Στα fake news που ανεβαίνουν σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης με φωτογραφίες και βίντεο που προέρχονται μεν από κάποιο πραγματικό γεγονός αλλά δεν είναι από τη Γάζα και ούτε αποτυπώνουν τις φρικαλεότητες του πολέμου Χαμάς – Ισραήλ και έχουν ως στόχο την επίκληση στο συναίσθημα και στο θυμικό του κόσμου, αναφέρεται εκτενές άρθρο των New York Times, στο οποίο φιλοξενούνται και οι απόψεις ειδικών.

Ενδεικτικό είναι ένα βίντεο που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο με σκοπό να μεταφέρει τη φρίκη του πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, στο οποίο ένα μικρό αγόρι κλαίει με το πρόσωπό του γεμάτο σκόνη. Προσκολλημένο στο σάντουιτς που έτρωγε όταν μια αεροπορική επιδρομή ισοπέδωσε το σπίτι της οικογένειάς του. Το αγόρι κλαίει για τις δύο έφηβες αδελφές του που χάθηκαν μέσα στο χάος, η μία από τις οποίες θα επιβεβαιωθεί αργότερα ότι είναι νεκρή.

«Ένα μικρό αγόρι κλαίει για τις αδελφές του στη Γάζα», γράφει η ανάρτηση που συνοδεύει το βίντεο, το οποίο κοινοποιήθηκε ευρέως τις τελευταίες εβδομάδες στο X. Ωστόσο, οι κραυγές του αγοριού ακούστηκαν στην πραγματικότητα εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, στη Συρία, σχεδόν μια δεκαετία πριν από τους βομβαρδισμούς του Ισραήλ στη Γάζα τις τελευταίες τρεις εβδομάδες. Συγκεκριμένα το βίντεο είναι μεν πραγματικό αλλά τραβήχτηκε στο Χαλέπι το 2014.

«Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούω ότι οι φωτογραφίες και τα βίντεό μου χρησιμοποιούνται εκτός του αρχικού πλαισίου κατά το οποίο τραβήχτηκαν»


Καθώς το Ισραήλ στέλνει τα στρατεύματά του όλο και πιο μέσα στη Γάζα, υποσχόμενο να εξαλείψει τη Χαμάς σε αντίποινα για την επίθεση στις αρχές Οκτωβρίου, τα βίντεο και οι φωτογραφίες της σύγκρουσης προσφέρουν μια ισχυρή καταγραφή του κόστους του πολέμου.

Όμως, στο διαδίκτυο, αυτές οι αναφορές ανταγωνίζονται από παραποιημένες απεικονίσεις άσχετων τραγωδιών – ένας κύκλος που, σύμφωνα με τους ειδικούς, όχι μόνο υποβαθμίζει τις εμπειρίες των θυμάτων του παρελθόντος και του παρόντος, αλλά επίσης δημιουργεί τον κίνδυνο να θέσει υπό αμφισβήτηση τις πραγματικές αποδείξεις των φρικαλεοτήτων του πολέμου.

Συνηθισμένη μορφή παραπληροφόρησης

Φωτογραφίες και βίντεο από άλλες συγκρούσεις και παλαιότερα έτη είναι μια συνηθισμένη μορφή παραπληροφόρησης, αλλά οι ειδικοί λένε ότι η κατάχρησή τους για τη μετάδοση της έκτασης των δεινών είναι ιδιαίτερα σκανδαλώδης.

«Μπορείτε να φανταστείτε το είδος της εμπορευματοποίησης της βίας κατά την οποία υποφέρει ένα αγαπημένο σας πρόσωπο, να χρησιμοποιηθεί από άλλους ανθρώπους ως ένα είδος γενικής απεικόνισης της βίας;», δήλωσε η Ελίζα Μισιμίνο, εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Georgetown. «Είναι τρομακτικό».

Μεταξύ των δημοφιλών εικόνων και βίντεο που υποτίθεται ότι απεικονίζουν τις ανθρώπινες απώλειες του πολέμου: Ένας σωρός από νεκρά παιδιά τυλιγμένα στα λευκά, που περιγράφονται ως Παλαιστίνιοι που σκοτώθηκαν από τις ισραηλινές δυνάμεις. (Στην πραγματικότητα, τα παιδιά είναι από τη Συρία και η φωτογραφία τραβήχτηκε το 2013).

Ένα νεαρό αγόρι που τρέμει στο σκοτάδι, καλυμμένο με λευκή σκόνη και το οποίο κρατάει ένα δέντρο, που παρουσιάζεται ως «άλλο ένα τραυματισμένο παιδί στη Γάζα». (Στην πραγματικότητα, το βίντεο τραβήχτηκε μετά από μια πρόσφατη πλημμύρα στο Τατζικιστάν).

Μια έφηβη που ξυλοκοπείται από έναν όχλο και καίγεται θανάσιμα, προβάλλεται ως απόδειξη της αδίστακτης συμπεριφοράς της Χαμάς. (Στην πραγματικότητα, το βίντεο τραβήχτηκε στη Γουατεμάλα το 2015, και το κορίτσι φέρεται να δέχθηκε επίθεση με αφορμή κατηγορίες ότι εμπλέκεται στη δολοφονία ενός οδηγού ταξί).

«Τέτοια ψεύτικα βίντεο ή φωτογραφίες θα έχουν τον αντίθετο αποτέλεσμα»

Για τον φωτογράφο που βιντεοσκόπησε το αγόρι από τη Συρία να κλαίει για τις αδελφές του στο Χαλέπι το 2014, καθώς η κυβέρνηση Άσαντ βομβάρδιζε τα τμήματα της πόλης που ήλεγχε η αντιπολίτευση, η οικειοποίηση της δουλειάς του για να απεικονίσει τη βιαιότητα της σύγκρουσης είναι οικεία και πιστεύει ότι μπορεί να υπονομεύσει την τρέχουσα πραγματικότητα.

«Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούω ότι οι φωτογραφίες και τα βίντεό μου χρησιμοποιούνται εκτός του αρχικού πλαισίου κατά το οποίο τραβήχτηκαν», δήλωσε ο φωτογράφος, Χοσάμ Κατάν, σε συνέντευξή του.

Ο Κατάν εργαζόταν για το Aleppo Media Center, μια ομάδα αντικυβερνητικών ακτιβιστών και δημοσιογράφων-πολιτών, και τώρα βρίσκεται στη Γερμανία. «Ίσως κάποιοι προσπαθούν να αποκτήσουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση για τη Γάζα, αλλά ταυτόχρονα, τέτοια ψεύτικα βίντεο ή φωτογραφίες θα έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα, χάνοντας την αξιοπιστία της κύριας ιστορίας».

Η παραποίηση και η συνεχής κυκλοφορία υλικού από προηγούμενες τραγωδίες φέρνει στο μυαλό την έννοια της «επαναθυματοποίησης»

Δεν λείπουν οι φωτογραφίες και τα βίντεο από το Ισραήλ και τη Γάζα που δείχνουν τον πόνο. Στη Γάζα, οι ανελέητες αεροπορικές επιδρομές του Ισραήλ έχουν σκοτώσει περισσότερους από 8.000 ανθρώπους, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας της Χαμάς. Τα ασφυκτικά γεμάτα νοσοκομεία και τα λιγοστά τρόφιμα και νερό στη Γάζα επισφραγίζουν μια τρομερή ανθρωπιστική κρίση. Και οι Ισραηλινοί έχουν θάψει τους νεκρούς τους και ζουν με το φόβο για την τύχη περισσότερων από 200 ανθρώπων που απήχθησαν από τη Χαμάς κατά την επίθεση του Οκτωβρίου.

Για ορισμένους, η παραποίηση και η συνεχής κυκλοφορία υλικού από προηγούμενες τραγωδίες φέρνει στο μυαλό την έννοια της «επαναθυματοποίησης», ή εξαναγκάζει τους επιζώντες να βιώνουν διαρκώς εκ νέου τον πόνο τους.

«Υπάρχει ένα πραγματικό ανθρώπινο δικαίωμα και κάποια βαθιά ηθικά ερωτήματα, νομίζω, σχετικά με αυτού του είδους τα πράγματα», δήλωσε ο Τζον Γουίμπι, αναπληρωτής καθηγητής καινοτομίας και τεχνολογίας των μέσων ενημέρωσης στο Πανεπιστήμιο Northeastern, ο οποίος έχει μελετήσει την παραπληροφόρηση. «Καθώς επανακυκλοφορούν φωτογραφίες ατόμων που έχουν υποστεί τραύματα ή που βρίσκονταν σε φρικτές καταστάσεις, υπάρχει μια επαναθυματοποίηση ή επανατραυματισμός».

Ωστόσο, τέτοιες αναρτήσεις -ιδιαίτερα εκείνες που σαφώς μια συγκεκριμένη στιγμή- καταφέρνουν να τραβήξουν την προσοχή επειδή απευθύνονται στα συναισθήματα των ανθρώπων. Καθώς ο αριθμός των θυμάτων αυξάνεται, έχουν διαπιστώσει οι ερευνητές, η συμπόνια μπορεί να αρχίσει να εξασθενεί.

«Οι εικόνες μπορούν να μεταδώσουν δυναμικά μια συναισθηματικότητα που οι αριθμοί δεν μπορούν»

«Οι εικόνες μπορούν να μεταδώσουν δυναμικά μια κατανόηση και μια συναισθηματικότητα που οι αριθμοί δεν μπορούν να κάνουν», δήλωσε ο Πολ Σλόβιτς, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον.

Ο Σλόβιτς επισήμανε μια φωτογραφία του 2015 ενός μικρού παιδιού από τη Συρία που βρέθηκε μπρούμυτα σε μια τουρκική παραλία, στην ακτή της οποίας ξεβράστηκε μετά την ανατροπή της βάρκας που μετέφερε το ίδιο και την οικογένειά του, καθώς προσπαθούσαν να διαφύγουν από τον πόλεμο.

Ο Σλόβιτς και οι συνάδελφοί του διαπίστωσαν ότι η εικόνα ήταν πιο αποτελεσματική στο να κινητοποιήσει την αντίδραση του κοινού από τις ζοφερές στατιστικές για τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς στον πόλεμο. Τις ημέρες αφότου η φωτογραφία απέκτησε ευρεία προσοχή, οι αναζητήσεις στο Google σχετικά με τη σύγκρουση και τους πρόσφυγες αυξήθηκαν κατακόρυφα, όπως και οι δωρεές σε ένα ταμείο του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού, σύμφωνα με την έρευνα.

Η παραπληροφόρηση θα μπορούσε να δώσει στους ανθρώπους λόγο να απορρίψουν τέτοιου είδους στοιχεία

Αλλά η εισαγωγή παραπληροφόρησης γύρω από τέτοιες ιστορίες και οπτικές αναφορές, προειδοποίησε ο Σλόβιτς, θα μπορούσε να δώσει στους ανθρώπους λόγο να απορρίψουν ή να αγνοήσουν τέτοιου είδους στοιχεία. Εμπειρογνώμονες σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν εκφράσει παρόμοιες ανησυχίες.

Τα οπτικά αποδεικτικά στοιχεία μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην οικοδόμηση μιας υπόθεσης σχετικά με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δήλωσε η Σοφία Τζόουνς, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Ψηφιακών Ερευνών του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η επαλήθευση είναι κρίσιμη και ένα επίπεδο σκεπτικισμού είναι υγιές, είπε χαρακτηριστικά, αλλά η πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης ενέχει τους δικούς της κινδύνους.

«Νομίζω ότι είναι απολύτως εντάξει να θέτουμε ερωτήματα, και όλοι πρέπει να θέτουμε ερωτήματα, αλλά η έλλειψη εμπιστοσύνης σε οτιδήποτε βλέπουμε νομίζω ότι είναι προβληματική, επειδή πολλά από αυτά είναι πραγματικά», πρόσθεσε η Τζόουνς. «Συμβαίνουν φρικτά πράγματα και αυτά πρέπει να διερευνηθούν».

Headlines