Η πρώτη κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου και η στρατηγική του Παπανδρέου

Στις 3 Νοεμβρίου 1963, ύστερα από μία διετία σφοδρής πολιτικής έντασης, ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Ένωσις Κέντρου κατακτούν την πρώτη θέση στις βουλευτικές εκλογές και κάνουν το πρώτο αποφασιστικό βήμα για την πρωθυπουργία και τον σχηματισμό κυβέρνησης.

Με 42% καταλαμβάνουν στη Βουλή σχετική πλειοψηφία 138 εδρών, η ΕΡΕ με 39,4% , 132 έδρες, η ΕΔΑ με 14,3%, 28 έδρες και οι Προοδευτικοί με 3,7%, 2 έδρες .

Έχει προηγηθεί ο «πόλεμος» μεταξύ Γεωργίου Παπανδρέου και Κωνσταντίνου Καραμανλή για τις «εκλογές βίας και νοθείας» του 1961, η σύγκρουση μεταξύ του πρωθυπουργού Καραμανλή και των Ανακτόρων, η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγορίου Λαμπράκη στις 22 Μαΐου 1963 και η παραίτηση από την πρωθυπουργία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, τον Ιούνιο του 1963.

Oι πρώτες αντίδρασεις

«ΤΟ ΒΗΜΑ», σε όλη εκείνη την ταραχώδη περίοδο, στηρίζει τις θέσεις του Γεώργιου Παπανδρέου και της Ενώσεως Κέντρου και εναντιώνεται στην ΕΡΕ και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Έτσι, το κύριο άρθρο της εφημερίδας, στις 5 Νοεμβρίου 1963, με τίτλο «Συμπεράσματα και διδάγματα» εκφράζει απόλυτα τις θέσεις της Ενώσεως Κέντρου αποπνέοντας, ταυτόχρονα, όλη την πολιτική ένταση της εποχής εκείνης.

«Τα αποτελέσματα των εκλογών της Κυριακής επεβεβαίωσαν με μαθηματικήν κυριολεκτικώς ακρίβειαν όσα από της επιούσης των τελευταίων εκλογών η Ένωσις Κέντρου είχε καταγγείλει περί βίας και νοθείας ασκηθείσης εις όφελος της ΕΡΕ και εις βάρος του Κέντρου».

Ο σχηματισμός κυβέρνησης

Ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Ένωσις Κέντρου είναι μεν πρώτοι, ωστόσο για να σχηματίσουν κυβέρνηση απαιτείται η στήριξη βουλευτών και άλλων κομμάτων. Στις 6 Νοεμβρίου, ο Γεώργιος Παπανδρέου παίρνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον Βασιλιά Παύλο.

«Την εντολή διά τον σχηματισμόν της νέας Κυβερνήσεως έλαβεν ο κ. Παπανδρέου την εσπέραν χθές κατά την διάρκειαν σαρανταλέπτου ακροάσεως του παρά τω Βασιλεί, κατά την διάρκειαν της οποίας διερευνήθησαν δύο κυρίως θέματα:

»Πρώτον το ενδεχόμενον διαλύσεως της Βουλής το οποίον, ως ανεκοίνωσεν ο κ. Παπανδρέου μετά το τέλος της ακροάσεως, “θα εκτιμηθή, εάν και εφ’ όσον προκύψη, εις την ώραν του”.

»Όλαι όμως αι ενδείξεις καθιστούν πλέον βέβαιον ότι θα υπάρξουν τόσαι προσχωρήσεις βουλευτών άλλων κομμάτων προς την Ένωσιν Κέντρου ώστε να αποκλείεται η καταψήφισις της νέας κυβερνήσεως υπό της Βουλής.

»Δεύτερον, η σύνθεσις της νέας κυβερνήσεως. Ο κατάλογος των μελών απετέλεσε χθες σειράς συνομιλιών του κ. Παπανδρέου με στελέχη του κόμματος και, ιδία, δύο συναντήσεών του με τον πρόεδρον κ. Σοφοκλή Βενιζέλον, εις την δευτέραν  των οποίων παρέστησαν και οι κ.κ. Στεφ. Στεφανόπουλος και Στ. Κωστόπουλος».

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 9ης Νοεμβρίου δημοσιεύει τα πρώτα λόγια  του Γεώργιου Παπανδρέου κατά τη διάρκεια του πρώτου υπουργικού συμβουλίου της κυβέρνησής του:

«Ο ανένδοτος αγών θα συνεχισθή, εδήλωσε χθες ο αρχηγός της Ενώσεως Κέντρου κ. Γ. Παπανδρέου, ευθύς μετά την ορκωμοσίαν της υπ’ αυτόν Κυβερνήσεως. Αλλά στόχος του θα είναι τώρα η δημιουργία. Είναι ανένδοτος αγών διά την δημιουργίαν μιας καλυτέρας Ελλάδος.

»“Φιλοδοξία μας είναι να γίνωμεν μία άλλη εποχή. Η εποχή της εθνικής αναγγενήσεως. Όλαι αι υποσχέσεις μας θα εκπληρωθούν. Θα τιμήσωμεν τους λόγους μας. Θα υπάρξη Κράτος Δικαίου. Όλοι οι Έλληνες ασχέτως κομματικών πεποιθήσεων θα είναι ελεύθεροι και ίσοι ενώπιον των Αρχών και ενώπιον των Νόμων.

»Θα υπάρξη Αρετή εις τον δημόσιον βίόν. Θα δημιουργήσωμεν σταθμόν εις την ιστορίαν της Εθνικής μας Παιδείας»».

Η στήριξη – ανοχή της ΕΔΑ 

Βασικό στοιχείο της κυβέρνησης Παπανδρέου του 1963 ήταν η στήριξη – ανοχή της ΕΔΑ, καθώς όπως προαναφέρθηκε η Ένωσις Κέντρου είχε 132 βουλευτές. Έτσι, για παράδειγμα, οι βουλευτές της ΕΔΑ αλλά και 5 βουλευτές της ΕΡΕ στηρίζουν τον υποψήφιο της Ενώσεως Κέντρου, Ηλία Τσιριμώκο ως νέο πρόεδρο της Βουλής.

Παροχές

Στις προγραμματικές του δηλώσεις ο Γεώργιος Παπανδρέου θα εξαγγείλει μια σειρά από παροχές, κίνηση η οποία, σύμφωνα με πολλούς επικριτές του, μοναδικό στόχο είχε την προσέλκυση νέων ψηφοφόρων και την εδραίωση της δύναμης της Ενώσεως Κέντρου στην προσπάθειά της για αυτοδυναμία σε νέες εκλογές που βρίσκονται ήδη στα «σκαριά».

Τελικά αμέσως μετά την εξασφάλιση ψήφου εμπιστοσύνης με την στήριξη της ΕΔΑ ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτείται.

«Ζυγίζοντας» τις πολιτικές ισορροπίες, και τις ευρύτερες αλλά και αυτές εντός της Ενώσεως Κέντρου, που αποτελούσε τότε έναν συνασπισμό αρκετών πολιτικών δυνάμεων του Κέντρου, ο Παπανδρέου θέλησε να διεκδικήσει την αυτοδυναμία σε νέες εκλογές, πράγμα το οποίο πέτυχε στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, συγκεντρώνοντας ποσοστό 52,72% και 171 έδρες.