Έλληνες αστρονόμοι «κυνηγούν» ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις κάνοντας τον γύρο του κόσμου

Ο αστροφυσικός, Κοσμάς Γαζέας, μόλις επέστρεψε από την Αριζόνα των ΗΠΑ, όπου πήγε να… κυνηγήσει μια δακτυλιοειδή έκλειψη Ηλίου. Ο μουσικός και κατασκευαστής αστρονομικών οργάνων, Αριστείδης Βούλγαρης, ετοιμάζει τις βαλίτσες του για να παρατηρήσει και αυτός μια ολική έκλειψη Ηλίου τον ερχόμενο Απρίλιο στο Σαν Αντόνιο των ΗΠΑ και συγκρίνει τα φαινόμενα αυτά με τα πιο συγκλονιστικά μουσικά έργα των Μπετόβεν και Στράους. Ο φωτογράφος και κινηματογραφιστής, Βασίλης Μεταλληνός, έχει θέσει ως στόχο ζωής να μεταδώσει μέσω της αστροφωτογραφίας μηνύματα για την ανάγκη προστασίας και σεβασμού του κόσμου μας. Οι τρεις κυνηγοί εκλείψεων, με διαφορετική έδρα ο καθένας, στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Κέρκυρα, αντίστοιχα, μιλούν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τα συναρπαστικά ταξίδια παρατήρησης των μεγάλων μυστηρίων του Σύμπαντος.

Ο Κοσμάς Γαζέας βλέπει τους πλανήτες με οπτικά όργανα που κατασκευάζει μόνος

Μπορεί ως παιδί ο Κοσμάς Γαζέας να είχε όνειρο ζωής να ασχοληθεί με την Αστροφυσική, την έρευνα του Διαστήματος και την παρατήρηση του ουρανού, ωστόσο δεν φανταζόταν ότι χρόνια αργότερα θα ταξίδευε σε όλο τον κόσμο για να παρατηρεί φαινόμενα ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων και πλανητικών διαβάσεων χρησιμοποιώντας οπτικά όργανα, τα οποία κατασκευάζει ο ίδιος.

«Κατά τη διάρκεια της έκλειψης, η θερμοκρασία έπεσε αισθητά σε μια κατά τα άλλα πολύ θερμή περιοχή και η φύση σιώπησε»

Στις αρχές Οκτωβρίου 2023 ο κ. Γαζέας, λέκτορας Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, ταξίδεψε στην Αριζόνα για να παρατηρήσει ακόμα μία έκλειψη Ηλίου. Το θέαμα ήταν υπέροχο, όπως περιγράφει. Κατά τη διάρκεια της έκλειψης, η θερμοκρασία έπεσε αισθητά σε μια κατά τα άλλα πολύ θερμή περιοχή και η φύση σιώπησε. Τα άγρια άλογα πήγαν για ύπνο ερμηνεύοντας την απουσία φωτός ως τη λήξη της ημέρας.

Ποιο είναι το «ομορφότερο θέμα» που μπορεί κανείς να δει από τη Γη

Χαρακτηρίζει τις ολικές εκλείψεις Ηλίου «το ομορφότερο θέαμα που μπορεί να δει ένας παρατηρητής στη Γη και σίγουρα όποιος έχει δει έστω και μία θα επιχειρήσει ξανά στο μέλλον να δει και άλλες. Κάπως έτσι ξεκινάει κανείς να γίνει κυνηγός εκλείψεων».

Οι ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, όπως και οι πλανητικές διαβάσεις, τις οποίες μελετά σε καθημερινή βάση, είναι για τον Κοσμά Γαζέα «ένας συναρπαστικός τρόπος να μελετάει κανείς το Σύμπαν, δίνοντας «ραντεβού» με τα ουράνια σώματα, καθώς αυτά ευθυγραμμίζονται και παίζουν κρυφτό μεταξύ τους». Τονίζει ότι «η έκλειψη ενός ουρανίου σώματος αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο να εξάγουμε πολύτιμη πληροφορία για το σώμα που αποκρύπτεται ή ακόμη και για το σώμα που προκαλεί την έκλειψη».

Ταξίδια σε ολόκληρο τον κόσμο

Θυμάται και περιγράφει την πρώτη μερική έκλειψη Ηλίου που παρατήρησε το 1996 στη Θεσσαλονίκη. Από τότε ακολούθησαν ταξίδια σε πολλές χώρες για την παρατήρηση μιας έκλειψης, όπως στη Μογγολία, την Αίγυπτο, την Κένυα, τη Γκαμπόν, τις ΗΠΑ, την Αργεντινή, τη Νορβηγία, την Ισλανδία, τη Μαδαγασκάρη και την Κίνα.

Μπορεί το θέαμα των εκλείψεων να είναι μοναδικό, ωστόσο περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι το κυνήγι των φαινομένων αυτών δεν είναι εύκολο. «Οι εκλείψεις μπορεί να απαιτούν την παρατήρησή τους από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Είτε αυτό είναι ένα δύσβατο βουνό, μια πόλη, ένα ακριτικό νησί ή ακόμη και η θάλασσα ή οι παγωμένες πολικές ζώνες. Οι κυνηγοί εκλείψεων αναγκάζονται πολλές φορές να ταξιδεύουν σε μέρη που δεν είναι καθόλου τουριστικά και να προσαρμόζουν το ταξιδιωτικό πρόγραμμα ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις που επιβάλλει η εκάστοτε έκλειψη».

Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης των συμπαντικών φαινομένων, ο Κοσμάς Γαζέας φροντίζει να τα αποτυπώνει και με τη φωτογραφική του μηχανή. «Η αστροφωτογραφία είναι μια μορφή Τέχνης», λέει χαρακτηριστικά. «Οι καλές αστροφωτογραφίες σπανίζουν γενικά, καθώς αποτυπώνουν φαινόμενα, τα οποία διαφεύγουν της προσοχής μας. Ταυτόχρονα, όμως, αποτυπώνουν την ομορφιά και το μεγαλείο του Σύμπαντος, μέσα στο οποίο ζούμε». Η αστροφωτογραφία, επιπλέον, συμπληρώνει «έχει και ερευνητικό ενδιαφέρον. Φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς σε όλες τις βαθμίδες. Μέσα από τις εικόνες που αποτυπώνονται με τη χρήση των τηλεσκοπίων και των ψηφιακών μέσων που διαθέτουμε, αποκαλύπτονται τα μυστικά του Διαστήματος και βοηθούν εμάς τους ερευνητές να κατανοήσουμε τον κόσμο μας».

Η μουσική του Σύμπαντος

Ο επαγγελματίας βιολονίστας στη Συμφωνική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Αριστείδης Βούλγαρης, παρομοιάζει μια ολική έκλειψη Ηλίου με την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν ή το συμφωνικό έργο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» του Ρίχαρντ Στράους.

«Και τα δύο αυτά μουσικά έργα κρύβουν ένα μεγαλείο τόσο μεγάλο που αγγίζει την ίδια αίσθηση που μου αφήνει η παρατήρηση μιας έκλειψης Ηλίου και η παρατήρηση του Σύμπαντος», λέει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. «Παρατηρώντας μια ολική έκλειψη Ηλίου αντιλαμβάνεσαι πόσο μικρός είσαι, καταλαβαίνεις ότι είσαι μέρος του Σύμπαντος. Είναι ένα πολύ φαντασμαγορικό φαινόμενο», προσθέτει.

Φασματογράφος του Αριστείδη Βούλγαρη κατασκευάστηκε για τη NASA

Έχοντας επενδύσει αρκετά χρόνια από τη ζωή του στην ενασχόληση με την Αστρονομία, ο κ. Βούλγαρης διατηρεί το δικό του μηχανουργείο για να κατασκευάζει ηλιακά όργανα, κυρίως για την ανάλυση του ηλιακού στέμματος. Δικός του φασματογράφος που κατασκευάστηκε για λογαριασμό της NASA χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή του φάσματος εκπομπής του ηλιακού στέμματος κατά τη διάρκεια της ολικής έκλειψης Ηλίου τον Αύγουστο του 2017 στις ΗΠΑ, ενώ με δύο δικούς του φασματογράφους ταξίδεψε τον Δεκέμβριο του 2021 πάνω από τα θαλάσσια όρια της Ανταρκτικής για να καταγράψει την ολική έκλειψη Ηλίου.

Η πρώτη ολική έκλειψη Ηλίου που παρατήρησε ο Αριστείδης Βούλγαρης ήταν τον Μάρτιο του 2006 στο Καστελόριζο. «Είχα ανατριχιάσει από το σοκ και όταν έπρεπε να αλλάξω χρόνο έκθεσης στη φωτογραφική μου μηχανή, δεν θυμόμουν πώς άλλαζε». Από τότε ακολούθησαν και άλλες, στη Σιβηρία, την Κίνα, το Νησί του Πάσχα, τη Γκαμπόν, το Σβάλμπαρντ, τις ΗΠΑ, τη Χιλή, την Ανταρκτική και την Αυστραλία. Στην Αυστραλία τον περασμένο Απρίλιο περιγράφει ότι χρειάστηκε να διανύσει με τροχόσπιτο 3.000 χιλιόμετρα ως το Εξμάουθ της δυτικής Αυστραλίας, προκειμένου να διασφαλίσει ότι όλος ο επιστημονικός εξοπλισμός θα φτάσει στον προορισμό ακέραιος.

Αυτή την περίοδο οργανώνει το επόμενο κυνήγι ηλιακής έκλειψης τον Απρίλιο του 2024 στο Σαν Αντόνιο, βορειοδυτικά του Χιούστον στις ΗΠΑ, με μια ομάδα από Έλληνες επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμους και σε συνεργασία με Αμερικανούς ηλιακούς αστρονόμους θα μελετήσουν το ηλιακό στέμμα, γύρω από το οποίο παραμένουν πολλά αναπάντητα επιστημονικά ερωτήματα. Ανυπομονεί για την αποστολή αυτή, καθώς η συγκεκριμένη έκλειψη είναι πάνω στο μέγιστο της δραστηριότητας του Ήλιου και φαίνεται ότι οι αστρονόμοι θα έχουν την ευκαιρία να καταγράψουν ισχυρές ηλιακές εκλάμψεις ή πολύ ισχυρά δραστήριες περιοχές του Ήλιου.

Σε όλες τις αποστολές ο Αριστείδης Βούλγαρης φροντίζει να φωτογραφίζει και τα φαινόμενα που παρατηρεί, με στόχο να μελετήσει τις φωτογραφίες και να αποκομίσει νέες πληροφορίες και γνώσεις. Ελπίζει, όμως, ότι η αστροφωτογραφία είναι και ένας τρόπος ο θεατής των φωτογραφιών να ψάξει περισσότερες πληροφορίες για τα όσα βλέπει και να ασχοληθεί με την Αστρονομία. «Η λέξη άνθρωπος παράγεται από τις δύο λέξεις «άνω» και «θρώσκω», ουσιαστικά υπάρχει κάποια βιολογική εντολή ο άνθρωπος να κοιτάει ψηλά στον ουρανό. Όταν κοιτάς τον ουρανό, αισθάνεσαι τμήμα του Σύμπαντος και η Αστρονομία είναι το αποτέλεσμα της ανάγκης του ανθρώπου να κοιτάξει ψηλά», καταλήγει.

Η αστροφωτογραφία είναι «πρωτίστως Τέχνη» για τον Βασίλη Μεταλληνό

Για τον φωτογράφο και κινηματογραφιστή, Βασίλη Μεταλληνό, η αστροφωτογραφία είναι πρωτίστως Τέχνη. Είναι όμως και ένα μέσο μετάδοσης μηνυμάτων για το σεβασμό του περιβάλλοντος, στο οποίο ζούμε.

«Η φωτορρύπανση αυξάνεται με τον καιρό και τα αστέρια χάνονται από το οπτικό μας πεδίο. Η αστροφωτογραφία είναι ένας τρόπος να δείξουμε ότι ο ουρανός είναι τμήμα μας, τμήμα της ζωής μας. Είμαστε προϊόν του ουρανού ουσιαστικά, είμαστε προϊόν των αστεριών, όλα δημιουργήθηκαν μέσα στα αστέρια, η Γη, ο Ήλιος. Οπότε βλέποντας τον νυχτερινό ουρανό συνειδητοποιείς πόσο μικρή και πόσο εύθραυστη είναι η Γη», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και προσθέτει: «Αν χάσουμε την επαφή μας με τη φύση, ξεκοβόμαστε και την ξεχνάμε, δεν την προστατεύουμε. Και αν χάσουμε την επαφή μας με την Αστρονομία, δεν ξέρω αν ο κόσμος θα είναι ο ίδιος, αν οι επόμενες γενιές θα μπορούν να επικοινωνήσουν με τις επιστήμες. Οπότε αν δείξουμε μέσα από φωτογραφίες το όμορφο τμήμα του ουρανού, σιγά σιγά ο κόσμος θα ασχοληθεί με την Αστρονομία».

Μηνύματα σεβασμού της φύσης

Η διάθεση ενημέρωσης του κόσμου για την Αστρονομία ήταν και ο λόγος που τον ώθησε να ασχοληθεί ενεργά και με την πολύ δραστήρια Αστρονομική Εταιρεία Κέρκυρας. «Προσπαθούμε να μεταδώσουμε τη γνώση. Θέλουμε να είμαστε σε μια κοινωνία που οι άνθρωποι να έχουν γνώση, να γνωρίζουν τα αστρονομικά φαινόμενα, να έχουν αγάπη για τον ουρανό, γιατί η αγάπη για τον ουρανό είναι η αγάπη για τη φύση. Σου βγαίνει να αγαπήσεις αυτό τον πλανήτη και να τον σεβαστείς. Οπότε αν μπορούμε να το μεταδώσουμε στους συνανθρώπους μας, τους γείτονές μας, τα παιδιά στα σχολεία, νομίζω πως είναι ό,τι πιο σημαντικό».

Ο ίδιος θυμάται ακόμα τον εαυτό του ως παιδί στην Κέρκυρα να παρατηρεί κομήτες. Τότε προέκυψε η ανάγκη του να ασχοληθεί με την αστροφωτογραφία. Το πάθος του, εξηγεί, «είναι τα πορτρέτα του ουρανού. Έχεις να κάνεις με το επίγειο τοπίο, ένα όμορφο τοπίο, μια παραλία, ένα άγαλμα, ένα δέντρο, ένα παρατημένο κτίριο, και πίσω γεμίζουμε το τοπίο με τα αστέρια, με τον Γαλαξία μας, τον Ωρίωνα, τον αστερισμό του Σκορπιού, τη Μεγάλη Άρκτο».

Πάθος του είναι, όμως, και οι εκλείψεις Ηλίου, τις οποίες έχει κυνηγήσει στη Χιλή, το Νησί του Πάσχα, το Περού, τη Βολιβία, την Κίνα, τις ΗΠΑ. «Οι ολικές εκλείψεις είναι μαγικές. Είναι κάτι που θεωρώ ότι όλος ο κόσμος θα πρέπει να δει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Η μερική έκλειψη είναι σαν να βλέπουμε το κτίριο της όπερας και να λέμε «Α, είδα την όπερα» και η ολική είναι σαν να είμαστε μέσα στην όπερα και να ακούμε όπερα».

Περιγράφει το φαινόμενο των ολικών εκλείψεων και η ένταση των συναισθημάτων ξεχωρίζει στη φωνή του: «Γύρω μας είναι παντού ηλιοβασίλεμα, ένα ηλιοβασίλεμα 360 μοίρες από ανατολή σε δύση. Φαίνονται τα αστέρια στον ουρανό, η φύση σιωπά, γιατί πάνε όλα τα έντομα για ύπνο, τα πουλιά πετάνε και επιστρέφουν στις φωλιές τους, η θερμοκρασία πέφτει περίπου 10-13 βαθμούς και κάνει κρύο. Ο Ήλιος γίνεται κατάμαυρος γιατί μπαίνει μπροστά η Σελήνη και σκοτεινιάζει εντελώς. Φαίνεται το λευκό στέμμα του και αν είμαστε τυχεροί μπορούμε να δούμε και προεξοχές. Είναι λευκά νήματα γύρω από τον Ήλιο, είναι απλά εκπληκτικό. Τρέμεις όταν το βλέπεις».

Έκθεση «Life in Space» στο Ολυμπιακό Κέντρο στο Γουδή

Φωτογραφίες Ελλήνων αστροφωτογράφων, μεταξύ των οποίων του Αριστείδη Βούλγαρη και του Βασίλη Μεταλληνού, παρουσιάζονται στην έκθεση «Life in Space» στο Ολυμπιακό Κέντρο στο Γουδή. Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιήθηκε, επίσης, ομιλία του Κοσμά Γαζέα με θέμα το κυνήγι των ηλιακών εκλείψεων, ενώ ακολουθούν οι ομιλίες του καθηγητή Φυσικής Διαστήματος στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, Ξενοφώντα Μουσά για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων (8/11), του ακαδημαϊκού και ερευνητή της NASA, Σταμάτη Κριμιζή για την 46χρονη οδύσσεια των Voyagers από τη Γη στον Γαλαξία (21/11), της ερευνήτριας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Όλγας Συκιώτη για τη Σελήνη (12/12), του προέδρου του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος, Ιωάννη Δαγκλή για τις γνώσεις και τα οφέλη που προκύπτουν από την εξερεύνηση του Διαστήματος (19/12), και του διευθυντή του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Σπύρου Βασιλάκου για τη Σύγχρονη Κοσμολογία (9/1).