόλις ετών. Και επέμενε να εργάζεται και να γράφη μέχρι σχεδόν του θανάτου του, ενώ η μεγάλη δραματική συγγραφική του δύναμις είχε προ πολλού εξαντληθή. Και επέμενε να ομιλή επί πολιτικών ζητημάτων, αντιφάσκων προς τον παλαιόν εαυτόν του, όταν η πολιτική κρίσις του είχεν εκλείψει. Υπήρξε μία φυσιογνωμία με μεγάλην επιρροήν επί πενήντα έτη. Πρωτοπόρος του σοσιαλισμού και ένας εκ των ιδρυτών της Φαβιανής Εταιρείας (σ.σ. Fabian Society, πολιτική οργάνωση σοσιαλιστικού προσανατολισμού, ιδρυθείσα στο Λονδίνο το 1884), είχεν αγωνισθή διά την ελευθερίαν, διά την κοινωνικήν πολιτικήν, διά τα δικαιώματα των γυναικών, διά την γενικήν εκπαίδευσιν. Αλλά τα προβλήματα αυτά έχουν πλέον λυθή και άλλα προβλήματα μάς απασχολούν, εις τα οποία ο Σω δεν έδιδε σοβαρές και βαθυστόχαστες απαντήσεις, αλλά απλώς συζητούσε και απαντούσε προχείρως, με «πνεύμα». Εις το τέλος η επιρροή του είχε γίνει μάλλον επιβλαβής. Διότι, λόγου χάριν, ο μεγάλος αυτός σατιρικός και ο πρωτοπόρος των λαϊκών ελευθεριών είχε καταντήσει να εξαίρη τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι και τον Στάλιν. Είχε γίνει κακός προφήτης.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.7.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτά όμως τα παραπτώματα της γεροντικής ηλικίας του είναι μικρά εμπρός εις το μεγαλείον του ως θεατρικού συγγραφέως. Ο κ. Κόλλις φρονεί ότι ο Σω ήτο μέγας θεατρικός συγγραφεύς ακριβώς διότι δεν ήτο βαθύς και συνεπής διανοητής, ακριβώς διότι ήτο «ένα χάος καθαρών ιδεών». Εις τα θεατρικά του έργα έδωκε την ιδικήν του θαυμαστήν σύγκρουσιν ιδεών. Τα έργα του αντιφάσκουν μεταξύ των και ενίοτε εις ένα και το αυτό έργον αι ιδικαί του ιδέαι συγκρούονται εις τας μορφάς δύο ηρώων.

Ο John Stewart Collis

Το στοιχείον που δίδει διάρκειαν εις ένα λογοτεχνικό έργον είναι η έκπληξις, το απροσδόκητον. Αυτό ακριβώς έχουν τα έργα του Σω. Ποτέ δεν μαντεύει ο θεατής τι θα ειπούν παρακάτω οι ήρωες του έργου. Δεν υπάρχουν κοινοτοπίαι.

Μια άλλη αρετή των έργων του είναι η αρκετά συχνή αποκάλυψις αληθειών αιωνίων και εξωχρονικών, τας οποίας όμως υποπτευόμεθα σπανίως, έστω και αν είμεθα θύματα ή δράσται των. Έτσι, αποκαλυπτικός είναι ο διάλογος: «Γίνεσαι γελοίος, νέε μου». Και η απάντησις του Ευγενίου: «Νομίζετε ότι δεν το γνωρίζω; Τα πράγματα με τα οποία οι άνθρωποι κάνουν τον εαυτό τους γελοίον είναι τόσο αληθινά όσον και τα πράγματα με τα οποία σοβαρεύονται». Αυτό είναι αποκάλυψις διά κάθε άνθρωπον που το διαβάζει διά πρώτην φοράν.

Πολλά από τα πράγματα που είπε ή έγραψε θα παραμείνουν αιώνια. Λόγου χάριν η φράσις αυτή από ένα λόγον του: «Ολίγοι άνθρωποι σκέπτονται περισσότερο από δύο ή τρεις φορές κάθε χρόνο. Εγώ απέκτησα διεθνή φήμην με το να σκέπτωμαι μια ή δύο φοράς την εβδομάδα».

Ως κριτικός ήτο μάλλον ανηλεής. Κάποτε έγραψε διά μίαν πιανίστα: «Τίποτε δεν με ανακουφίζει περισσότερο έπειτα από ένα μακρόν ρεσιτάλ πιάνου παρά να καθίσω εις το οδοντιατρείον και να υποστώ τρυπάνισμα των δοντιών μου».

Πέραν του θεατρικού του έργου, ο Σω υπήρξε κοινωνικός αγωνιστής φλογερός και γενναίος πολύ υπεράνω του συνήθους. Ένας ανώτερος χαρακτήρ με απόλυτον ακεραιότητα, ικανός να αντιμετωπίζη την αλήθειαν και να εκθέτη αποκαλυπτικώτατα τας καθιερωμένας ανοησίας. Επί πλέον, υπήρξεν ο υπέρμαχος των πτωχών και καταπιεζομένων, η φωνή εκείνων που δεν ετολμούσαν να ομιλήσουν.

Εχρησιμοποιούσε συχνά σκληράν ειρωνείαν. Αλλά, όπως γράφει ο ίδιος εις την «Ταγματαρχίνα Βαρβάρα» (σ.σ. Major Barbara) του, «ασφαλώς πρέπει να υπάρχη κάποια σημασία κάτω από αυτήν την τρομερή ειρωνεία».

Είχεν αποκτήσει πολύ μεγάλην περιουσίαν από τα έργα του. Διά διαθήκης ώρισε να διατεθή ολόκληρη εις την μελέτην τρόπου καθιερώσεως του «φωνητικού» αλφαβήτου αντί του κοινού. Ο αγγλικός λαός, ενδιαφερόμενος ζωηρότατα διά το πώς οι δημόσιοι άνδρες διαθέτουν το χρήμα των, δεν του συνεχώρησε την παραξενιά αυτήν. Έτσι, όταν ήρχισεν έρανος προς ανέγερσιν μνημείου Μπέρναρ Σω, ο κόσμος ηρνήθη να εισφέρη.

*Άρθρο που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 29 Ιουλίου 1956, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη γέννηση του διάσημου ιρλανδού δραματουργού και κριτικού Τζορτζ Μπέρναρντ Σω (George Bernard Shaw).

Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, ο οποίος τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1925, γεννήθηκε στο Δουβλίνο στις 26 Ιουλίου 1856 και απεβίωσε στο Ayot St. Lawrence της αγγλικής κομητείας του Hertfordshire στις 2 Νοεμβρίου 1950.