Τι θα γινόταν αν οι άντρες μπορούσαν να «φτιάξουν» τα δικά τους ωάρια;

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ενδεχομένως τα επόμενα δέκα χρόνια, οι άνθρωποι δεν θα έχουν τόσο πολύ ανάγκη το σεξ για να κάνουν παιδιά. Για πολλούς αυτό ίσως ακούγεται ευεργετικό, αλλά οι ανησυχίες δεν μπορούν να μην είναι ευνόητες.

Σε εργαστήρια, όπως για παράδειγμα στην Ιαπωνία και τη Καλιφόρνια στις ΗΠΑ, επιστήμονες δουλεύουν πυρετωδώς, με την οικονομική στήριξη όχι τόσο των ερευνητικών επιχορηγήσεων, αλλά ιδιωτών επενδυτών.

Σύμφωνα με αναλυτικό ρεπορτάζ της The Wall Street Journal, στόχος τους, όπως του Ιάπωνα βιολόγο Katsuhiko Hayashi, είναι να μετατρέψουν μετατρέψουν τα κύτταρα του δέρματος από αρσενικά ποντίκια σε ωάρια ποντικιού και τα χρησιμοποίησαν για την αναπαραγωγή μωρών ποντικών.

Στην Καλιφόρνια, ο Matt Krisiloff, διευθύνων σύμβουλος της Conception Biosciences, που έχει δεκάδες επιστήμονες που εργάζονται σε ένα εργαστήριο στο Berkeley της Καλιφόρνια, προσπαθούν να φτιάξουν ωάρια έξω από τις ωοθήκες. Μια τέτοια τεχνική θα μπορούσε να επιτρέψει στις γυναίκες να αποκτήσουν βιολογικά παιδιά αργότερα στη ζωή τους.

Ωστόσο, ο Krisiloff, ο οποίος είναι ομοφυλόφιλος, λέει ότι η τεχνολογία αυτή, θα μπορούσε να βοηθήσει τα αρσενικά ζευγάρια να αποκτήσουν βιολογικά παιδιά χωρίς τα γονίδια κανενός άλλου. Απηχώντας την επιθυμία που οδήγησε τόσες πολλές προόδους στις αναπαραγωγικές τεχνολογίες, ο Krisiloff λέει: «Θέλω την ευκαιρία να αποκτήσω βιολογικά παιδιά με τον σύντροφό μου».

«Όταν εκπαιδεύετε τον εαυτό σας να σκέφτεται το παιδί ως προϊόν, τότε θα λέτε μήπως πρέπει να προσπαθήσουμε να πάρουμε το καλύτερο προϊόν που μπορούμε;».

Η εξωσωματική γονιμοποίηση, που εισήχθη πριν από περισσότερα από 40 χρόνια, διέκοψε τη σύνδεση μεταξύ ωαρίων και μητρότητας. Μια μητέρα θα μπορούσε να είναι το άτομο που προμήθευσε το ωάριο, γέννησε ή μεγάλωσε ένα παιδί.

Η αναπαραγωγική τεχνολογία έχει ήδη αναδιαμορφώσει τον τρόπο που δημιουργούνται οι οικογένειες. Οι τεχνικές ταχείας κατάψυξης επιτρέπουν στα ωάρια να αποθηκεύονται για χρόνια σε τράπεζες και στη συνέχεια να αποψυχθούν για χρήση. Τα μωρά έχουν γεννηθεί χρησιμοποιώντας μια τεχνική που ενσωματώνει DNA από τρία άτομα. «Κοινωνικά, συναισθηματικά, νομικά, αλλάξαμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε την πατρότητα και τους δεσμούς», λέει ο ο Vardit Ravitsky, πρόεδρος του Hastings Center, ενός ινστιτούτου βιοηθικής.

Οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να κάνουν σεξ

Αν και οι επιστήμονες παραδέχονται ότι είναι μια διαδικασία τεχνικά πολύ πιο δύσκολη στον άνθρωπο, απ ότι στα ποντίκια, τα πράγματα θα αρχίσουν να γίνονται πιο περίπλοκα, όταν θα έρθει το επόμενο βήμα που θα είναι μια δυνητικά απεριόριστη πηγή ωαρίων. Μήπως ο κόσμος θα αρχίσει να βλέπει απωθητικά το σεξ, εφόσον θα έχει βρει άλλη διέξοδο για την αναπαραγωγή;

«Οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να κάνουν σεξ», λέει ο Χανκ Γκρίλι, καθηγητής νομικής και διευθυντής του Κέντρου Νομικής και Βιοεπιστημών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ των ΗΠΑ. «Απλώς δεν θα κάνουν σεξ για να κάνουν μωρά τόσο συχνά».

Τα άτομα που θέλουν να δοκιμάσουν έμβρυα για να εξαλείψουν πιθανούς κινδύνους για την υγεία μπορούν να επιλέξουν να χρησιμοποιήσουν αναπαραγωγική τεχνολογία για να συλλάβουν ακόμη και αν δεν είναι γόνιμα.

«Από τη στιγμή που μπορείτε να φτιάξετε χιλιάδες ωάρια από τα κύτταρα του δέρματος μιας γυναίκας ή ενός άνδρα, μπορείτε να έχετε χιλιάδες έμβρυα», λέει ο Χανκ Γκρίλι. «Οι μελλοντικοί γονείς μπορούν να επιλέξουν αυτό που τους αρέσει».

Διλήμματα

Μια τέτοια εξέλιξη όμως θέτει αυτόματα σημαντικά βιοηθικά διλήμματα. Τέτοιες εξελίξεις θα μπορούσαν να απαιτήσουν νέους τρόπους σκέψης για τη γονεϊκότητα, λέει Anne Le Goff, φιλόσοφος στο UCLA που μελετά την ηθική της εξωτερικής γονιμοποίησης. «Δεν χρειάζεται να γνωρίζετε ποια είναι η μητέρα ή ο πατέρας στο πιστοποιητικό γέννησης», λέει ο Le Goff. «Μπορείτε απλώς να σημειώσετε τα ονόματα των γονέων».

Τα τελευταία χρόνια, άτομα που προέρχονται από δότες, έχουν υποστηρίξει ότι πρέπει να ενημερώνονται για τη γενετική τους προέλευση. Μερικοί θέλουν να μάθουν την ταυτότητα των βιολογικών γονέων τους, ακόμα κι αν οι δότες δεν θεωρούν τους εαυτούς τους μητέρες ή πατέρες. Οι απόψεις των δωρητών, πιστεύει η καθηγήτρια κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Γέηλ Rene Almeling, βασίστηκαν στον πολιτισμό περισσότερο από τη βιολογία.

Σύμφωνα με την Almeling, ο λόγος που οι δότριες ωαρίων δεν ήθελαν να θεωρούνται μητέρες είναι πως «αν ήταν έτσι και εφόσον πληρώνονταν για να παραδώσουν τα παιδιά τους, τότε θα θεωρούνταν απαίσιες μητέρες». Οι δότες σπέρματος μπορεί να αισθάνονται διαφορετικά, λέει, εν μέρει επειδή, «Ένας άνδρας που παρέχει σπέρμα για ένα παιδί και φεύγει είναι σε λιγότερο στιγματισμένη θέση».

Αναδιαμόρφωση προτύπων

Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της Almeling η πλειοψηφία ανδρών και γυναικών εξακολουθεί να τηρεί την παραδοσιακή ιδέα των σπερματοζωαρίων που αγωνίζονται να διεισδύσουν και να παραδώσουν γονίδια σε ένα παθητικό ωάριο.

Η προοπτική των επιστημόνων να βρουν τρόπους στο εργαστήριο τόσο για το ανδρικό όσο και για το θηλυκό σώμα να παράγουν ωράρια, λέει η Almeling, θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει ξανά τις πολιτιστικές προσδοκίες. Ωστόσο, όπως λέει, «μπορεί να μην συμβεί τόσο διεξοδικά ή τόσο γρήγορα όσο θα περίμενε κανείς. Δεν μπορείτε απλώς να αφαιρέσετε τις πολιτιστικές πεποιθήσεις από την επιστήμη».

Φαίνεται λοιπόν πως η τεχνολογία μπορεί να μην είναι έτοιμη για να φτιάξει την οικογένεια που ονειρεύεται ο Krisiloff. «Δεν κλείνω την πόρτα στην υιοθεσία ενός παιδιού ή στη χρήση δότη ωαρίων. Το βλέπω ως αυξανόμενες επιλογές για τους ανθρώπους να κάνουν παιδιά όπως θέλουν. Αυτό είναι καλό γενικά».

Τα παιδιά που προκύπτουν μπορεί να σχετίζονται γενετικά μόνο με έναν γονέα, αλλά η γέννηση σε οικογένειες με δύο γονείς του ίδιου φύλου έχει οδηγήσει σε μια αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε την ανατροφή των παιδιών, λέει η επίκουρη καθηγήτρια δικαίου και επιστημών υγείας στη Νομική Σχολή του Northeastern University Katherine Kraschel.

«Μπορώ να δω την εξωσωματική γονιμοποίηση να απομακρύνεται από αυτό το ισχυρό, ορατό παράδειγμα του πώς οι οικογένειες είναι δυνατές, στοργικές και υγιείς χωρίς γενετική σύνδεση».

Ο επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας και σπουδών αναπηρίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown Joel Michael Reynolds, λέει ότι τα εργαστηριακά ωάρια και ο ευκολότερος έλεγχος εμβρύων μπορεί να οδηγήσουν σε έναν κόσμο στον οποίο κάποιος σαν τον αείμνηστο αδερφό του, που γεννήθηκε με αναπηρίες μπορεί να μην υπάρχει αναπηρία.

«Οι νέες τεχνολογίες είναι ευκαιρίες για να επαναξιολογήσουμε τις αξίες μας», λέει ο Reynolds. «Ιστορικά, οι τεχνολογίες αναπαραγωγής είχαν ως αποτέλεσμα να υπάρχουν λιγότερα άτομα με αναπηρία στον κόσμο. Αυτό θέλουμε; Εκτιμούμε τη διαφορετικότητα;».

Ο αντίλογος: Το παιδί ως προϊόν

Τα ηθικά ερωτήματα που σχετίζονται με τα έμβρυα ήταν μέρος των εργασιών του Προεδρικού Συμβουλίου για τη Βιοηθική, μιας ομάδας που ιδρύθηκε το 2001 από τον Πρόεδρο Τζορτζ Μπους, λέει ο Gilbert Meilaender, ο οποίος ήταν μέλος του συμβουλίου.

Τα ωάρια που καλλιεργούνται στο εργαστήριο πιθανότατα θα οδηγήσουν στη δημιουργία περισσότερων εμβρύων, κάτι για το οποίο έχει αμυδρή άποψη δεδομένου ότι υπάρχουν ήδη περισσότερα από ένα εκατομμύριο κατεψυγμένα έμβρυα σε αποθήκευση στις Η.Π.Α.

«Δεν υπάρχει καλή λύση για το τι να κάνουμε μαζί τους», λέει ο Meilaender.

Οι αναπαραγωγικές τεχνολογίες μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους να σκεφτούν τα παιδιά «ως ένα προϊόν ή ένα έργο που αναλαμβάνουμε αντί για μια ευλογία που δίνεται στην αγάπη των γονιών», λέει ο Meilaender, καθηγητής έρευνας στο Πανεπιστήμιο Valparaiso. «Όταν εκπαιδεύετε τον εαυτό σας να σκέφτεται το παιδί ως προϊόν, τότε φυσικά μια από τις πρώτες ερωτήσεις που κάνετε είναι, δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να πάρουμε το καλύτερο προϊόν που μπορούμε;».

Ο Jacob Hanna, βιολόγος στο Ινστιτούτο Επιστήμης Weizmann στο Rehovot του Ισραήλ, είναι συνιδρυτής και επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της Renewal Bio, μιας εταιρείας που προσπαθεί να χρησιμοποιήσει κύτταρα για να φτιάξει μοντέλα εμβρύων στο εργαστήριο που έχουν αναπτύξει όργανα, συμπεριλαμβανομένης μιας πρώιμης ωοθήκης από το οποίο μπορούσαν να εξαχθούν ωάρια.

Μια τέτοια τεχνική, εάν λειτουργήσει, θα μπορούσε κάποια μέρα να επιτρέψει σε μια γυναίκα με προβλήματα γονιμότητας να χρησιμοποιήσει τα δικά της ωάρια και όχι αυτά ενός δότη ωαρίων για να συλλάβει ένα μωρό.

Υπάρχει συζήτηση μεταξύ των επιστημόνων σχετικά με το εάν και πότε είναι ηθικά αποδεκτή η χρήση μοντέλων εμβρύων για έρευνα, επειδή αυτές οι οντότητες περιέχουν ανθρώπινα κύτταρα και προσλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπινου εμβρύου.

Η δωρεά ωαρίων και η παρένθετη μητρότητα, όπου οι άνθρωποι πληρώνονται για τις υπηρεσίες τους, έχουν επίσης ηθικές ανησυχίες, λέει ο Hanna, ο οποίος είναι ομοφιλόφιλος και έχει πολλούς ομοφυλόφιλους φίλους που χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους για να δημιουργήσουν τις οικογένειές τους.

Μερικές γυναίκες μπορεί να μην συμφωνήσουν να γίνουν δότριες ή υποκατάστατες αν δεν αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες. «Δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος», λέει.