Αλμπέρ Καμύ: Δεν πολεμάς το κακό με το χειρότερο αλλά με το λιγότερο κακό

Έρχεται μια μέρα που πρέπει να διαλέξεις ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Αυτό σημαίνει ότι ανδρώνεσαι. Οι διχασμοί είναι φοβεροί. Για μια περήφανη όμως καρδιά μέση οδός δεν υπάρχει. Υπάρχει ο Θεός ή ο χρόνος· ο σταυρός ή το ξίφος. Ο κόσμος τούτος έχει ένα υψηλό νόημα, που υπερβαίνει τις αγωνίες του, ή τίποτα δεν είναι πραγματικό εκτός από αυτές τις αγωνίες. Πρέπει, λοιπόν, να ζεις με τον χρόνο και να πεθαίνεις μαζί του ή να παραιτηθείς για χάρη της υπέρτατης ζωής. Ξέρω ότι μπορεί κανείς να το διαπραγματευτεί, και να ζει την εποχή του πιστεύοντας στην αιωνιότητα. Αυτό σημαίνει παραδοχή. Όμως, εγώ, απωθώντας τούτη την έννοια, τα θέλω ή όλα ή τίποτα.

Η μοίρα είναι ανθρώπινη υπόθεση καί πρέπει να ρυθμίζεται από τον ίδιο τον άνθρωπο.

Έρχεται μια μέρα που από πικρία γινόμαστε τόσο αδιάφοροι που τίποτα δεν μας αγγίζει. Όλα μας φαίνονται γνώριμα. Όλα τελειώνουν για να ξαναρχίσουν. Είναι η ώρα της εξορίας, της παρακμής, του θανάτου της ψυχής. Για να ξαναζωντανέψουμε μάς χρειάζεται μια περίοδος χάριτος: η πλήρης απώλεια του εαυτού ή μια πατρίδα. Κάποια πρωινά, στη στροφή του δρόμου, μια γλυκειά δροσοσταλίδα πέφτει στην καρδιά, αφήνει τη γεύση της και χάνεται. Η δροσιά της όμως παραμένει, και αυτήν αποζητά η καρδιά μας. Από δω πρέπει να ξαναρχίσω.

Οι χριστιανοί και οι κομμουνιστές θα μου πουν ότι η αισιοδοξία είναι μακροπρόθεσμη και υπεράνω όλων· θα μου πουν ότι ο Θεός ή η Ιστορία, ανάλογα με την περίπτωση, είναι η επαρκής απόληξη της διαλεκτικής τους. Έχω κάποιον αντίστοιχο συλλογισμό να κάνω. Θα έλεγα λοιπόν ότι όντας απαισιόδοξος για την ανθρώπινη μοίρα είμαι αισιόδοξος για τον άνθρωπο. Και τούτο όχι στο όνομα ενός ανθρωπισμού, ο οποίος μου φαίνεται ληξιπρόθεσμος, αλλά στο όνομα μιας άγνοιας, που συνεχίζει να μην αρνείται τίποτα.

Το δίκαιο δεν νοείται χωρίς το δικαίωμα, και δεν νοείται το δικαίωμα χωρίς την ελευθερία στην έκφραση. Αυτό το δίκαιο, για το οποίο πεθαίνουν ή θανατώνονται οι άνθρωποι, το διακηρύσσουμε σήμερα με τόσο ηχηρό τρόπο, ακριβώς επειδή μια χούφτα ελεύθερων πνευμάτων κατέκτησε διαμέσου της ιστορίας το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης. Απολογούμαι εδώ εκ μέρους εκείνων, τους οποίους αποκαλούν περιφρονητικά διανοούμενους.

Ελευθερία δεν σημαίνει να λες οτιδήποτε και να γεμίζεις με σκάνδαλα τις εφημερίδες, ούτε βέβαια να εγκαθιστάς, στο όνομα μιας μελλοντικής ελευθερίας, το καθεστώς της δικτατορίας. Η ελευθερία προϋποθέτει πάνω απ’ όλα να μη λες ψέματα. Εκεί που ευδοκιμεί το ψέμα προαναγγέλλεται και διαιωνίζεται η τυραννία.

Οι άνθρωποι που σήμερα επιθυμούν να αλλάξουν στ’ αλήθεια τον κόσμο έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στα προαναγγελλόμενα κενοτάφια, στο ανέφικτο όνειρο μιας βίαια τελειωμένης ιστορίας και στην αποδοχή μιας σχετικής ουτοπίας, που δίνει συγχρόνως μιαν ευκαιρία στη δράση και στους ανθρώπους. Δεν είναι ωστόσο δύσκολο να δει κάποιος ότι η σχετική αυτή ουτοπία είναι αντίθετα η μόνη εφικτή, γιατί μόνο αυτή εκπροσωπεί το πνεύμα της πραγματικότητας.

Ισχυρίζεστε ότι για να πάψει να υπάρχει πόλεμος πρέπει να εξαλειφθεί ο καπιταλισμός. Είμαι μαζί σας. Ωστόσο, για να εξαλειφθεί ο καπιταλισμός πρέπει να τον πολεμήσετε. Αυτό είναι το παράλογο, και συνεχίζω να σκέπτομαι ότι δεν πολεμάς το κακό με το χειρότερο αλλά με το λιγότερο κακό.

Τα πολιτικά προβλήματα δεν λύνονται με την ψυχολογία. Χωρίς αυτήν, όμως, είναι βέβαιο ότι γίνονται πιο περίπλοκα.

Οι άνθρωποι με παιδεία και πίστη άφησαν το ίχνος τους επειδή δεν παραιτήθηκαν από τους μεγάλους αγώνες και επειδή δεν υπηρέτησαν το απάνθρωπο και τη σκληρότητα. Τό ίχνος τους αποτυπώθηκε, γιατί παραστάθηκαν στον συνάνθρωπο που πάλευε ενάντια σε αυτό που τον καταπίεζε και τον βοήθησαν να υπερβεί τη μοιρολατρία του ενισχύοντας την ελευθερία του. Με αυτήν την προϋπόθεση η ιστορία αναδεικνύεται, ανανεώνεται, με μία λέξη: δημιουργεί.

Τίποτα δεν χαρίζεται στους ανθρώπους· και το λίγο που μπορούν να κερδίσουν πληρώνεται με άδικους θανάτους. Όμως, η μεγαλοσύνη του ανθρώπου δεν έχει σχέση με αυτό. Έχει να κάνει με το ότι οι αποφάσεις του τον αναδεικνύουν πιο ισχυρό και από την ίδια του τη φύση. Και αν η φύση του είναι άδικη, με έναν μόνο τρόπο την υπερβαίνει ο άνθρωπος: με το να είναι δίκαιος. Η αλήθεια μας, η αλήθεια αυτής της νύχτας, που κυριαρχεί στον αυγουστιάτικο ουρανό, είναι παρηγοριά· η παρηγοριά μας. Είναι γαλήνη της ψυχής, όμοια μ’ εκείνη των νεκρών συντρόφων μας, που κατάφεραν να προφέρουν αλύγιστοι και αποφασισμένοι για όλα: «Κάναμε αυτό που έπρεπε».

Θα πρέπει να ασχοληθούμε κατά κάποιον τρόπο επίσης και με τη δημοσιογραφία των ιδεών… Προτιμούμε τη γρήγορη ενημέρωση από την καλή ενημέρωση. Η αλήθεια έτσι δεν μπορεί να κερδίσει έδαφος.

Οι πολιτισμοί δεν χτίζονται με χτυπήματα του χάρακα στα χέρια. Χτίζονται με αντιπαράθεση ιδεών, με αίμα του πνεύματος, με πόνο και κουράγιο.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο πολιτισμός υπηρετεί τη ζωή και το πνεύμα· δεν μπορεί να γίνεται εχθρός του ανθρώπου. Όπως ο μεσογειακός ήλιος είναι κοινός για όλους, έτσι και η ανθρώπινη νόηση πρέπει να λειτουργεί ως κοινή κληρονομιά καί όχι ως πηγή συγκρούσεων και εγκλημάτων.

*Αλμπέρ Καμύ, Επιλογή από το έργο του (εισαγωγή – μετάφραση Ελένη Ποταμιάνου, εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα, 2004).

Ο διάσημος συγγραφέας (μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας) και στοχαστής Αλμπέρ Καμύ (Albert Camus) γεννήθηκε στην Αλγερία στις 7 Νοεμβρίου 1913.

Ο γαλλοϊσπανικής καταγωγής Καμύ τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1957.

Ο Καμύ απεβίωσε στις 4 Ιανουαρίου 1960, σε ηλικία μόλις 47 ετών, εξαιτίας αυτοκινητικού δυστυχήματος που συνέβη επί γαλλικού εδάφους.