Ο Μπρους Λι «σύστησε» τις πολεμικές τέχνες στον κινηματογράφο

Μισός αιώνας έχει περάσει από τότε που ο Μπρους Λι κλώτσησε, χτύπησε και έκοψε το δρόμο του προς τη διεθνή καταξίωση με το διαχρονικό έπος πολεμικών τεχνών «Enter the Dragon». Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της ταινίας, αυτή θα έπρεπε να ήταν μόνο η αρχή στο Χόλιγουντ για τον δυναμίτη των πολεμικών τεχνών που συγκλόνισε το κοινό με το μοναδικό του συνδυασμό ταχύτητας, δύναμης, γοητείας και χαρίσματος.

Και έπειτα χάθηκε.

Ο Λι δεν πρόλαβε να δει την παγκόσμια επιτυχία για την οποία είχε δουλέψει τόσο σκληρά, καθώς πέθανε στο Χονγκ Κονγκ σε ηλικία μόλις 32 ετών στις 20 Ιουλίου 1973. Η ταινία Enter the Dragon, η οποία έγινε η εμβληματική ταινία του αείμνηστου θρύλου, κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ μόλις ένα μήνα αργότερα, στις 19 Αυγούστου 1973.

Η πλοκή επικεντρώνεται στη «διείσδυση» του Lee σε ένα θανατηφόρο τουρνουά πολεμικών τεχνών που χρησιμοποιείται ως βιτρίνα για να συγκαλύψει τη διακίνηση ναρκωτικών και την πορνεία. Αυτό επιτρέπει στον ήρωα να επιδείξει τις ικανότητές του εις βάρος αρκετών κακών – και ο Lee είναι πλήρως στο στοιχείο του. Ο αναγνωρισμένος Αμερικανός ηθοποιός John Saxon (Roper), ο οποίος ασχολήθηκε με τις πολεμικές τέχνες, προσφέρει τη βοήθειά του, όπως και ο ταλαντούχος Αμερικανός αθλητής Jim Kelly (Williams), ο οποίος ασχολήθηκε και με την υποκριτική. Ο Shih Kien έμεινε αξέχαστος ως Han, η με άλλα λόγια η εγκληματική ιδιοφυΐα του έργου.

«Ο ένας και μοναδικός του δωματίου»

Η ταινία κατάφερε να μείνει ανεξίτηλη στο χρόνο και το 2004 εντάχθηκε στην Εθνική Ταινιοθήκη της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των ΗΠΑ με τις «σημαντικές ταινίες πολιτισμού». Η πρώτη συμπαραγωγή μεταξύ μιας κινεζικής κινηματογραφικής εταιρείας (Golden Harvest/Concord) και ενός στούντιο του Χόλιγουντ (Warner Brothers), «ήρθε αντιμέτωπη» με γλωσσικούς φραγμούς, προβλήματα με το σενάριο και τουλάχιστον μια σωματική σύγκρουση στην οποία συμμετείχε ο πρωταγωνιστής της.

Επιπροσθέτως, ο προϋπολογισμός ήταν σημαντικά μικρότερος από τα 850.000 δολάρια που συνήθως αναφέρονται, όπως υποστηρίζει ο βοηθός παραγωγής, Αντρέ Μόργκαν. «Ολόκληρος ο προϋπολογισμός ήταν 450.000 δολάρια», λέει στο BBC Culture. «Να θυμάστε, το μάθατε από κάποιον που ήταν εκεί. Εγώ ετοίμασα τον προϋπολογισμό, εγώ υπέγραψα τον προϋπολογισμό». Ανεξάρτητα από αυτό, τα κέρδη ήταν ασύλληπτα, με το Enter the Dragon να φέρεται να έχει εισπράξει 100.000.000 δολάρια παγκοσμίως μετά την αρχική του κυκλοφορία.

Ο Μόργκαν εργαζόταν για την κινεζική ομάδα. Ήταν μόλις 20 ετών όταν ξεκίνησαν τα γυρίσματα και γιόρτασε τα 21α γενέθλια του στο θρυλικό σκηνικό της αίθουσας με τους καθρέφτες που κατασκευάστηκαν αποκλειστικά για την κορυφαία αναμέτρηση μεταξύ του χαρακτήρα του Λι και του κακού Χαν. Ο ίδιος λέει στο BBC Culture ότι ο Lee είχε από φυσικού του μια celebrity περσόνα που δεν έμοιαζε με κανέναν άλλον. «Όταν ο Μπρους βρισκόταν σε ένα δωμάτιο, κανείς άλλος δεν είχε σημασία. Ο Στιβ Μακ Κουίν υπήρξε το ίδιο», λέει. Πράγματι, ο ΜακΚουίν ήταν στενός φίλος και μαθητής του Lee, ο οποίος πριν γίνει και ο ίδιος διάσημος, δίδαξε πολεμικές τέχνες σε πλήθος διασημοτήτων.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο McQueen, γνωστός και ως «The King of Cool», είχε κερδίσει το Χόλιγουντ με εμβληματικές εμφανίσεις στις ταινίες «The Magnificent Seven», «The Great Escape», «Bullitt» και «The Thomas Crown Affair». Ο Lee, ο οποίος γεννήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο το 1940 αλλά πέρασε τα πρώτα του χρόνια στο Χονγκ Κονγκ, θα κατακτούσε επίσης το Χόλιγουντ. Αφού επέστρεψε στις ΗΠΑ το 1959, έκανε σπίτι του το Σιάτλ και φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον για να σπουδάσει φιλοσοφία. Αμέσως μετά, ο Λι δημιούργησε οικογένεια και τελικά μετακόμισε στην Καλιφόρνια για να ακολουθήσει σοβαρά την κινηματογραφική του καριέρα.

Είχε όμως ένα σημαντικό μειονέκτημα για τους χολιγουντιανούς παραγωγούς: ήταν Κινέζος. Ανεξάρτητα από τις εντυπωσιακές ικανότητές του στις πολεμικές τέχνες και το παρελθόν του ως παιδί-ηθοποιός στην κινηματογραφική βιομηχανία του Χονγκ Κονγκ, οι ισχυροί του Χόλιγουντ δεν ήταν πρόθυμοι να ρισκάρουν μια σημαντική επένδυση σε έναν Κινέζο πρωταγωνιστή ύψους 1,75 μ. και βάρους 135 κιλών με έντονη καντονέζικη προφορά. Έκαναν ένα μεγάλο λάθος.

Απελπισμένος από την έλλειψη προόδου μετά από μια δεκαετία στις ΗΠΑ, ο Λι επέστρεψε στο Χονγκ Κονγκ το 1971 και έγινε εξαιρετικά δημοφιλής χάρη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους του σε μια «τριλογία» πολεμικών ταινιών δράσης: The Big Boss, Fist of Fury και The Way of the Dragon, το οποίο έγραψε και σκηνοθέτησε. Όλες φτηνές για τα αμερικανικά δεδομένα, σημείωσαν ρεκόρ εισπράξεων στην Ασία. Αυτά τα νέα έφτασαν στο Χόλιγουντ και ήρθαν τρέχοντας.

Φιλμ πολεμικών τεχνών

Σε τελική ανάλυση, η ταινία είναι ένα φιλμ πολεμικών τεχνών και οι σκηνές μάχης είναι αυτό για το οποίο απέκτησε δόξα. Δεν βλέπεις το Enter the Dragon για την υποκριτική, την κινηματογράφηση ή την ιστορία. Για την ακρίβεια, το σενάριο του Michael Allin ήταν μια ξεκάθαρη αντιγραφή της ταινίας Dr No του James Bond, με έναν ήρωα που στρατολογείται από τη βρετανική υπηρεσία πληροφοριών, ένα μυστηριώδες νησί και έναν κακό με ένα θανατηφόρο μεταλλικό χέρι.

Όμως, παρά τις όποιες ατέλειες, το Enter the Dragon εξακολουθεί να είναι η πιο επιδραστική ταινία πολεμικών τεχνών που έγινε ποτέ. Ως αθλητής πολεμικών τεχνών, ο Λι ήταν χρόνια μπροστά από την εποχή του. Ενώ σεβόταν τα παραδοσιακά αγωνιστικά είδη όπως το κουνγκ φου, το καράτε και το τζούντο, αποφάσισε να δημιουργήσει κάτι δικό του. Πράγματι, το σύστημα που ίδρυσε ο Λι, το Jeet Kune Do, είναι ένα σύμπλεγμα από αρχές σχεδιασμένες να λειτουργούν αποκλειστικά για ένα άτομο. Πάρτε ό,τι είναι χρήσιμο και κάντε το δικό σας. Πρόκειται για τις «μικτές πολεμικές τέχνες» πολύ πριν ο όρος ενταχθεί στην ορολογία των μαχητικών αθλημάτων.

Ο αναγνωρισμένος εκπαιδευτής του Jeet Kune Do, Tommy Carruthers, ασχολείται με τις πολεμικές τέχνες εδώ και σχεδόν πενήντα χρόνια. Ο Σκωτσέζος παραδίδει μαθήματα σε όλο τον κόσμο και έχει ταξιδέψει στην Κίνα περίπου τριάντα φορές. Τώρα στα εξήντα του, ο Carruthers έχει την εμφάνιση και τη σωματική διάπλαση ενός πολύ νεότερου άνδρα και παραμένει βυθισμένος στις διδασκαλίες του Lee.

«Ήθελε να προσεγγίσει με μεγαλύτερη ποικιλομορφία [τις αγωνιστικές μάχες] και να μορφώσει το κοινό», λέει ο Carruthers. «Σε αυτή τη σκηνή, βλέπετε τη δουλειά με τα πόδια, τις φίνες [κινήσεις που αποσκοπούν στην απόσπαση της προσοχής του αντιπάλου]- υπάρχει ένα ψεύτικο γόνατο πριν από μια πισώπλατη γροθιά, υπάρχει ένας συνδυασμός τεσσάρων γροθιών που μοιάζει με την πυγμαχία. Είναι δύσκολο να βάλεις μια ταμπέλα στις τεχνικές ρίψης που χρησιμοποιεί γιατί υπάρχουν πολλά ιαπωνικά και κορεατικά συστήματα που περιλαμβάνουν τις ίδιες κινήσεις. Υπάρχει επίσης ένα στοιχείο πάλης στο τέλος αυτού του αγώνα».

Η φιλοσοφία «πίσω» από το Jeet Kune Do

«Οι αρχές του Jeet Kune Do είναι η οικονομία της κίνησης, η λιτότητα και η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποδοτικότητα», εξηγεί ο Carruthers. «Όταν βλέπεις έναν επιτιθέμενο με κακές σκοπιμότητες, τον κλείνεις – μακρύτερο αντικείμενο και πλησιέστερος στόχος». Δεν υπάρχει χρόνος για «πτήσεις» στον αέρα ή κωλοτούμπες σε μια περίπτωση στο δρόμο: Το ήθος του Λι έγκειται στο να αναχαιτίζεις μια επίθεση με την πιο επιζήμια και άμεση δυνατή απάντηση χρησιμοποιώντας πόδια ή γροθιές.

Η ταινία ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 1973 και οι προσδοκίες ήταν υψηλές. Ο Λι μάλιστα, πρόλαβε να δει ένα ακατέργαστο μοντάζ στο Λος Άντζελες. Είχε πετάξει στις ΗΠΑ για ιατρικές εξετάσεις αφού αρρώστησε βαριά μέσα σε ένα στούντιο μεταγλώττισης στο Χονγκ Κονγκ. Ένα εγκεφαλικό οίδημα (πρήξιμο του εγκεφάλου) παραλίγο να τον σκοτώσει, αλλά κανείς δεν μπορούσε να προσδιορίσει την αιτία του. Παρά τον τρομερό φόβο, οι γιατροί είπαν στον Λι ότι είχε το σώμα ενός 18χρονου και επέστρεψε στο Χονγκ Κονγκ ανακουφισμένος.

Ωστόσο, δύο μήνες αργότερα, ο σταρ των πολεμικών τεχνών έχασε τις αισθήσεις του στο διαμέρισμα της Ταϊβανέζας σταρ Betty Ting Pei. Αυτή τη φορά ένα εγκεφαλικό οίδημα αποδείχθηκε μοιραίο. Πρόκειται για έναν από τους πιο αινιγματικούς θανάτους διασημοτήτων όλων των εποχών, ο ιατροδικαστής αποφάνθηκε πως ήταν «θάνατος από ατύχημα», με το σκεπτικό ότι το οίδημα προκλήθηκε από ένα συνταγογραφούμενο παυσίπονο που φάνηκε στη νεκροψία.

Θάνατος, αλλά από τι;

Με τον Lee και την Ting Pei να φέρονται να είχαν σχέση, ο Τύπος του Χονγκ Κονγκ πήρε «φωτιά» και η επίσημη αιτία θανάτου θεωρήθηκε αμφίβολη. Από τότε η διαμάχη για το θάνατο του Lee ήταν τεράστια και παραμένει ένα θέμα που συζητιέται σφόδρα μισό αιώνα αργότερα. Άλλοι λόγοι που έχουν αναφερθεί για τον θάνατό του ποικίλουν -όπως ότι έπεσε θύμα της θρυλικής κίνησης των πολεμικών τεχνών, δηλαδή το «καθυστερημένο άγγιγμα του θανάτου» από έναν αντίπαλο, ή από μια οικογενειακή κατάρα- μέχρι πιο λογικές εξηγήσεις όπως η χρήση ναρκωτικών, η θερμοπληξία και η επιληψία. Κανείς δεν θα μάθει ποτέ με βεβαιότητα.

Η σορός του Λι μεταφέρθηκε αεροπορικώς στο Σιάτλ για να ταφεί λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα του Enter the Dragon στο Grauman’s (τώρα TCL) Chinese Theatre στο Λος Άντζελες. Η επίσημη πρεμιέρα θα μπορούσε να είναι μια λαμπρή ευκαιρία, αλλά η θλίψη επισκίασε την εκδήλωση. «Δεν υπήρχε ενθουσιασμός – τον είχαμε ήδη θάψει», δήλωσε ο Morgan πριν κάνει μια σύντομη παύση. «Απλώς πούλησαν τα εισιτήρια και άφησαν τους πάντες να μπουν μέσα».

*Με πληροφορίες από BBC | Κεντρική φωτογραφία θέματος: YouTube |The Most Epic Bruce Lee Fight Scenes Ever | Looper