«Ανυπομονώ να σε δω»: Εκατό ερωτικά γράμματα που στάλθηκαν σε Γάλλους ναυτικούς του 18ου αιώνα

«Θα μπορούσα να περάσω τη νύχτα γράφοντας σου… Είμαι η πάντα πιστή σύζυγoς σου. Καληνύχτα, αγαπημένε μου φίλε. Είναι μεσάνυχτα. Νομίζω ότι είναι ώρα να ξεκουραστώ». Η Marie Dubosc έγραψε αυτά τα γεμάτα έρωτα λόγια στον Louis Chambrelan, τον υποπλοίαρχο του γαλλικού πλοίου Galatée το 1758, κατά τη διάρκεια του Επταετούς Πολέμου. Εκείνος δεν τα διάβασε ποτέ. Το πλοίο του αιχμαλωτίστηκε από τους Άγγλους και τα γράμματα κατασχέθηκαν από το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό.Η Marie πέθανε τον επόμενο χρόνο στη Χάβρη της Νορμανδίας. Ο Λουδοβίκος αφέθηκε ελεύθερος, ξαναπαντρεύτηκε και επέστρεψε στη Γαλλία.

«Ανυπομονώ να σε δω», έγραψε η Anne Le Cerf στον σύζυγό της Jean Topsent, υπαξιωματικό στο Galatée. Υπέγραψε το γράμμα ως «η υπάκουη σύζυγος σου Nanette», ένα τρυφερό, σχεδόν καυστικό ψευδώνυμο. Αλλά ο Topsent ήταν φυλακισμένος στην Αγγλία και δεν έμελλε να λάβει ποτέ αυτή την παθιασμένη εξομολόγηση.

Οι γυναίκες έγραψαν σχεδόν το 60% αυτών των επιστολών, γεγονός αξιοσημείωτο λαμβάνοντας υπόψη ότι εκείνη την εποχή τα περισσότερα έγγραφα συντάσσονταν από άνδρες

«Διαβάστηκε»

Αντίθετα, ο Renaud Morieux, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, τα διάβασε 263 χρόνια αργότερα. «Ήταν πολύ ενδιαφέρον», λέει σε μια βιντεοκλήση. «Έχει κάτι το ηδονοβλεπτικό, αλλά είναι ταυτόχρονα και τραγικό. Αυτές οι γραμμές δεν διαβάστηκαν ποτέ από τους ανθρώπους για τους οποίους προοριζόταν». Οι επιστολές μεταφέρθηκαν στο Ναυαρχείο του Λονδίνου, όπου απλά σκονίζονταν για πάνω από δύο αιώνες, μέχρι που μεταφέρθηκαν στα Εθνικά Αρχεία στο Kew. Ο Morieux δούλευε πάνω σε μια μελέτη για τους Γάλλους αιχμαλώτους στην Αγγλία και κατά την αρχειακή του έρευνα, έπεσε πάνω στις επιστολές. «Υπήρχαν τρεις δεσμίδες δεμένες μεταξύ τους με μια κορδέλα. Οι επιστολές ήταν μικροσκοπικές και σφραγισμένες, οπότε ρώτησα τον αρχειοφύλακα αν μπορούσα να τις ανοίξω», διηγείται. Μπόρεσε και τα άνοιξε.

Φωτογραφία: Γιάννης Τσαρούχης | Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη

Ο Morieux αφιέρωσε μήνες στη μελέτη και την αποκρυπτογράφηση 104 επιστολών που στάλθηκαν σε Γάλλους ναυτικούς στο Galatée και πρόσφατα δημοσίευσε τα πορίσματα στο περιοδικό Annales Histoire Sciences Sociales. Ο όρος «αποκρυπτογράφηση» δεν είναι καθόλου υπερβολικός, όπως εξηγεί ο ιστορικός. Τον 18ο αιώνα, η αποστολή ενός γράμματος ήταν δαπανηρή και η επικοινωνία δεν ήταν πολύ άμεση, οπότε οι αποστολείς έγραφαν τα γράμματα με μικρά, στενά διαστήματα μεταξύ τους, καλύπτοντας κάθε εκατοστό του ακριβού χαρτιού. Επιπλέον, οι επιστολές γράφονταν από απλούς ανθρώπους, οι οποίοι δεν τηρούσαν τους κανόνες της ορθογραφίας αλλά έγραφαν τις λέξεις φωνητικά. Για να τα καταλάβει ο ιστορικός έπρεπε να διαβάσει φωναχτά τις «λέξεις» του έρωτα, τα οικογενειακά μυστικά και τα κουτσομπολιά του χωριού.

Για παράδειγμα, η Μαργαρίτα, 61 ετών, έγραψε στον γιο της, τον νεαρό ναυτικό Nicolas Quesnel, ένα κείμενο γεμάτο φθόνο, μομφή και συναισθηματικό εκβιασμό

Για να ανασυστήσει την ιστορία, ο Morieux ανέτρεξε επίσης σε εκκλησιαστικά αρχεία από τη Νορμανδία, την προέλευση των περισσότερων μελών του πληρώματος του πλοίου. Στα αρχεία αυτά υπήρχαν αρχεία γάμων, θανάτων και γεννήσεων. Ο ιστορικός διεξήγαγε επίσης έρευνα σε γενεαλογικούς ιστότοπους και εξέτασε το μητρώο των ναυτικών του πλοίου, μέχρι που αναγνώρισε περίπου είκοσι από τους 200 ναυτικούς που είχαν στρατολογηθεί.

«Ακόμα δεν έχουμε λάβει νέα για τους συζύγους μας»

Οι γυναίκες έγραψαν σχεδόν το 60% αυτών των επιστολών, γεγονός αξιοσημείωτο λαμβάνοντας υπόψη ότι εκείνη την εποχή τα περισσότερα έγγραφα συντάσσονταν από άνδρες. «Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες ήταν πρωταγωνιστές της ιστορίας και όχι απλώς παθητικά υποκείμενα», παρατηρεί ο Morieux, «και εμφανίζονται ως άνθρωποι με δικαιώματα να δρούν στην οικονομική, πολιτική και οικογενειακή σφαίρα. Έτσι, για παράδειγμα, οι γυναίκες αυτές πίεζαν τις κυβερνήσεις για να πετύχουν την απελευθέρωση των συζύγων και των γιων τους, γράφοντας επιστολές στις αρχές. Ακόμα, παρατάσσονταν μπροστά από τα γραφεία του γαλλικού ναυτικού λέγοντας: «Ακόμα δεν έχουμε λάβει νέα για τους συζύγους μας».

Τα μηνύματα δίνουν μια εκ βαθέων εικόνα για τους έρωτες, τη ζωή και τις οικογενειακές διαμάχες της γαλλικής κοινωνίας στο σύνολο της, από τους ηλικιωμένους αγρότες μέχρι τις συζύγους των πλούσιων αξιωματικών. Υπήρχαν ερωτικές επιστολές όπως της Marie και τολμηρές όπως της Nanette. Και υπήρχαν και άλλοι που έγραφαν επιστολές στις οποίες ανέφεραν ότι είχαν μπουχτίσει από αυτόν τον ρομαντισμό.

Για παράδειγμα, η Μαργαρίτα, 61 ετών, έγραψε στον γιο της, τον νεαρό ναυτικό Nicolas Quesnel, ένα κείμενο γεμάτο φθόνο, μομφή και συναισθηματικό εκβιασμό. «Την πρώτη ημέρα του έτους έγραψες στην αρραβωνιαστικιά σου», ξεκινούσε. «Σε σκέφτομαι περισσότερο από ό,τι εσύ εμένα […] Σε κάθε περίπτωση σου εύχομαι ευτυχισμένο το νέο έτος, γεμάτο από τις ευλογίες του Κυρίου. Νομίζω ότι βαδίζω προς τον τάφο, είμαι άρρωστη εδώ και τρεις εβδομάδες. Συγχαρητήρια στον Varin [έναν συνάδελφο του πλοίου], μόνο η γυναίκα του μου μεταφέρει νέα σας». Μερικές εβδομάδες αργότερα, η αρραβωνιαστικιά του Νικόλα, μια γυναίκα που ονομαζόταν Μαριάν, του έγραψε, ζητώντας του να στείλει αμέσως ένα γράμμα στη μητέρα του- ήταν υγιής αλλά πολύ δύσπιστη, γεγονός που έφερνε τη νεότερη γυναίκα σε δυσχερή θέση. Ο Nicolas Quesnel επιβίωσε από τη φυλάκιση στην Αγγλία και, όπως ανακάλυψε ο Morieux και εντάχθηκε στο πλήρωμα ενός υπερατλαντικού δουλεμπορικού πλοίου τη δεκαετία του 1760.

Οι επιστολές είχαν την μορφή ενός τοίχου στο Facebook;

«Αυτές οι επιστολές αφορούν «οικουμενικές» ανθρώπινες εμπειρίες- δεν περιορίζονται αποκλειστικά στη Γαλλία ή στον 18ο αιώνα», λέει ο καθηγητής. Η ιστορία – στον ενικό και με κεφαλαίο γράμμα – απαρτίζεται από εκατοντάδες μικρές και ανθρώπινες ιστορίες διαφόρων μορφών. Μερικές φορές οι δύο αυτές ιστορίες αναμειγνύονται μεταξύ τους. «Οι επιστολές περιλαμβάνουν οικογενειακά νέα [και] πολύ προσωπικά πράγματα, αλλά και συσχετισμούς με τη μακρόχρονη ιστορία. Μια επιστολή αναφέρει ότι η Ισπανία κήρυξε πόλεμο στην Αγγλία και μιλάει για πιθανό πληθωρισμό, για την τιμή των τροφίμων». Εκείνη την εποχή, επισημαίνει ο ειδικός, οι εφημερίδες δεν διακινούνταν σε μεγάλο βαθμό και οι επιστολές χρησίμευαν επίσης ως μέσο επικοινωνίας των ειδήσεων.

Πιθανόν γι’ αυτόν τον λόγο, ο Morieux επισημαίνει τον συνδυασμό του ιδιωτικού και του δημόσιου στοιχείου στις επιστολές που βρήκε. Μπορεί να υπάρχουν παθιασμένες φράσεις (υπάρχουν μερικές τολμηρές επιστολές), αλλά πολλές φορές κάποιος άλλος έγραψε στην πράξη το γράμμα, επειδή το άτομο που το έστειλε ήταν αναλφάβητο. Ή τα γράμματα αναμειγνύονταν με χαιρετισμούς προς τη μητέρα ή τη γειτόνισσα.

«Αναρωτιέσαι γιατί δεν «αυτολογοκρίνονταν», αλλά συχνά ήξεραν ότι ήταν η τελευταία ευκαιρία που είχαν να μιλήσουν με τους αγαπημένους τους», εξηγεί ο ιστορικός. Από αυτή την άποψη, ο Morieux επισημαίνει ότι αυτές οι «επιστολικές σχέσεις» δεν ήταν αμφίδρομες, αλλά σχεδόν κοινωνικού χαρακτήρα. Είναι σαν τα ραβασάκια να ήταν ένας τοίχος στο Facebook: ένα μέρος για να μιλήσει κανείς για την πολιτική, να δηλώσει την αιώνια αγάπη και να στείλει αναμνήσεις σε ξαδέρφια.

*Με πληροφορίες από Elpais | Kεντρική φωτογραφία θέματος:  Γιάννης Τσαρούχης | Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη