Οι Εκκλησιάζουσες (Εκκλησιάζουσαι), το ένα από τα δύο σωζόμενα όψιμα έργα του Αριστοφάνη –ο Πλούτος είναι το άλλο–, ανέβηκε εξ όσων γνωρίζουμε το 392 π.Χ., στην περίοδο που ακολούθησε μετά την ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, την τυραννία των Τριάκοντα και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Στα χρόνια αυτά διαμορφώνονται στην πόλη νέες συνθήκες ζωής και τα πράγματα αλλάζουν: το ομαδικό πνεύμα και το ενδιαφέρον για τα κοινά εξασθενούν, ενώ ατομικιστικές τάσεις κάνουν ολοένα και περισσότερο την εμφάνισή τους.

Μέσα σε αυτό το νέο κλίμα, ο Αριστοφάνης, κι ο ίδιος αλλαγμένος, παρουσιάζει στο αθηναϊκό κοινό τις Εκκλησιάζουσες. Και εδώ, όπως και στη Λυσιστράτη, οι γυναίκες, απογοητευμένες από την ανικανότητα των ανδρών στη διαχείριση των κοινών, αποφασίζουν να αντιδράσουν δυναμικά και να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους: με επικεφαλής την Πραξαγόρα, εξυφαίνουν μια συνωμοσία με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Χάρη σε ένα τέχνασμα που σκαρφίζονται, αναλαμβάνουν όντως τη διακυβέρνηση της πόλης και εγκαθιδρύουν ένα καθεστώς περιουσιακής αλλά και ερωτικής κοινοκτημοσύνης. Ωστόσο, το θεωρητικώς ιδανικό πρόγραμμα των γυναικών για την επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης θα αποδειχθεί στην πράξη ουτοπικό και παράλογο.

Στην αρχή του έργου, κι ενώ μόλις έχει αρχίσει να χαράζει, οι κρυφά συγκεντρωμένες γυναίκες ακούνε με ενθουσιασμό την Πραξαγόρα να επιχειρηματολογεί υπέρ της ανάθεσης της εξουσίας στις γυναίκες. Στη συνέχεια οι εκκλησιάζουσες (δηλαδή, οι γυναίκες που παρευρίσκονται στη λαϊκή συνέλευση και συζητούν), μεταμφιεσμένες σε άνδρες, παρεισδύουν στην Εκκλησία του Δήμου και επιτυγχάνουν την παράδοση της εξουσίας στο γυναικείο φύλο, και ειδικότερα στην αρχηγό τους, την Πραξαγόρα.

Ο σύζυγος της Πραξαγόρας, ο Βλέπυρος, πληροφορείται από τον παρόντα στη λαϊκή συνέλευση Χρέμητα την ανατροπή που έχει συντελεστεί. Η Πραξαγόρα παρουσιάζει ακολούθως στον άνδρα της το δικό της ριζοσπαστικό πρόγραμμα διακυβέρνησης, που βασίζεται στην απόλυτη κοινοκτημοσύνη, σε μια πρωιμότατη –ούτως ειπείν– κομμουνιστική αντίληψη: όλα θα ανήκουν εφεξής σε όλους –εκτός από τις περιουσίες, ίσο μερίδιο θα έχουν άπαντες και στον έρωτα–, κι έτσι τα βάσανα θα εξαλειφθούν.

Όμως, όταν φθάνει η στιγμή της εφαρμογής ενός σημαντικού κεφαλαίου του προγράμματος της Πραξαγόρας, τα πράγματα εξελίσσονται πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι αναμενόταν. Η παραχώρηση προτεραιότητας στις ηλικιωμένες και άσχημες γυναίκες έναντι των νέων γυναικών, ώστε να εξασφαλιστεί ίσο μερίδιο στην ερωτική απόλαυση, προκαλεί τριβές, παραλογισμούς και εξαλλοσύνες – μεταξύ αυτών, η συμμετοχή του Βλέπυρου στο γενικό φαγοπότι με γυναικεία συντροφιά, στο βιαστικά δουλεμένο τελευταίο μέρος του έργου.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Χριστόφορος Νέζερ (Βλέπυρος) και η Μαίρη Αρώνη (Πραξαγόρα) στις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού το καλοκαίρι του 1956 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Α’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Β’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Γ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Δ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Ε’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος ΣΤ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Ζ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Η’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Θ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος I’)

Headlines