Αντισημιτισμός: Πολιτιστικό νόσημα που αφορά την κουλτούρα μας

Διεθνής Ημέρα κατά του Φασισμού και του Αντισημιτισμού (International Day Against Fascism and Antisemitism) η 9η Νοεμβρίου, κάθε χρόνο, σε ανάμνηση της διαβόητης «Νύχτας των Κρυστάλλων», του πογκρόμ κατά των Εβραίων στη ναζιστική Γερμανία του 1938, που αποτέλεσε το θλιβερό πρελούδιο του Ολοκαυτώματος.

Σήμερα, ογδόντα πέντε χρόνια μετά, η πληγή του αντισημιτισμού παραμένει δυστυχώς ανοιχτή, ενώ η μακρόχρονη αραβοϊσραηλινή διένεξη σκορπίζει για πολλοστή φορά το θάνατο, τον τρόμο και τη φρίκη.

Το κείμενο που ακολουθεί, γραμμένο από τον ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτρη Δημητράκο, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 16 Ιουλίου 2006. Μολονότι έχουν περάσει από τότε δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια, μοιάζει —νομίζω ότι θα συμφωνήσετε μαζί μου— σαν να γράφτηκε σήμερα, τώρα, με αφορμή όσα τεκταίνονται και πάλι στη Μέση Ανατολή:

Δεν περνάει δεκαπενθήμερο που να μη συμβεί κάτι φοβερό με επίκεντρο το Ισραήλ, είτε μέσα στο ίδιο του το έδαφος είτε με το ίδιο ως πρωταγωνιστή στην ευρύτερη περιοχή. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Γάζα και στον Νότιο Λίβανο έδωσαν λαβή σε νέες διαδηλώσεις και λήψεις θέσεων εναντίον του Ισραήλ και του «σιωνισμού».

Πολλές από αυτές τις λήψεις θέσεων έχουν ειλικρινή ανθρωπιστικά κίνητρα. Στα εξήντα, σχεδόν, χρόνια ιστορίας του ισραηλινού κράτους έχουν γίνει πολλά έκτροπα εναντίον Παλαιστινίων Αράβων για τα οποία ευθύνονται άμεσα οι Αρχές του Ισραήλ. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι έκτροπα ουκ ολίγα έχει διαπράξει και η αραβική πλευρά στο ίδιο διάστημα.

Στο εξαιρετικά σύνθετο αυτό πρόβλημα της αραβοϊσραηλινής διένεξης οφείλουμε πριν απ’ όλα να αποβάλουμε τις προκαταλήψεις μας. Πρέπει, δηλαδή, να είμαστε εξαιρετικά υποψιασμένοι για τις δικές μας προθέσεις και αδυναμίες και κυρίως οπλισμένοι κατά του αντισημιτισμού, που αποτελεί ενδημικό νόσημα του Δυτικού πολιτισμού.

Εδώ είναι που πρέπει να μας προβληματίσει η σκέψη του γάλλου φιλοσόφου Emmanuel Levinas (1906-95). Ο σιωνισμός στην αρχική του μορφή, πριν από εκατό και πλέον χρόνια, ήταν ένα κίνημα εθνικής παλιγγενεσίας των Εβραίων. Στο κάλεσμά του ανταποκρίθηκαν πολλοί Εβραίοι, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Παλαιστίνη, η οποία τότε ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το σημαντικό είναι ότι αυτός ο σιωνισμός ήταν προϊόν του ευρωπαϊκού αντισημιτισμού, της καταπίεσης των Εβραίων στα γκέτο της Ανατολικής Ευρώπης και της αδικίας που υφίσταντο ακόμη και σε προηγμένες δημοκρατικές χώρες. Αυτό φάνηκε καθαρά με την υπόθεση Ντρέιφους (1894-1906), όπου αδικήθηκε κατάφωρα ένας τίμιος γάλλος αξιωματικός, μόνο και μόνο επειδή ήταν Εβραίος. Η αποκατάσταση της αδικίας δεν μείωσε την έξαρση του αντισημιτισμού στην Ευρώπη. Ο αντισημιτισμός αυτός βρήκε την ολοκληρωμένη του έκφραση στον ναζισμό, που, όπως είναι γνωστό, είναι υπεύθυνος για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων 1942-45. Η ανάγκη να βρεθεί στέγη για όσους περισώθηκαν αποτέλεσε σημαντικό κίνητρο για τη στήριξη της αναγνώρισης ενός νέου κράτους μετά το 1945, στο οποίο ήταν ήδη εγκατεστημένοι αρκετοί Εβραίοι.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.7.2006, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτό ακριβώς έγινε με απόφαση των Ηνωμένων Εθνών που ψήφισε η συντριπτική πλειοψηφία των μελών τους, περιλαμβανομένης και της Σοβιετικής Ένωσης. Δηλαδή, σχεδόν το σύνολο της διεθνούς κοινότητας εκδηλώθηκε «σιωνιστικά». Η αντίθετη στάση θα είχε το νόημα αντίρρησης στην ίδια την ύπαρξη του Ισραήλ — την οποία, άλλωστε, εκδήλωσαν επτά αραβικές χώρες τότε, εξαπολύοντας συγχρόνως πόλεμο εναντίον του με σκοπό να το εξαφανίσουν από τον χάρτη. Μέχρι σήμερα αυτό είναι το νόημα της λήψης θέσης κατά του σιωνισμού, πράγμα που ευπαρρησιάστως δηλώνεται από τον πρόεδρο του Ιράν και τις ηγεσίες της Χαμάς και της Χεζμπολάχ.

Δέχομαι ότι όλοι όσοι δηλώνουν αντισιωνιστές δεν επιδιώκουν συνειδητά την εξαφάνιση του εβραϊκού κράτους. Πολλοί από αυτούς, έχοντας αρκετά θολή εικόνα του πλήθους Γόρδιων δεσμών που σχηματίστηκαν εντός της τα τελευταία χρόνια στην περιοχή, επιθυμούν απλώς την ειρηνική συμβίωση όλων με όλους, αλλά θεωρούν ότι οι Άραβες έχουν αδικηθεί από τον σιωνισμό.

Τα πράγματα δεν είναι, βέβαια, τόσο απλά. Ας μην μπούμε όμως στην ουσία της συζήτησης. Από τη στιγμή που το γνωστικό υπόβαθρο του μέσου καλόπιστου «αντισιωνιστή» στην Ελλάδα είναι ελλιπές όσον αφορά τα αραβοϊσραηλινά πράγματα, εκείνο που προέχει είναι ο εμβολιασμός κατά του αντισημιτισμού ως ηθικό και μεθοδολογικό προαπαιτούμενο για οποιαδήποτε προσέγγιση στο ζήτημα αυτό.

Με αυτά τα δεδομένα, ενώ ο αντισιωνισμός ενός δυστυχούς Παλαιστινίου είναι αν μη τι άλλο κατανοητός, εκφραζόμενος από έναν Ευρωπαίο δηλώνει είτε άγνοια είτε ανομολόγητο αντισημιτισμό: ανομολόγητο, όχι διότι αυτός που τον υιοθετεί αντιλαμβάνεται τον ανορθολογικό του χαρακτήρα, αλλά διότι διαισθάνεται αμυδρά ότι είναι «λούμπεν».

Ο αντισημιτισμός είναι πολιτιστικό νόσημα που αφορά την κουλτούρα μας. Έχουμε κάθε λόγο να είμαστε καχύποπτοι με τους εαυτούς μας, δεδομένου ότι η δική μας στάση το γέννησε, η δική μας συμπεριφορά το μετέτρεψε από απλή προκατάληψη —και βλακεία— σε τερατώδες έγκλημα, στίγμα ανεξίτηλο για τον δικό μας πολιτισμό· όχι του Ισλάμ. Το Ισλάμ και οι Άραβες δεν έχουν καμία σχέση με το Άουσβιτς και την Τρεμπλίνκα. Εμείς, δυστυχώς, έχουμε.

Έχουμε επίγνωση όλων αυτών; Δυστυχώς έχουμε. Γι’ αυτό και ο αντισημιτισμός δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, αλλά ούτε και να κρυφτεί. Απλώς η χιλιοειπωμένη φράση «δεν είμαι εναντίον των Εβραίων, αλλά εναντίον του σιωνισμού» έχει αντικαταστήσει την παλιότερη —και εξίσου μεστή βλακείας— «δεν είμαι αντισημίτης, και μάλιστα έχω εβραίους φίλους».