Ο Μανόλης Ανδρόνικος και η ανακάλυψη των τάφων της Βεργίνας

Στις 8 Νοεμβρίου του 1977 σημειώνεται μία από τις σπουδαιότερες διεθνώς αρχαιολογικές ανακαλύψεις. Ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος ανακάλυψε στην κωμόπολη της Μακεδονίας, Βεργίνα, τον τάφο του βασιλιά Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Εξ’ αρχής είχε φανεί ότι η αρχαιολογική σκαπάνη είχε αποκαλύψει κάτι εξαιρετικά σημαντικό.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Καθώς οι ημέρες περνούσαν όλο και περισσότερα στοιχεία έρχονταν στο φως, χωρίς όμως ο Μανόλης Ανδρόνικος να προχωρά ακόμα σε επίσημες ανακοινώσεις.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Στις 24 Νοεμβρίου ο Μανόλης Ανδρόνικος έχει πλέον όλα τα στοιχεία για να κάνει επίσημες ανακοινώσεις. Η αναφορά του «ΒΗΜΑΤΟΣ», την επόμενη ημέρα είναι χαρακτηριστική:

«Μια από τις συγκλονιστικότερες στιγμές στην ιστορία της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας αρχαιολογικής επιστήμης σφραγίσθηκε χθες στη Θεσσαλονίκη, όταν ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος, ανακοίνωσε, μπροστά σ’ ένα ακροατήριο που παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα, την πεποίθηση του ότι ο τάφος που ανακάλυψε στην Βεργίνα, είναι του Βασιλιά Φιλίππου, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

«ΤA NEΑ», 25.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Γράφουν «ΤA NEΑ» της 25ης Νοεμβρίου:

«NΑΙ, πιστεύω ακράδαντα πια ότι ο νεκρός του τάφου της Βεργίνας, είναι ο Φίλιππος Β’, πατέρας του Μεγαλέξανδρου»

«Μ’ αυτή την κατηγορηματική δήλωση και χτυπώντας συγκινημένος και ενθουσιασμένος τη γροθιά του στο αναλόγιο της έδρας, τελείωσε την ανακοίνωσή του ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος, χθες το μεσημέρι, στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου.

»Υπουργοί, νομάρχες, δήμαρχοι, διαπρεπείς Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, δημοσιογράφοι και φοιτητές που ασφυκτικά είχαν κατακλύσει το κεντρικό αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, όρθιοι χειροκρότησαν ζωηρά και παρατεταμένα τον ερευνητή καθηγητή που η σαραντόχρονη επιμονή του στο χώρο της Βεργίνας, τού χάρισε την πιο απίστευτη αμοιβή. (…)

»Ο καθηγητής Ανδρόνικος άρχισε την ανακοίνωσή του – ενώ απόλυτη σιγή επικρατούσε στο αμφιθέατρο – κάνοντας μιά αναφορά στον πρώτο Έλληνα ερευνητή της Βεργίνας καθηγητή Γ. Ρωμαίο.

»Κοντά στον καθηγητή Ρωμαίο βοήθησε για πρώτη φορά σε ανασκαφή σαν πρωτοετής φοιτητής πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

»Οι προσωπικές έρευνες του κ. Ανδρόνικου άρχισαν το 1952 στη μεγάλη τούμπα που σήμερα βρίσκεται μέσα στο χωριό, δίπλα από το ποδοσφαιρικό γήπεδο.

»Από την αρχή της προσπάθειάς του είχε βεβαιωθεί ότι η μεγάλη τούμπα (διάμετρος 100 μέτρα και ύψος 12 μέτρων) είναι τεχνητός λόγος και σε σχετική επιστημονική ανακοίνωσή του την εποχή εκείνη είχε σημειώσει ότι στη τούμπα της Βεργίνας έπρεπε να υπάρχει μυστικός τάφος.

Ο χώρος ανασκαφής στη Βεργίνα

Τα πρώτα δείγματα και η βοήθεια του Πλούταρχου

»Από πέρυσι ο Ανδρόνικος ξαναγύρισε και πάλι στη μεγάλη τούμπα, έπειτα από μια χρηματική προσφορά (250.000 δραχ.) του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ψάχνοντας βρήκε σπασμένα κομμάτια (50-60 περίπου) από επιτύμβιες στήλες.

»Αυτές οι στήλες δημιούργησαν πολλά ερωτηματικά, γιατί αν προέρχονταν από τάφους έπρεπε να ήταν κατεστραμμένοι και το μόνο σχετικό προηγούμενο ήταν η καταστροφή του νεκροταφείου των Αθηνών από τους Πέρσες.

»Οι Έλληνες σεβόντουσαν ιδιαίτερα τα νεκροταφεία και μόνο ξένοι βάρβαροι θα μπορούσαν να είχαν κάνει κάτι τέτοιο. Περίεργος ο καθηγητής έψαξε στον Πλούταρχο και βρήκε την άκρη. Κάπου στα 274 ο βασιλιάς Πύρρος είχε εισβάλει στην Μακεδονία, είχε χτυπήσει τον Μακεδόνα βασιλιά Αντίγονο και είχε κυριεύσει τις Αιγές, πρωτεύουσα των Μακεδόνων.

»Οι γαλάζιοι μισθοφόροι της φρουράς του Πύρρου είχαν λεηλατήσει τότε τους τάφους των βασιλιάδων. Και στις Αιγές κατ’ έθιμο θάβονταν οι Μακεδόνες βασιλιάδες.  (…)

»Υποστήριξα, είπε ο κ. Ανδρόνικος, ότι ο Αντίγονος είχε γυρίσει την επόμενη χρονιά και είχε ανακαταλάβει τις Αιγές. Ήταν φυσικό να είδε την καταστροφή και να σκέφθηκε να αποθαρρύνει μελλοντικούς καταστροφείς και να κατασκευάσει τον δικό του τάφο κάτω από μια μεγάλη τούμπα για να μην μπορεί να συληθεί. Έτσι πίστεψα ότι σ’ αυτή την τούμπα υπάρχουν και βασιλικοί τάφοι.

«ΤΑ ΝΕΑ», 25.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

H μεγάλη στιγμή

»Η ανασκαφική προσπάθεια του Ανδρόνικου άρχισε φέτος στις 30 Αύγουστου. Μια μέρα του Οκτωβρίου η αρχαιολογική σκαπάνη κτύπησε πάνω στον τάφο. Κάτω από δύσκολες ανασκαφικές συνθήκες στον χώρο εκείνο αποκαλύφθηκε τελικά ένας μακεδονικός τάφος με καμάρα και δίπλα ένας μικρότερος που μάλλον ήταν οίκημα. (…) Η ανασκαφή προχώρησε λίγα μέτρα παραπέρα οπότε αποκαλύφθηκε η είσοδος του μεγάλου τάφου του βασιλιά Φιλίππου Β’.

»Βρεθήκαμε ξαφνικά μπροστά σ’ ένα σωρό αντικείμενα χάλκινα, ασημένια αγγεία, μαυρισμένα και κόκκινα πράγματα που προέρχονταν από αποσύνθεση οργανικών ουσιών ξύλου, υφασμάτων, δερμάτων και μια πλάκα μαρμάρινhπου κάτι σκέπαζε.

»Είδοποίησα αμέσως το υπουργείο και ήρθαν συντηρητές. Αυτά που είδαμε να αστερίζουν ήταν ελεφαντοστινές πλάκες μήκους δύο μέτρων, πιο πέρα ένα χρυσό που έμοιαζε σαν ραβδί, ένα θώρακα πεσμένο με χρυσές ταινίες και χρυσά πτερύγια, περικνημίδες χάλκινες και κράνος μακεδονικό και ένα σφουγγάρι που ακόμα «ζούσε».

»Την άλλη μέρα ανοίξαμε την μαρμάρινη πλάκα και όταν ανοίξε χάσαμε τα μάτια μας. Εγώ και οι δύο βοηθοί μου είδαμε αυτήν την ολόχρυση λάρνακα που ζυγίζει περί τα έντεκα κιλά.

H ανακάλυψη της χρυσής λάρνακας της Βεργίνας

»Εκεί μέσα ήταν τα κόκκαλα και τα κρανιακά οστά που είχαν ένα βαθύ γαλανό χρώμα. Κάτω στον πάτω της λάρνακας ήταν το βαθυκόκκινο χρώμα. Πάνω από τα οστά ένα ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βαλανιδιάς το ιερό δένδρο του Δία. Τα οστά ήταν πλυμμένα, εντελώς κατακάθαρα. (…)

»Το επόμενο βήμα ήταν να ανοίξει ο προθάλαμος που οδηγούσε στην κλειστή εξωτερική πόρτα. Άνοιξε την περασμένη Δευτέρα και ξαφνικά εκεί βρήκαμε δύο μοναδικά ευρήματα. Το ένα ήταν ένα φύλλο χρυσού σε τρία κομμάτια με παραστάσεις που αποτελούσε μια ολόχρυση φαρέτρα φορτωμένη από πραγματικά βέλη.

Η χρύση λάρνακα και το στέμμα του Φίλιππου Β’ της Μακεδονίας

» Δίπλα, μια ακόμη σαρκοφάγος και μέσα από το σκέπασμά της μια δεύτερη χρυσή λάρνακα. Την ανοίξαμε και αντικρύσαμε μια μυθική εικόνα. Ήταν ένα ύφασμα μπλέ με χρυσοποίκιλτα σχέδια. Δεν βρήκαμε κόκκαλα, αλλά βρήκαμε, τυλιγμένη στο ύφασμα την τέφρα και δίπλα ένα διάδημα γυναίκας (…)

»Για την νεκρή του προθαλάμου [ο Ανδρόνικος] είπε ότι πρόκειται για την Κλεοπάτρα, την δεύτερη γυναίκα του Φιλίππου που είτε σκοτώθηκε είτε εξαναγκάσθηκε να αυτοκτονήσει από την Ολυμπιάδα μετά την δολοφονία του Μακεδόνα βασιλιά».

Για την ταυτότητα της νεκρής του προθαλάμου έχουν εκφραστεί και άλλες επιστημονικές απόψεις.

Άγαλμα του Φιλίππου Β΄, 350-400 μ.Χ. Ρηνανικό Κρατιδιακό Μουσείο του Τριρ.