Μήπως το American History X προμήνυε την αναζωπύρωση του λευκού εθνικισμού στις ΗΠΑ;

Όταν το 1998, πριν από 25 χρόνια, κυκλοφόρησε η ταινία American History X, προειδοποιούσε για μια συγκεντρωτική καταιγίδα βίας των λευκών ρατσιστών. Το ανεξάρτητο, αστυνομικό θρίλερ συγκέντρωσε τόσο επαίνους όσο και κριτική, αλλά και ένα μέτρο καχυποψίας. Ορισμένοι κριτικοί εξέφρασαν την αντίθεσή τους σε αυτό που θεώρησαν ως «βομβαρδιστικό» τόνο και «μελόδραμα κόκκινου κρέατος», καθώς οι ρατσιστές ζηλωτές της ταινίας έμοιαζαν περισσότερο με καρικατούρες παρά με οτιδήποτε θα μπορούσε να έχει φυτρώσει από το πολυπολιτισμικό έδαφος της αμερικανικής δημοκρατίας.

Στην ταινία, ένα ακμάζον νεοναζιστικό κίνημα στρατολογεί χαρισματικούς ηγέτες, κατηγορεί τους μετανάστες ως αποδιοπομπαίους τράγους, εκμεταλλεύεται την πρωτοφανή συνδεσιμότητα που εγκαινίασε η εποχή του διαδικτύου, κηρύττει τα μακροχρόνια φυλετικά παράπονα των λευκών οικογενειών – και όλα αυτά καταλήγουν σε ανοιχτό φυλετικό πόλεμο.

Ο σεναριογράφος David McKenna συνέταξε το σενάριο μέσα σε έξι εβδομάδες, καθώς οι ταραχές του Λος Άντζελες το 1992, που προκλήθηκαν από τον ξυλοδαρμό του Rodney King, μαίνονταν έξω από το διαμέρισμά του

Photo: YouTube

Απεικονίζεται με λεπτομέρειες που σφίγγουν τα σωθικά

Η ταινία ξεκινά στο Venice Beach της Καλιφόρνια, όπου ο έφηβος Danny Vinyard (Edward Furlong) θορυβεί τον Εβραίο καθηγητή του στο λύκειο, Murray (Elliott Gould), γράφοντας ένα εγκώμιο στον Αδόλφο Χίτλερ που τον εξυμνεί ως ήρωα των πολιτικών δικαιωμάτων. Ο μαύρος διευθυντής του σχολείου, ο Δρ Σουίνι (Έιβερι Μπρουκς), δίνει στον Ντάνι ένα τελεσίγραφο: να σπουδάσει υπό τις φτερούγες του σε ένα έκτακτο μάθημα που ονομάζεται «Αμερικανική Ιστορία Χ» ή να αντιμετωπίσει την αποβολή. Η αποστολή του Ντάνι είναι να αναλύσει πώς ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Ντέρεκ (Έντουαρντ Νόρτον), παρασύρθηκε από τη νεοναζιστική Άρια Αδελφότητα και κατέληξε στη φυλακή.

Το έγκλημα του Ντέρεκ ήταν μια πράξη έντονης βιαιότητας, η οποία απεικονίζεται με λεπτομέρειες που σφίγγουν τα σωθικά. Σε ένα μονόχρωμο φλας μπακ, ο Ντέρεκ, ντυμένος μόνο με λευκά μποξεράκια και μαύρες μπότες στρατιωτικού τύπου, με το στήθος του να κοσμεί ένα τατουάζ με σβάστικα, πυροβολεί δύο μαύρους άνδρες στον κήπο του, οι οποίοι είχαν προσπαθήσει να κλέψουν το αυτοκίνητό του, σε μια εκδίκηση για τον πόλεμο της περιοχής, σκοτώνοντας τον έναν ακαριαία.

Ο άλλος, τραυματισμένος αλλά με τις αισθήσεις του, κείτεται στο γρασίδι και ο Ντέρεκ τον σκοτώνει χτυπώντας το κεφάλι του στο πεζοδρόμιο. Αμέσως μετά, οι σειρήνες της αστυνομίας καταφθάνουν, λούζουν τον Ντέρεκ με αστραφτερό φως, και αυτός σηκώνει τα χέρια του πίσω από το κεφάλι του σε μια σχεδόν μεσσιανική πόζα μαρτυρίου. Από αυτή την κομβική στιγμή, η ταινία παρακολουθεί τις συνθήκες που άναψαν την οργή του Ντέρεκ και τη διαμόρφωσαν σε ρατσιστική οργή, την κούφια απογοήτευση που ακολουθεί και την αβέβαιη προσπάθειά του για λύτρωση.

«Συνειδητοποίησα ότι αυτό δεν είναι κωμωδία, είναι μια ιστορία τρόμου, και ο ρόλος μου, καθισμένος σε εκείνο το τραπέζι του δείπνου, ήταν να βοηθήσω το κοινό να νιώσει αυτή την ανατριχιαστική αναγνώριση του μίσους»

«Για μισή ώρα μιλούσα με έναν τύπο που είχε ένα M-16 τατουάζ στο πλάι του κεφαλιού του»

Ο σεναριογράφος David McKenna συνέταξε το σενάριο μέσα σε έξι εβδομάδες, καθώς οι ταραχές του Λος Άντζελες το 1992, που προκλήθηκαν από τον ξυλοδαρμό του Rodney King, μαίνονταν έξω από το διαμέρισμά του. Αφού ολοκλήρωσε ένα δεύτερο προσχέδιο, συμβουλεύτηκε τον Tony Kaye, έναν Βρετανό σκηνοθέτη διαφημίσεων που είχε αναλάβει να σκηνοθετήσει την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία. Ο Kaye οδήγησε τον McKenna σε ένα πάρτι σκίνχεντ, όπου ο σεναριογράφος κατέγραψε πληροφορίες από έναν λευκό εθνικιστή.

«Για μισή ώρα μιλούσα με έναν τύπο που είχε ένα M-16 τατουάζ στο πλάι του κεφαλιού του. Ήταν αρκετά εκφοβιστικό, αν όχι τρομακτικό», θυμάται ο McKenna. Αφού ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα της ταινίας, η συμπεριφορά του Τόνι Κέι έγινε από ασταθής έως εντελώς παράξενη. Στις συναντήσεις με τους εκπροσώπους της New Line Cinema, έφερε μαζί του μια θρησκευτική συνοδεία ενός ραβίνου, ενός ιερέα και ενός μοναχού σε μια παράξενη προσπάθεια να πείσει τα στελέχη ότι η ταινία του δεν ήταν ένα εμπορικό προϊόν αλλά μια προφητεία.

Photo: YouTube

Η παραβατικότητα των λευκών

Η Αμερικανική Ιστορία Χ έκανε την τολμηρή κίνηση να μετατοπίσει τα φώτα της δημοσιότητας από την κακοποιημένη μαύρη οικογένεια στη σφαίρα της λευκής οικογένειας, όπου φώτισε μια οικογενειακή σκηνή που αποτελούσε πρόσφορο έδαφος για την εκκόλαψη ρατσιστικών ιδεών.

Σε αναδρομές στο τραπέζι του Vinyard, ο πυροσβέστης πατέρας του Ντέρεκ, ο Ντένις (William Russ), καταφέρεται εναντίον της θετικής δράσης – κυβερνητικές πολιτικές που έχουν σχεδιαστεί για να διορθώσουν ιστορικές ανισότητες – ως προσβολή της αξιοκρατίας και οργίζεται ενάντια στη διάβρωση του λογοτεχνικού κανόνα που έχει γραφτεί από λευκούς. Αργότερα, αφού ο πατέρας του σκοτώνεται σβήνοντας μια φωτιά σε ένα σπίτι με ναρκωτικά, ο Ντέρεκ μπαίνει στη θέση του πατέρα του για να κατακεραυνώσει τους μετανάστες ως παράσιτα.

Όταν η δική του οικογένεια διαλύεται, ο Ντέρεκ προσκολλάται σε μια υποκατάστατη οικογένεια, την Άρια Αδελφότητα, όπου έλκεται από την πατρική φιγούρα Κάμερον Αλεξάντερ (Στέισι Κιτς), ο οποίος εκμεταλλεύεται τις ανασφάλειές του και τον προετοιμάζει για να γίνει αλεξικέραυνο για τους δυσαρεστημένους νέους, ακόμη και όταν η φίλη του Ντέρεκ, η Στέισι (Φαϊρούζα Μπαλκ), τον ωθεί στη βία με ρατσιστικές βρισιές.

Αυτό που δεν προέβλεψε η American History X, κατά την άποψη του Campbell, είναι ότι «η χιονοστιβάδα του δεξιού εξτρεμισμού στην Αμερική» θα εισέρεε στην κυρίαρχη πολιτική

Παιδιά διαλυμένων οικογενειών

Η μοίρα του Ντέρεκ ως παρανοϊκού μοναχικού ανθρώπου που αναζητά συγγένεια με εξτρεμιστές ήταν παράλληλη με τις ανησυχητικές τάσεις της δεκαετίας του ’90. «Μοναχικοί λύκοι» τρομοκράτες, ακροδεξιές παραστρατιωτικές ομάδες και θρησκευτικοί εξτρεμιστές εμπλέκονταν σε μια κλιμακούμενη σειρά βίαιων γεγονότων – μια θανατηφόρα αντιπαράθεση στο Ruby Ridge, στο Αϊντάχο, μεταξύ ομοσπονδιακών πρακτόρων και ακροδεξιών φονταμενταλιστών το 1992, η σφαγή στο Γουέικο τον επόμενο χρόνο και η βομβιστική επίθεση στην Οκλαχόμα Σίτι το 1995 που στοίχισε τη ζωή σε 168 ανθρώπους – που αφορούσαν δράστες οι οποίοι ήταν αποξενωμένοι από τις οικογένειές τους ή από την κυρίαρχη κοινωνία. Η Αμερικανική Ιστορία Χ προέβλεψε με ακρίβεια πώς οι εξτρεμιστές της λευκής εξουσίας θα αναζητούσαν τα επόμενα χρόνια αποξενωμένους λευκούς άνδρες από διαλυμένες οικογένειες που αναζητούσαν συντροφικότητα και σκοπό.

Ο Elliott Gould, ο οποίος υποδύθηκε τον δάσκαλο Μάρεϊ και τον επίδοξο φίλο της μητέρας του Ντέρεκ και του Ντάνι, Ντόρις (Beverly D’Angelo), λέει στο BBC Culture ότι αρχικά νόμιζε ότι διάβαζε το σενάριο για μια κωμωδία, όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν σατίριζε τον Αδόλφο Χίτλερ στο The Great Dictator. Στη συνέχεια έφτασε στη σκηνή με το χτύπημα στο πεζοδόμιο.

«Συνειδητοποίησα ότι αυτό δεν είναι κωμωδία, είναι μια ιστορία τρόμου, και ο ρόλος μου, καθισμένος σε εκείνο το τραπέζι του δείπνου, ήταν να βοηθήσω το κοινό να νιώσει αυτή την ανατριχιαστική αναγνώριση του μίσους. Ο Μάρεϊ ξέρει για τι είναι ικανοί οι Ναζί – την απάνθρωπη περιφρόνηση που άνοιξε το δρόμο για τα πογκρόμ και τα χειρότερα στην Ευρώπη – και βλέπει ότι η Ντόρις έχει βάλει το κεφάλι της στην άμμο. Είναι ο μόνος που δεν φοβάται τον Ντέρεκ, επειδή γνωρίζει το διακύβευμα αυτής της σύγκρουσης».

Δείτε το τρέιλερ της ταινίας 

Μια alt-right κουλτούρα

Με ποιους τρόπους, λοιπόν, η Αμερικανική Ιστορία Χ προέβλεψε την αναζωπύρωση του λευκού εθνικισμού στις σημερινές ΗΠΑ; Η Alexandra Stern, συγγραφέας του Proud Boys and the White Ethnostate, και ο Andy Campbell, συγγραφέας του We Are Proud Boys, συμφωνούν ότι τα chat rooms του διαδικτύου, οι πίνακες μηνυμάτων και οι καταιγίδες tweet λειτούργησαν ως ισχυρός επιταχυντής για την alt-right – εκπληρώνοντας αυτό που η American History X περιέγραψε ρητά ως το μέλλον της ριζοσπαστικής οργάνωσης.

Σημειώνουν επίσης ότι η «φυλετική σκέψη μηδενικού αθροίσματος» – η ίδια ακριβώς ρητορική που χρησιμοποιεί ο Ντέρεκ για να φέρει αντιμέτωπες φυλετικές ομάδες μεταξύ τους σε μια φανταστική μάχη κατά του εκφυλισμού και της κατάπτωσης των λευκών – οδήγησε στη γέννηση της alt-right κουλτούρας περίπου την εποχή που εξελέγη ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ το 2008.  Στη συνέχεια, ο Ντόναλντ Τραμπ κινητοποίησε μεγάλα τμήματα της χώρας χαρακτηρίζοντας τους Μεξικανούς μετανάστες ως «εγκληματίες και βιαστές». Τα Proud Boys* συνέχισαν να γίνονται κεντρικοί παίκτες στην οργάνωση της φονικής συγκέντρωσης Unite the Right στο Σάρλοτσβιλ το 2017 και να είναι μεταξύ των πρώτων που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021.

(*Οι Proud Boys είναι μια αποκλειστικά ανδρική βορειοαμερικανική ακροδεξιά, νεοφασιστική μαχητική οργάνωση που προωθεί και εμπλέκεται σε πολιτική βία).

Αυτό που δεν προέβλεψε η American History X, κατά την άποψη του Campbell, είναι ότι «η χιονοστιβάδα του δεξιού εξτρεμισμού στην Αμερική» θα εισέρεε στην κυρίαρχη πολιτική. H Αμερικανική Ιστορία Χ όντως προμήνυε την ιστορία των ΗΠΑ στον 21ο αιώνα – απλώς δεν πήγε αρκετά μακριά. «Πολλές από τις ίδιες απόψεις που έκαναν τους νεοναζί παρίες τη δεκαετία του ’90, υποστηρίζονται τώρα από εν ενεργεία μέλη του Κογκρέσου στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, και αυτό είναι κάτι που ούτε το American History X δεν είδε να έρχεται».

*Με στοιχεία από bbc.com