Το φαινόμενο «Fight Club»: Γιατί χαρακτηρίστηκε ως «μια φασιστική ραψωδία»;

«Ένα πολιτιστικό προϊόν δεν μπορεί να ελεγχθεί από τη στιγμή που κυκλοφορεί», λέει ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Φίντσερ, ο οποίος υπογράφει τώρα την ταινία «The Killer» στο Netflix. Πρόκειται για την περίπτωση του πιο διάσημου έργου του, μιας ταινίας που διεκδικήθηκε από τους φασίστες.

Τον Μάιο του 2009, ένας 17χρονος μαθητής λυκείου ανατίναξε μια βόμβα σε ένα Starbucks της Νέας Υόρκης, προκαλώντας σοβαρές ζημιές. Οκτώ χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 2017, ένας άλλος νεαρός λευκός Αμερικανός επιχείρησε να πραγματοποιήσει βομβιστική επίθεση, αυτή τη φορά εναντίον μιας τράπεζας στην Οκλαχόμα Σίτι.

Στις ανακρίσεις που ακολούθησαν, αποδείχθηκε ότι και οι δύο είχαν κάτι κοινό: την αγάπη τους για το Fight Club (1999) και την προθυμία τους να θέσουν σε εφαρμογή το βίαιο σχέδιο αντικαπιταλιστικής αναταραχής, γνωστό ως Project Mayhem, που αποτελεί θεμελιώδες μέρος της πλοκής της ταινίας. Δύο παραδείγματα του δυσοίωνου αντίκτυπου που είχε αυτό το σκοτεινό, γόνιμο έργο σε κάθε είδους εξτρεμιστές και πεφωτισμένους ανθρώπους από τότε που βγήκε στις αίθουσες στα τέλη της προηγούμενης χιλιετίας.

Ο Alexander Walker της Evening Standard το αποκάλεσε νεοναζιστικό σκουπίδι, που οδήγησε τη βία και την ηθική μικροπρέπεια σε πορνογραφικά άκρα. Ο David Denby, στο New Yorker, το περιέγραψε ως «μια φασιστική ραψωδία»

Δείτε το τρέιλερ του Fight Club

Ο David Denby, στο New Yorker, το περιέγραψε ως «μια φασιστική ραψωδία»

Το Fight Club κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1999 μετά από μια χλιαρή πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας και δέχτηκε ασυνήθιστα σφοδρή κριτική. Ο Alexander Walker της Evening Standard το αποκάλεσε νεοναζιστικό σκουπίδι, που οδήγησε τη βία και την ηθική μικροπρέπεια σε πορνογραφικά άκρα. Ο David Denby, στο New Yorker, το περιέγραψε ως «μια φασιστική ραψωδία».

Η Lisa Schwarzbaum, στο Entertainment Weekly, χαρακτήρισε την υπόθεση της ταινίας «ηλίθια». Ο Ρότζερ Έμπερτ, από την εφημερίδα Chicago Sun-Times, έκρινε ότι ήταν κινηματογραφικά άψογη, αλλά πολύ αμφίβολη φιλοσοφικά, και ο Κρίστοφερ Γκόντγουιν, από την εφημερίδα The Australian, προέβλεψε ότι η ταινία, παρά τις αρετές της, θα προκαλούσε ξεσπάσματα μηδενιστικής, αντικοινωνικής βίας, όπως είχε συμβεί 30 χρόνια νωρίτερα με το Κουρδιστό Πορτοκάλι.

Ήταν το μεγάλο στοίχημα της 20th Century Fox για την τελική ευθεία της χρονιάς. Η τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη της, Ντέιβιντ Φίντσερ (David Fincher), μετά τις επιτυχίες των Alien 3, Seven και The Game, κόστισε 65 εκατομμύρια δολάρια και αναμενόταν να έχει τουλάχιστον τριπλάσιες εισπράξεις. Το πρώτο Σαββατοκύριακο, επωφελούμενη από μια επιθετική καμπάνια μάρκετινγκ που τη συνέδεσε με τον κόσμο της πάλης και των πολεμικών τεχνών, η ταινία συγκέντρωσε ελπιδοφόρα 11 εκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας παραγωγές όπως το Double Jeopardy του Bruce Beresford και το The Story of Us του Rob Reiner.

Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά, το Fight Club βρίσκεται στο νούμερο 12 της λίστας του IMDb με τις κορυφαίες ταινίες στην ιστορία

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από @fightclubmovie

Οι αρνητικές κριτικές έπιασαν τόπο

Ωστόσο, τη δεύτερη εβδομάδα σημείωσε πτώση 43% στο box office. Οι αρνητικές κριτικές είχαν αρχίσει να επιβαρύνουν ένα προϊόν που πόλωνε και το κοινό: Σχεδόν τα δύο τρίτα των θεατών του ήταν άνδρες και, από αυτούς, το 58% ήταν κάτω των 21 ετών.

Η εταιρεία ερευνών αγοράς CinemaScore κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είχε φτιαχτεί η απόλυτη ταινία για τους λευκούς, ανύπαντρους μετέφηβους, που σχεδόν ομόφωνα περιφρονούνταν από όλες τις άλλες δημογραφικές ομάδες. Ούτε καν η παρουσία ενός ανερχόμενου Έντουαρντ Νόρτον (μετά τα Rounders και American History X) και ενός Μπραντ Πιτ στο απόγειο του σεξαπίλ του δεν κατάφερε να προσελκύσει το γυναικείο κοινό.

Τα 37 εκατομμύρια δολάρια που συγκέντρωσε στις ΗΠΑ αποδείχθηκαν ανεπαρκές ισοζύγιο και προκάλεσαν διχασμό μεταξύ του Μπιλ Μάνατζερ, επικεφαλής του στούντιο, και του Ρούπερτ Μέρντοχ, ιδιοκτήτη της εταιρείας Fox, ενός μεγιστάνα με πενιχρά πολιτιστικά ενδιαφέροντα που δεν πίστεψε ποτέ στην ταινία εξ αρχής.

«Ποια είναι η εναλλακτική λύση στο «να δουλεύουμε σε δουλειές που μισούμε για να αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε;»»

Ένα αριστούργημα καθυστερημένης δράσης

Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά, το Fight Club βρίσκεται στο νούμερο 12 της λίστας του IMDb με τις κορυφαίες ταινίες στην ιστορία. Οι εκατοντάδες χιλιάδες θεατές που πήγαν να το δουν το φθινόπωρο του 1999 και το χειμώνα του 2000 προστέθηκαν στα σχεδόν έξι εκατομμύρια που το αγόρασαν σε DVD ή το νοίκιασαν από κάποιο βιντεοκλάμπ.

Το Empire δήλωσε το 2008 ότι ο Τάιλερ Ντέρντεν του Μπραντ Πιτ ήταν ο καλύτερος χαρακτήρας στην ιστορία του κινηματογράφου, πάνω από τον Νταρθ Βέιντερ, τον Τζόκερ, τον Χαν Σόλο, τον Χάνιμπαλ Λέκτερ και τον Ιντιάνα Τζόουνς.

Ο John Naughton, συντάκτης της διεθνούς έκδοσης του Men’s Health, δηλώνει ότι η ταινία είχε βαθιά επιρροή στην κατασκευή της σύγχρονης ανδρικής ταυτότητας και αναρωτιέται: «Πώς ορίζουν οι άνδρες τον εαυτό τους σε έναν όλο και περισσότερο θηλυκοποιημένο κόσμο; Χωρίς πόλεμο, χωρίς αγώνα για να βάλουν ψωμί στο τραπέζι, πώς βρίσκουν το ρόλο τους τα «μεσαία παιδιά της ιστορίας»; Ποια είναι η εναλλακτική λύση στο «να δουλεύουμε σε δουλειές που μισούμε για να αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε;»».

«Όσο έρχεσαι στη δουλειά στην ώρα σου, κανείς δεν νοιάζεται αν περνάς τα Σαββατοκύριακά σου δίνοντας και παίρνοντας ξύλο»

Ο συγγραφέας του μυθιστορήματος στο οποίο βασίστηκε η ταινία, ο Chuck Palahniuk (Τσακ Πόλανικ) / Photo: Wikimedia Commons

Γραμμένο στο πόδι

Το Fight Club ξεκίνησε από πολύ ταπεινή αφετηρία: Ο συγγραφέας του μυθιστορήματος στο οποίο βασίστηκε η ταινία, ο Chuck Palahniuk (Τσακ Πόλανικ), το έγραψε στον ελεύθερο χρόνο που είχε κατά τη διάρκεια των μακρών ημερών του ως μηχανικός σε ένα συνεργείο επισκευής φορτηγών στο Πόρτλαντ.

Ο Palahniuk σκιαγραφούσε την ιστορία στο μυαλό του και, μόλις μπορούσε να κάνει ένα διάλειμμα, σημείωνε βιαστικά μερικές παραγράφους στο σημειωματάριό του. Εξ ου και το ακατέργαστο, συγχρονισμένο, υψηλών οκτανίων ύφος αυτού που θα ξεκινούσε ως διήγημα λιγότερων από 30 σελίδων (που δημοσιεύτηκε στην ανθολογία Pursuit of Happiness το 1995) πριν γίνει μυθιστόρημα ένα χρόνο αργότερα.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από @fightclubmovie

Ένα Κουρδιστό Πορτοκάλι για τη γενιά Χ

Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι αυτή η «σκοτεινή σάτιρα» άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά ένα ανοιξιάτικο Σαββατοκύριακο, όταν βρέθηκε να εμπλέκεται σε έναν παράλογο καυγά σε ένα ειδυλλιακό λιβάδι του Όρεγκον, δίπλα σε μια λίμνη με κάποιους ανυπόφορους κατασκηνωτές, στους οποίους είχε ζητήσει να χαμηλώσουν την ένταση του μπουμ-μποξ τους.

Την επόμενη Δευτέρα, επιστρέφοντας στο μαγαζί, παρατήρησε ότι οι συνάδελφοί του απέφευγαν να τον ρωτήσουν για τις εμφανείς μελανιές στα βλέφαρα και τα ζυγωματικά του. «Όσο έρχεσαι στη δουλειά στην ώρα σου, κανείς δεν νοιάζεται αν περνάς τα Σαββατοκύριακά σου δίνοντας και παίρνοντας ξύλο».

Ακόμα και η βία ή η ψυχοπάθεια είναι ανεκτές, αν δεν επηρεάζουν τη δουλειά σας. Αυτό φανερώνει το πόσο υποκριτικές και φρικτές είναι οι κοινωνίες μας. Αυτή η αντίληψη έδωσε το έναυσμα για τον ανώνυμο αφηγητή του μυθιστορήματος, έναν τύπο που είναι τόσο συγκλονισμένος από τον παραλογισμό και το κενό της καθημερινότητάς του, ώστε χρειάζεται να τον χτυπήσουν μέχρι τελικής πτώσεως μόνο και μόνο για να δει αν είναι ακόμα ικανός να νιώσει κάτι.

Ο Τάιλερ Ντέρντεν, ο οποίος πουλούσε σαπούνι φτιαγμένο από λίπος λιποαναρρόφησης, και ο οποίος ενθαρρύνει τον πρωταγωνιστή της ιστορίας να αναζητήσει παρηγοριά στην αναρχική βία,αξίζει περισσότερο να τον λυπηθούμε παρά να τον μιμηθούμε

Να βρούμε κάποιο νόημα στη ζωή μας «πριν μας καταπιεί το κενό»

Ο Palahniuk ήξερε πάντα ότι είχε μια μεγάλη ιστορία στα χέρια του, αλλά οι περιστάσεις συνωμότησαν έτσι ώστε να μπορέσει να αποκομίσει μόνο μια πενιχρή απόδοση από αυτήν. Ο εκδοτικός οίκος W.W. Norton συμφώνησε να τυπώσει την εκτεταμένη έκδοση της ιστορίας του, αλλά του έδωσε προκαταβολή μόλις 7.000 δολαρίων.

Αν και το μυθιστόρημα έλαβε γενικά θετικές κριτικές (κανείς δεν το είδε ως υπεράσπιση, ούτε ρητή ούτε συγκαλυμμένη, του φασισμού), η πρώτη έκδοση δεν πούλησε περισσότερα από 5.000 αντίτυπα. Τα καλά νέα ήρθαν το 1997, όταν η Fox αγόρασε τα δικαιώματα κινηματογραφικής μεταφοράς, μια επιχείρηση που, παρ’ όλα αυτά, απέφερε στον συγγραφέα μόνο επιπλέον 10.000 δολάρια.

Ο Ντέιβιντ Φίντσερ επιμένει ότι πάντα διάβαζε το κείμενο του Palahniuk ως μια προτροπή να βρούμε κάποιο νόημα στη ζωή μας «πριν μας καταπιεί το κενό». Γι’ αυτόν, ο Τάιλερ Ντέρντεν, ο οποίος πουλούσε σαπούνι φτιαγμένο από λίπος λιποαναρρόφησης και ο οποίος ενθαρρύνει τον πρωταγωνιστή της ιστορίας να αναζητήσει παρηγοριά στην αναρχική βία, δεν είναι καθόλου πρότυπο, αλλά μάλλον μια αρνητική επιρροή και ένας ψυχικά άρρωστος άνθρωπος, που αξίζει περισσότερο να τον λυπηθούμε παρά να τον μιμηθούμε. Έτσι τον έβλεπαν επίσης ο Brad Pitt, ο Edward Norton και η Helena Bonham Carter, οι τρεις πρωταγωνιστές της ταινίας.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από @fightclubmovie

Ένα διαταγμένο άτομο με πολύ χάρισμα και λίγους ενδοιασμούς

Ο Μπραντ Πιτ προσεγγίστηκε από τον Φίντσερ, με το σενάριο στο χέρι, ένα βράδυ του 1997, καθώς ο ηθοποιός επέστρεφε στο διαμέρισμά του στο Μανχάταν μετά από μια μέρα γυρισμάτων για το Meet Joe Black. Ανησυχούσε ότι, μετά την έντονη δυναμική των πρώτων χρόνων της καριέρας του, είχε αρχίσει να τυποποιείται σε ρόλους όμορφων καρδιοκατακτητών.

Ο χαρακτήρας που του πρόσφερε ο Fincher, ένα διαταραγμένο άτομο με πολύ χάρισμα και πολύ λίγους ενδοιασμούς, έμοιαζε με την απάντηση στις προσευχές του.

Ο Νόρτον περνούσε μια περίοδο κριτικής επανεκτίμησης της καριέρας του και ήθελε οι ταινίες που έκανε να είναι όσο το δυνατόν πιο ακραίες. Και η Μπόναμ Κάρτερ ήθελε να συνεργαστεί με καλούς σκηνοθέτες σε έργα χωρίς τυποποίηση. Κανείς τους δεν πίστευε ότι το μυθιστόρημα του Palahniuk, ή το σενάριο που έγινε, θα μπορούσε να εκληφθεί ως απολογία φασισμού ή τοξικού ανδρισμού. Ο Φίντσερ τους διαβεβαίωσε ότι σκόπευε να το διαποτίσει με σαρκασμό, ασέβεια και μαύρο χιούμορ- αυτό θα ήταν μια σφοδρή σάτιρα που κανείς δεν θα μπορούσε ποτέ να πάρει κυριολεκτικά. Και κράτησε το λόγο του.

Κυριολεκτικές ψευδαισθήσεις και το κίνημα των Incel

Ωστόσο, οι τρόποι πρόσληψης και ερμηνείας είναι ανεξιχνίαστοι. Ο Φίντσερ χρειάστηκε ήδη το 1999 να υπερασπιστεί τον εαυτό του από εκείνους που τον κατηγόρησαν ότι εξύμνησε τη βία και ότι ασπάστηκε έναν ανεύθυνο αναρχοατομικισμό που άγγιζε τα όρια της ακροδεξιάς.

Η σκιά αυτής της κυριολεκτικής ανάγνωσης της ταινίας τον καταδιώκει έκτοτε, ακόμα και τώρα που κυκλοφόρησε στο Netflix την τελευταία του ταινία, The Killer, ένα κλειστοφοβικό θρίλερ με πρωταγωνιστές τους Μάικλ Φασμπέντερ, Τίλντα Σουίντον και Άρλις Χάουαρντ. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στη βρετανική εφημερίδα The Guardian, ο σκηνοθέτης υπέθεσε ότι το κίνημα των Incel (μισογύνηδες νεαροί άνδρες που θεωρούν τη σεξουαλική ικανοποίηση δικαίωμα που τους στερούν οι γυναίκες, «καταδικάζοντάς» τους σε αναγκαστική αγαμία) έχει οικειοποιηθεί την ταινία και τη μετέτρεψε σε ένα από τα πολιτιστικά φετίχ τους.

Οι Incels και άλλοι νεοσυντηρητικοί και απολογητές της επιθετικής αρρενωπότητας βλέπουν τον Τάιλερ Ντάρντεν, τον ήρωα του Μπραντ Πιτ, ως πρότυπο και είναι περισσότερο από πρόθυμοι να πάρουν το λόγο της ταινίας τοις μετρητοίς, αγνοώντας τις επιπτώσεις και τα υπονοούμενά της. Προς υπεράσπισή του, ο Fincher χρησιμοποιεί την λογική: «Δεν είμαι υπεύθυνος για το πώς οι άνθρωποι ερμηνεύουν τα πράγματα. Η γλώσσα εξελίσσεται. Τα σύμβολα εξελίσσονται».

Ο Ντέιβιντ Φίντσερ / Photo: Wikimedia Commons

Το Project Mayhem, η αναρχική συνωμοσία κατά των εταιρειών πιστωτικών καρτών

Όσο οδυνηρό κι αν είναι για τον ίδιο, είναι σαφές ότι τόσο η ταινία όσο και (σε μικρότερο βαθμό) το μυθιστόρημα αποτελούν σήμερα μέρος της «λεξικογραφίας» μιας νέας δεξιάς, πολύ πιο ενεργής και πολεμοχαρής από εκείνη της δεκαετίας του 1990. «Δεν το φτιάξαμε γι’ αυτούς», επιμένει ο Φίντσερ, «αλλά οι άνθρωποι θα δουν αυτό που θα δουν σε έναν πίνακα του Norman Rockwell ή στη Γκερνίκα του Πικάσο», ανεξάρτητα από τις προθέσεις των δημιουργών τους.

Ο Φίντσερ δυσκολεύεται να πιστέψει ότι ο Τάιλερ Ντέρντεν δεν γίνεται αντιληπτός ως αυτό που είναι: Μια επιβλαβής ψευδαίσθηση, ένα από τα βήματα που αναπόφευκτα οδηγούν τον αφηγητή προς τη δική του κόλαση.

Το Project Mayhem, η αναρχική συνωμοσία κατά των εταιρειών πιστωτικών καρτών, δεν είναι τίποτα περισσότερο από το παραλήρημα ενός αρρωστημένου μυαλού, και τα Fight Clubs, αν και εξακολουθούν να πολλαπλασιάζονται στους κύκλους των ακροδεξιών, των λευκών ρατσιστών και άλλων φασιστικών ομάδων από τότε που κυκλοφόρησε η ταινία, δεν προορίζονταν ποτέ να αποτελέσουν αντίδοτο στην αυστηρότητα και τη δυσαρέσκεια της σύγχρονης ζωής.

Πορτρέτο ενός ανθρώπου που καίγεται

Ο Φίντσερ προσθέτει ότι η ταινία του συνεχίζει να συγκεντρώνει παρεξηγήσεις δεξιά και αριστερά, και όχι μόνο μεταξύ εκείνων που επιμένουν να την παρερμηνεύουν και να την θέτουν στην υπηρεσία σκοτεινών ιδεών.

Πέρυσι, μια κινεζική οπτικοακουστική πλατφόρμα αγόρασε την ταινία για να την κυκλοφορήσει με ένα εναλλακτικό τέλος που διαταράσσει εντελώς το νόημά της. Στο τέλος που δημιούργησε ο Φίντσερ ο αφηγητής απαλλάσσεται από το alter ego του, τον Τάιλερ Ντέρντεν, λίγο πριν συναντήσει την ερωμένη του, Μάρλα, για να δει από ένα μεγάλο παράθυρο να αρχίζουν να εκρήγνυνται οι ουρανοξύστες της οικονομικής περιοχής του Μανχάταν.

Καθώς παίζει το Where Is My Mind -το τραγούδι των Pixies που ο Φίντσερ επέμενε να ενσωματώσει στην ταινία- ο αντιήρωας με τη σπασμένη προσωπικότητα λέει στη Μάρλα μια από τις σπουδαιότερες ατάκες του σύγχρονου κινηματογράφου: «Γνωριστήκατε σε μια πολύ παράξενη στιγμή της ζωής μου».

Οι Κινέζοι θεατές δεν είδαν αυτό το τέλος. Αντ’ αυτού, μια πρόχειρη μετάβαση μετά το θάνατο του Ντέρντεν ακολουθείται από ένα κείμενο που εξηγεί ότι οι αρχές κατάφεραν τελικά να ματαιώσουν το χαοτικό και θανατηφόρο Project Mayhem. Για τον Φίντσερ, η επιθετικότητα της λογοκρισίας είναι τόσο προδοτική όσο και περιττή: «Δεν θα καταλάβω ποτέ αυτούς που λένε: «Λατρεύω την ταινία σου, τη θέλω στην πλατφόρμα μου. Αλλά, φυσικά, θα κάνω μια σειρά από αυθαίρετες αλλαγές για να τη μετατρέψω σε κάτι διαφορετικό». Με το πλήθος των οπτικοακουστικών μυθοπλασιών που υπάρχουν εκεί έξω, ποια ανάγκη έχουν να αλλοιώσουν μια ταινία που κυκλοφόρησε πριν από 20 και πλέον χρόνια;».

*Με στοιχεία από elpais.com