Άλμα στις υιοθεσίες στην Ελλάδα, στον «αέρα» η νομοθεσία για τα οµόφυλα ζευγάρια

Εντυπωσιακή είναι η αύξηση στις πράξεις υιοθεσίας το 2022 όπως καταγράφουν τα στοιχεία της ελληνικής στατιστικής αρχής και αποτελούν ταυτόχρονα ομολογία αλλαγής της κοινωνικής δομής καθώς μετασχηματίζεται το παραδοσιακό μοντέλο της οικογένειας. Φαίνεται να λαμβανει νέες μορφές, οι οποίες αφορούν τόσο το φύλο των γονέων όσο και τη σύσταση της ίδιας της οικογένειας.

Σημαντικό στοιχείο είναι η ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση (από 25 σε 71) παρατηρήθηκε στις υιοθεσίες από θετό γονέα που αντιπροσωπεύει μονογονεϊκή οικογένεια (184%) με φόντο τις διεργασίες του νομοσχεδίου για τα ομόφυλα ζευγάρια.

Οι υιοθεσίες στην Ελλάδα κατά το προηγούμενο έτος σημείωσαν αύξηση 48,9%, δηλαδή οι πράξεις υιοθεσίας ανήλθαν σε 274 έναντι 184 το 2021. Οι θετοί γονείς, κατά κύριο λόγο, είναι δύο σύζυγοι και στην κατηγορία αυτή παρουσιάστηκε αύξηση κατά 26,8% (από 127 σε 161) στις πράξεις υιοθεσίας σε σχέση με το 2021.

Υπάρχει κενό στο νόμο με αποτέλεσμα τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα με άλλα παιδιά.

Οι προθέσεις για νομοθετική κατοχύρωση της ισότητας στον γάμο  παραμένουν προθέσεις. Έχουν εκφραστεί δημοσίως από την κυβέρνηση, ωστόσο το νομοσχέδιο είναι άγνωστο πότε θα κατατεθεί στη Βουλή, αν και αυτό που στέλνουν σήμα από το Μέγαρο Μαξίμου είναι ότι θα έχει νομοθετηθεί στην 4ετία της θητείας.

Ο επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού, Αλέξης Πατέλης, ο οποίος έχει παντρευτεί στο εξωτερικό με τον σύντροφό του, έχει υπενθυμίσει με δημόσιες δηλώσεις του πως «ο πρωθυπουργός είπε ότι πιστεύει στην ισότητα στον γάμο και θα το φέρει αυτό στη Βουλή».

Το σημαντικότερο είναι τα παιδιά, καθώς υπάρχει κενό στο νόμο με αποτέλεσμα τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα με άλλα παιδιά. Για παράδειγμα, πεθαίνει ο βιολογικός γονέας και το παιδί δεν πάει στον μη βιολογικό γιατί δεν αναγνωρίζεται από την πολιτεία, άρα πάει σε ένα ίδρυμα. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις Ελλήνων στο εξωτερικό τα οποία έχουν γεννηθεί με πιστοποιητικό γέννησης το οποίο αναγράφει πατέρας, πατέρας ή μητέρα, μητέρα, το οποίο δεν αναγνωρίζεται από το δημοτολόγιο στην Ελλάδα. Επομένως, αυτά τα παιδιά είναι γεννημένα από Έλληνες γονείς όμως δεν μπορούν να αποκτήσουν την ελληνική υπηκοότητα.

Ο δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω Βασίλης Σωτηρόπουλος σχολιάζει στο in  ότι η Ελλάδα οφείλει να αναμορφώσει το οικογενειακό δίκαιο.

«Το μοναδικό άρθρο του Αστικού Κώδικα που αναφέρει τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γονιών είναι αυτό που ορίζει ότι η απόφαση του δικαστηρίου για την απόφαση σχετικά με τη γονική μέριμνα οφείλει να μην εισάγει διάκριση εις βάρος του γονέα ακριβώς για τον λόγο αυτόν», σχολιάζει στο in ο δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω Βασίλης Σωτηρόπουλος. Και προσθέτει: Αυτή είναι η μόνη αναγνώριση ΛΟΑΤΚΙ+ γονεϊκότητας στο ελληνικό αστικό δίκαιο.

Στην κυβέρνηση έχει ληφθεί υπόψιν ότι αυξάνεται ο αριθμός αυτών των παιδιών και πρέπει για το όφελος των ίδιων των παιδιών η πολιτεία να προχωρήσει σε μια ισότητα και στα δικαιώματα, όπου είναι η βάση της τεκνοθεσίας.

Ο κ. Σωτηρόπουλος εξηγεί «ότι υπάρχουν ζευγάρια γυναικών που έχουν ήδη αποκτήσει τέκνα στο εξωτερικό (Ισπανία) και έχουν αναγνωριστεί και οι δύο τους ως μητέρες στην ληξιαρχική πράξη γέννησης του κράτους στο οποίο έλαβε χώρα η γέννηση. Το ερώτημα περί του εάν τα παιδιά αυτά μπορούν να λάβουν ελληνικό διαβατήριο έχει απαντηθεί ουσιαστικά με δύο αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Στην απόφαση Pancharevo (2021) που αφορούσε δύο γυναίκες που απόκτησαν τέκνα στην Ισπανία και επιθυμούν να τα εγγράψουν στην Βουλγαρία κρίθηκε ότι κάθε κράτος μέλος της ΕΕ οφείλει να εκδώσει ταυτότητα ή διαβατήριο για τα παιδιά αυτά, με αναγνώριση των δύο ομόφυλων γονέων, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ως κράτος προέλευσης των γονέων δεν αναγνωρίζουν την ομόφυλη γονεϊκότητα.

Το καθεστώς που επικρατεί στην υιοθεσία

Το ίδιο, σύμφωνα με τον κ. Σωτηρόπουλο, κρίθηκε και σε δεύτερη υπόθεση που αφορούσε την Πολωνία (2022). Αντίστοιχα, για τα ζευγάρια ανδρών που απέκτησαν τέκνα με παρένθετη κύηση στις ΗΠΑ έχει κριθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (2022) ότι εάν το κράτος προέλευσης των γονέων δεν εγγράφει το παιδί τους στο ληξιαρχείο με τα ονόματα των δύο γονέων παραβιάζει τα δικαιώματα του παιδιού, δηλ. το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής του ζωής

«Επομένως, η Ελλάδα ως κράτος μέλος της Ε.Ε. αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης οφείλει να συμμορφωθεί με το δεδικασμένο αυτό και να αναμορφώσει το οικογενειακό του δίκαιο στην κατεύθυνση της αναγνώρισης και των δύο ομόφυλων γονέων στα έγγραφα που εκδίδονται για τα παιδιά τους», υπογράμμισε ο κ. Σωτηρόπουλος.

Ποιο είναι όμως το καθεστώς που επικρατεί στην υιοθεσία τέκνων από ομοφυλόφιλα ζευγάρια; Ο δικηγόρος ευρωπαϊκού δικαίου Ορέστης Ομράν μιλώντας στο in εξηγεί ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση η από κοινού υιοθεσία έχει θεσμοθετηθεί σε αρκετά κράτη – μέλη.

Στην Αυστρία η από κοινού υιοθεσία επιτρέπεται από το 2016, στη Γερμανία ο νόμος περί υιοθεσίας ισχύει από το 2017. Στη Σλοβενία (όπως άλλωστε και την Ελβετία)
επιτρέπεται όχι η από κοινού υιοθεσία, αλλά μόνο η υιοθεσία του παιδιού του συντρόφου.  Στη Βόρεια Ευρώπη το δικαίωμα έχει θεσπιστεί ακόμα νωρίτερα, όπως στην Ισλανδία το 2006 και στη Δανία το 2010. Στην Εσθονία υπάρχει η δυνατότητα της υιοθεσίας του παιδιού του συντρόφου, ενώ στη Φινλανδία η από κοινού υιοθεσία θεσπίστηκε το 2017. Στη Νότια Ευρώπη, η Ανδόρα και το Γιβραλτάρ νομοθέτησαν το δικαίωμα στην υιοθεσία το 2014, ενώ στην Ισπανία η υιοθεσία επιτρέπεται από το 2005.

Ο δικηγόρος ευρωπαϊκού δικαίου Ορέστης Ομράν μιλώντας στο in εξηγεί ότι η από κοινού υιοθεσία έχει θεσμοθετηθεί σε αρκετά κράτη – μέλη.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Ομράν, δεν υπάρχει επί του παρόντος νομοθετική πρόβλεψη για υιοθεσία τέκνων από ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Ωστόσο, από το 2018 και με τη ψήφιση του νέου νόμου επιτρέπεται η αναδοχή από ζευγάρια του ιδίου φύλου που έχουν συνάψει σύμβαση συμβίωσης.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν το μέλλον της διαδικασίας της τεκνοθεσίας από ομοφυλόφιλα ζευγάρια είναι πολύπλευροι και σχετίζονται με πολιτικές, ιδεολογικές, θρησκευτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις. Εξάλλου, θεσμοθέτηση κανόνων και η αναμόρφωση του νομικού πλαισίου της υιοθεσίας πρέπει να θέτει πρωτίστως ως σημείο αναφοράς την ευημερία και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ανηλίκου παράλληλα με την εξυπηρέτηση των κοινωνικών, κληρονομικών, ασφαλιστικών και οικονομικών παραμέτρων.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Δεκέμβριο του 2022, ενέκρινε πρόταση Κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση σε θέματα γονικής μέριμνας. Η πρόταση δεν θίγει την αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών που ρυθμίζουν θέματα οικογενειακού δικαίου, αλλά η ΕΕ μπορεί να θεσπίσει μέτρα σχετικά με το οικογενειακό δίκαιο με διασυνοριακές επιπτώσεις σύμφωνα με τη Συνθήκη.

Σύμφωνα με τον κ. Ομράν, περιλαμβάνει την αναγνώριση της γονικής ιδιότητας των παιδιών με δύο γονείς του ιδίου φύλου και των παιδιών που έχουν υιοθετηθεί στο εσωτερικό ενός κράτους μέλους από έναν ή δύο γονείς και προτείνει ότι εφόσον η γονική ιδιότητα έχει νομικά κατοχυρωθεί σε μια χώρα της ΕΕ, τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ υποχρεούνται να την αναγνωρίσουν.  Στοχεύει στο να επιλύσει ζητήματα υιοθεσίας και από ομοφυλόφιλα ζευγάρια αλλά δύναται να επηρεάσει εν καιρώ και τον θεσμό της παρένθετης μητρότητας, η νομοθετική κατοχύρωση της οποίας είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, 1.477 παιδιά μεγαλώνουν σήμερα σε δομές παιδικής προστασίας. Από αυτά, τα 111 προορίζονται για υιοθεσία, ενώ για έναν αριθμό παιδιών η επανασύνδεση με τη βιολογική οικογένεια ή η αποκατάστασή τους σε εναλλακτικές μορφές διαβίωσης αποτελεί προτιμότερη επιλογή. Αντίστροφα, 576 παιδιά όλων των ηλικιών προορίζονται για αναδοχή, «κάνοντας έτσι την αναδοχή το μέσο οικογενειακής αποκατάστασης για την πλειονότητα των παιδιών των ιδρυμάτων».

Παράδειγμα

Γάμος ομόφυλων ζευγαριών, όταν οι εθνικές νομοθεσίες διαφέρουν:  Η Έμμα, Βελγίδα υπήκοος, παντρεύτηκε με την Καρίν, Γαλλίδα υπήκοο, στο Βέλγιο. Ασκώντας το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας της, η Έμμα μετέβη στην Ιταλία για να ζήσει και να εργαστεί και η Καρίν την ακολούθησε. Αυτό είναι δυνατό γιατί η Εμμά και η Καρίν έχουν αναγνωριστεί ως έγγαμο ζευγάρι στην Ιταλία για τους σκοπούς των δικαιωμάτων που τους χορηγεί το δίκαιο της ΕΕ, ιδίως του δικαιώματός τους να μετακινούνται και να ζουν με μέλη της οικογένειάς τους σε άλλη χώρα της ΕΕ.

Ωστόσο, σύμφωνα με το YourEurope,  δεν θεωρούνται έγγαμο ζεύγος από τις ιταλικές αρχές όσον αφορά τα δικαιώματα που χορηγεί το εθνικό (ιταλικό) δίκαιο, καθώς ο γάμος μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου δεν αναγνωρίζεται στην Ιταλία για τους σκοπούς των δικαιωμάτων αυτών.

Ωστόσο, επειδή στην Ιταλία επιτρέπεται η καταχωρισμένη σχέση συμβίωσης για άτομα του ίδιου φύλου, η Έμμα και η Καρίν μπορούν να έχουν τα ίδια δικαιώματα με ζευγάρια που ζουν υπό το καθεστώς της καταχωρισμένης σχέσης συμβίωσης όσον αφορά τα δικαιώματα που χορηγεί το ιταλικό δίκαιο (όπως τα κληρονομικά δικαιώματα).

Αυξήθηκαν κατά 48,9% οι υιοθεσίες στην Ελλάδα το 2022

Αύξηση 48,9% κατέγραψαν οι υιοθεσίες στην Ελλάδα το 2022. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) οι πράξεις υιοθεσίας του 2022 ανήλθαν σε 274 έναντι 184 το 2021. Πέρυσι, οι υιοθεσίες κοριτσιών ανήλθαν σε 130 και οι υιοθεσίες αγοριών σε 144 παρουσιάζοντας αύξηση κατά 28,7% και 73,5%, αντίστοιχα, σε σχέση με το 2021.

Όσον αφορά στην ηλικία των υιοθετηθέντων, για το έτος 2022 η πλειονότητα (42,0%) των πράξεων υιοθεσίας αφορούσε σε παιδιά της ηλικιακής ομάδας 0-5 ετών. Παρατηρήθηκε αύξηση στον αριθμό των πράξεων υιοθεσίας σε όλες τις ηλικιακές ομάδες των υιοθετηθέντων, εκτός από την ηλικιακή ομάδα 11-18 ετών, στην οποία παρουσιάστηκε μείωση κατά 14,3%.

Όσον αφορά στο νομικό καθεστώς των υιοθετηθέντων παιδιών πριν την υιοθεσία, τη μεγαλύτερη κατηγορία αποτελούν τα παιδιά που γεννήθηκαν εκτός γάμου. Από τη σύγκριση των στοιχείων μεταξύ των ετών 2021 και 2022 προκύπτει σημαντική αύξηση των πράξεων υιοθεσίας από 61 σε 115 (88,5%) στην κατηγορία των τέκνων που γεννήθηκαν εντός γάμου.