Ναπολέων και Ιωσηφίνα, η τοξική σχέση που μυθοποιήθηκε από την ιστορία

«Η Γαλλία, ο στρατός, η Ιωσηφίνα». Αυτά ήταν, υποτίθεται, τα τελευταία λόγια του Ναπολέοντα Βοναπάρτη όταν πέθανε στο νησί της Αγίας Ελένης, ένα από τα πιο απομονωμένα εδάφη στον κόσμο, στο οποίο είχε εξοριστεί μετά την ήττα και την εκθρόνιση του ως αυτοκράτορας της Γαλλίας.

Τρεις λέξεις που συνέβαλαν στο να μυθοποιηθεί η σχέση του 1,68 μ. ύψους στρατηγού με τη σύζυγό του, με την οποία έζησε 13 χρόνια. Όπως και τα παθιασμένα γράμματα που της έστελνε από την Ιταλία, όπου πήγε στην πρώτη του μεγάλη εκστρατεία, μετά τον γάμο του, γεμάτα έρωτα και ερωτισμό.

Φαίνεται, ωστόσο, ότι παρά τον μύθο, η υποτιθέμενη μεγάλη ιστορία αγάπης μεταξύ του Ναπολέοντα και της Ιωσηφίνας ήταν πάντα περισσότερο προπαγάνδα παρά πραγματικότητα. Πολλοί μελετητές και ιστορικοί έχουν διαψεύσει την επίσημη ιστορία που πάντα πουλούσε στο ναπολεόντειο καθεστώς: Αυτή που έλεγε ότι ενώ ο ήρωας θριάμβευε στο πεδίο της μάχης εναντίον των εχθρών της Δημοκρατίας, η Ιωσηφίνα, η ερωμένη του και γλυκιά σύζυγός του, τον περίμενε στο Παρίσι, λαχταρώντας τον από μακριά, κεντώντας τη μέρα και κλαίγοντας τη νύχτα, όπως η αγαπημένη Πηνελόπη του Οδυσσέα.

Photo: YouTube

Το έτος του Ναπολέοντα;

Αν και μπορεί να μην το έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμα, απορροφημένοι από τη μάχη της Barbie εναντίον του Oppenheimer, είναι πολύ πιθανό ότι, κινηματογραφικά, το 2023 θα είναι η χρονιά του Ναπολέοντα. Η νέα ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ ρίχνει φως στη ζωή του Γάλλου στρατηγού και στην περιπετειώδη σχέση του με την Ιωσηφίνα.

Στην ταινία πρωταγωνιστούν ο Χοακίν Φίνιξ στο ρόλο του Βοναπάρτη και η Βανέσα Κέρμπι, που υποδύθηκε την πριγκίπισσα Μαργαρίτα στις δύο πρώτες σεζόν του «The Crown», στο ρόλο της Ιωσηφίνας. Η ταινία θα κάνει πρεμιέρα στις 22 Νοεμβρίου υπενθυμίζοντας την αλήθεια για ένα από τα πιο διάσημα ειδύλλια της ιστορίας.

Δείτε το τρέιλερ 

Η αρχή ενός θυελλώδους ρομάντζου

Ο Ναπολέων και η Ιωσηφίνα γνωρίστηκαν στα πολυσύχναστα, ελευθεριάζοντα σαλόνια του 1795, όταν ο φλογερός ζήλος της Γαλλικής Επανάστασης είχε ήδη καταλαγιάσει λίγο και μια νέα αριστοκρατία εξακολουθούσε να κάνει λίγο-πολύ τα ίδια πράγματα με την παλιά. Εκείνη την εποχή, ο Ναπολέων δεν ήταν τίποτε περισσότερο από έναν 26χρονο στρατιώτη με περισσότερο ταλέντο παρά χρήμα και νεοαποκτηθείσα φήμη επειδή είχε υπερασπιστεί την κυβέρνηση ηγούμενος ενός μικρού στρατού κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων των μοναρχικών εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος. Εκείνη ήταν έξι χρόνια μεγαλύτερή του και είχε γίνει, μετά τη γκιλοτίνα του συζύγου της υποκόμη Αλεξάντρ ντε Μποαρνέ, μια από τις πιο γνωστές χήρες της παρισινής κοινωνίας.

Όταν ο Ναπολέων συνάντησε την Ιωσιφήνα, γοητεύτηκε εντελώς από αυτήν. Με τη βοήθεια του Paul Barras, ηγέτη της κυβέρνησης εκείνη την εποχή (και στη συνέχεια ενός από τους εραστές της Ιωσηφίνας), μέσα σε μόλις έξι μήνες την παντρεύτηκε σε μια πολιτική τελετή στο Δημαρχείο του Παρισιού. Στο πιστοποιητικό γάμου, και οι δύο είπαν ψέματα για την ηλικία τους: Εκείνη αφαίρεσε τέσσερα χρόνια και εκείνος πρόσθεσε ένα.

Λέγεται ότι η Ιωσηφίνα επινόησε ακόμη και μια εγκυμοσύνη και, αργότερα, μια έκτρωση για να δικαιολογήσει την παραμονή της στο Παρίσι

Συλλογή από εραστές και υψηλή ζωή στο Παρίσι

Μόλις δύο ημέρες μετά το γάμο τους, ο Ναπολέων έπρεπε να φύγει. Ως διοικητής του Στρατού της Ιταλίας, κατέληξε να εισβάλει στη χώρα αυτή. Αυτά τα χρόνια ήταν η αρχή της δόξας του γαλλικού στρατού: Η κατάληψη της Ιταλίας, η παράδοση της Αυστρίας. Αλλά ενώ το μυαλό του στρατιώτη ήταν απασχολημένο με τον σχεδιασμό τακτικών στο πεδίο της μάχης, η καρδιά του σκεφτόταν την Ιωσηφίνα. Ο Ναπολέων της έγραφε συνεχώς, μερικές φορές περισσότερες από μία φορές την ημέρα. Γράμματα γεμάτα αγάπη και πόθο που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του θρυλικού ρομάντζου τους, το οποίο η Ángeles Caso ανέλυσε σε βάθος στο βιβλίο της Napoleón y Josefina: Cartas, en el amor y en la guerra [Ναπολέων και Ιωσηφίνα: Γράμματα, στον έρωτα και στον πόλεμο].

Στις επιστολές, ωστόσο, υπήρχαν και μομφές από τον μελλοντικό αυτοκράτορα σχετικά με τις παρατεταμένες σιωπές της. Μόλις εκείνος έφυγε, εκείνη επέστρεψε στους παλιούς της τρόπους: Έκανε συλλογή από εραστές και ζούσε την υψηλή ζωή στο Παρίσι. Κατά καιρούς, ωστόσο, της έγραφε δηλώνοντας την «άνευ όρων αγάπη» του. Σύντομα, της ζήτησε να έρθει να τον δει στην Ιταλία, όπου τα πράγματα πήγαιναν περίφημα. Εκείνη συνέχισε να το αποφεύγει.

Λέγεται ότι η Ιωσηφίνα επινόησε ακόμη και μια εγκυμοσύνη και, αργότερα, μια έκτρωση για να δικαιολογήσει την παραμονή της στο Παρίσι. Ο στρατηγός ήταν τόσο απελπισμένος που ήταν έτοιμος να εγκαταλείψει τους στρατούς του εν μέσω μάχης για να επιστρέψει στην αγάπη του, ίσως υποψιαζόμενος ήδη ότι κάτι περίεργο συνέβαινε. Αυτό ταρακούνησε την κυβέρνηση και, αντιμέτωπος με τον κίνδυνο ότι η άρνηση της Ιωσηφίνας να εγκαταλείψει τη Γαλλία θα έθετε σε κίνδυνο την πορεία του πολέμου, ο Barras έπεισε τελικά (ή ανάγκασε) την Ιωσηφίνα να ταξιδέψει στην αγκαλιά του συζύγου της. Φυσικά, συνοδευόμενη από τον αγαπημένο της εραστή για εκείνη την περίοδο, τον στρατιώτη Hippolyte Charles.

Στην Αίγυπτο ένας από τους έμπιστους άνδρες του στρατηγού του είπε τελικά για τις απιστίες της Ιωσηφίνας, οι οποίες ήταν ήδη γνωστές σε όλο το Παρίσι. Η είδηση τρέλανε τον Ναπολέοντα και επέστρεψε αμέσως στη Γαλλία

Photo: YouTube

Αίγυπτος, περισσότερες απιστίες, και η αυτοκρατορία

Μετά την εκστρατεία στην Ιταλία, ο Ναπολέων και η Ιωσηφίνα απόλαυσαν μια σύντομη ερωτική περίοδο στο Παρίσι, και στη συνέχεια ο στρατηγός και τα στρατεύματά του ξεκίνησαν για την κατάκτηση της Αιγύπτου, προκειμένου να προστατεύσουν τα γαλλικά εμπορικά συμφέροντα και να αποκόψουν τη διαδρομή προς την Ινδία, που χρησιμοποιούσε η Μεγάλη Βρετανία, ο μεγαλύτερος εχθρός της Γαλλίας. Η κατάσταση με τη σύζυγό του, φυσικά, επαναλήφθηκε. Η Ιωσηφίνα συνέχισε τους έρωτές της, εξακολουθώντας να είναι πολύ επικεντρωμένη στον Hippolyte. Ο Ναπολέων συνέχισε να κατακτά εδάφη για τη χώρα του και, με αυτή την ευκαιρία επίσης, να κλέβει πολλά από τα αρχαιολογικά κοσμήματα της αρχαιότητας που μπορούμε να θαυμάσουμε ακόμη και σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου.

Στην Αίγυπτο ένας από τους έμπιστους άνδρες του στρατηγού του είπε τελικά για τις απιστίες της Ιωσηφίνας, οι οποίες ήταν ήδη γνωστές σε όλο το Παρίσι. Η είδηση τρέλανε τον Ναπολέοντα και επέστρεψε αμέσως στη Γαλλία. Αν και ψυχικά καταρρακωμένος, και παρά τους φόβους της Ιωσηφίνας, ο Ναπολέων δεν ζήτησε διαζύγιο. Αντιθέτως, απομακρύνθηκε σταδιακά από αυτήν, γεγονός που είχε ένα περίεργο αποτέλεσμα: Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, από τότε και στο εξής, εκείνη φαινόταν να είναι εκείνη που τον ζήλευε και ήταν ερωτευμένη μαζί του, ενώ εκείνος άρχισε να αποτραβιέται περισσότερο και να διασκεδάζει με δικές του ερωμένες.

Η κατάσταση ξέφυγε ολίγον τι

Αντιμέτωπη με αυτή την κατάσταση, απάντησε με συναισθηματικούς εκβιασμούς και δαπανώντας υπέρογκα χρηματικά ποσά για πολυτέλειες, κοσμήματα, ρούχα και ανακαινίσεις των ανακτόρων της, όπως αναφέρει λεπτομερώς η Madame de Rémusat, κυρία επί των τιμών της μελλοντικής αυτοκράτειρας, στα απομνημονεύματά της Las guerras privadas del clan Bonaparte: Memorias de una dama de palacio en la corte de Josefina y Napoleón Bonaparte [Οι ιδιωτικοί πόλεμοι της φατρίας Βοναπάρτη: Απομνημονεύματα μιας κυρίας του παλατιού στην αυλή της Ιωσηφίνας και του Ναπολέοντα Βοναπάρτη]. Από την άλλη πλευρά, το ζήτημα της διαδοχής γινόταν όλο και πιο σημαντικό. Ειδικά όταν ο Ναπολέων στέφθηκε αυτοκράτορας δια βίου το 1805 στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων παρουσία του Πάπα. Κάθε αυτοκράτορας χρειάζεται έναν διάδοχο, κάτι που ο ίδιος δεν είχε.

Ωστόσο, το τσίρκο στη γαλαρία συνεχίστηκε. Ο Ναπολέων έστεψε αυτοκράτειρα τη σύζυγό του, η οποία εκμεταλλεύτηκε επίσης την επίσκεψη του ανώτατου ποντίφικα για να παντρευτεί στην εκκλησία. Μια περίεργη στιγμή για να το κάνει αυτό, αφού εκείνη την εποχή ο γάμος είχε διαλυθεί εντελώς. Υπήρχαν φωνές, διαφωνίες, ακόμη και σωματική βία. Ωστόσο, για χρόνια, κανείς δεν σκεφτόταν να πάρει διαζύγιο. Η Ιωσηφίνα φαινόταν επίσης να έχει ιδιαίτερο ταλέντο ως αυτοκράτειρα και ο λαός τη λάτρευε.

Photo: YouTube

Το διαζύγιο και το σόου

Η κατάσταση διατηρήθηκε για τέσσερα ακόμη χρόνια. Ο προσωπικός πόλεμος του ζευγαριού έφτασε σε σημείο χωρίς επιστροφή όταν ο Ναπολέων άφησε έγκυο μια από τις κυρίες εν αναμονή της Ιωσηφίνας. Μέχρι τότε ο Ναπολέων πίστευε ότι ίσως ήταν στείρος και, επομένως, ήταν αδύνατο να αποκτήσει παιδιά με τη σύζυγό του. Όμως η πιθανότητα να αποκτήσει διάδοχο από άλλη γυναίκα επιτάχυνε τον χωρισμό τους.

Το ζευγάρι χώρισε τελικά το 1809, εν μέσω μιας από τις πιο άσχημες φάσεις των Ναπολεόντειων Πολέμων και, κυρίως, του Ισπανικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Ο Ναπολέων δεν έχασε την ευκαιρία να κάνει λίγη προπαγάνδα και, παρεμπιπτόντως, να τροφοδοτήσει τον μύθο της μεγάλης ερωτικής του ιστορίας με την Ιωσηφίνα. Σε έναν εντελώς πρωτοφανή ελιγμό, το ζευγάρι εμφανίστηκε σε μια δημόσια εκδήλωση στην οποία ο καθένας τους διάβασε μια δήλωση αφοσίωσης στον άλλον, παρουσιάζοντας το διαζύγιο ως θυσία για την ευημερία της Γαλλίας, με στόχο να αποκτήσει επιτέλους τον πολυπόθητο διάδοχο.

Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, από τότε και στο εξής, εκείνη φαινόταν να είναι εκείνη που τον ζήλευε και ήταν ερωτευμένη μαζί του, ενώ εκείνος άρχισε να αποτραβιέται περισσότερο και να διασκεδάζει με δικές του ερωμένες

Το παράλληλο δικαστήριο της Ιωσηφίνας

Ορισμένες ενδείξεις σε όλη αυτή την ιστορία φαίνεται να δείχνουν ότι τα αισθήματα του Ναπολέοντα για την Ιωσηφίνα δεν άλλαξαν ποτέ πραγματικά και ότι η αποξένωσή τους και η επιδείνωση της σχέσης τους σε δυσβάσταχτα επίπεδα οφειλόταν περισσότερο σε πείσμα παρά σε πραγματική ερωτική απογοήτευση.

Για παράδειγμα, μετά το διαζύγιό του, ο Ναπολέων δεν απέσυρε ποτέ από την Ιωσηφίνα τον τίτλο της αυτοκράτειρας, ούτε το γενναιόδωρο επίδομά της. Είναι αλήθεια ότι ήταν απαραίτητο για την πρώην σύζυγο του αυτοκράτορα να διατηρήσει μια ορισμένη αξιοπρέπεια, αλλά δεν φαίνεται ότι σε αυτή τη χειρονομία δεν υπήρχε και μια ορισμένη προσωπική εκτίμηση.

Ο Ναπολέων ξαναπαντρεύτηκε γρήγορα. Η νέα σύζυγός του ήταν η Μαρία Λουίζα της Αυστρίας, κόρη του βασιλιά της Αυστρίας Φραγκίσκου Α’, και ανήκε στον οίκο των Αψβούργων. Μαζί της, το 1811 κατάφερε τελικά να αποκτήσει τον πολυαναμενόμενο διάδοχο, τον Ναπολέοντα Φρανσουά Ζοζέφ Κάρολο Βοναπάρτη, ο οποίος είναι κοινώς γνωστός ως Ναπολέων Β’. Πολύ λιγότερα μπορούν να ειπωθούν για τη σχέση του με τη Μαρία Λουίζα, για την οποία ο Ναπολέων αστειεύτηκε πικρά: «Παντρεύτηκα μια μήτρα».

Το τέλος

Η Ιωσηφίνα πέθανε στις 29 Μαΐου 1814, ως αποτέλεσμα επιπλοκών από κοινό κρυολόγημα. Ήταν μόλις 50 ετών και η κηδεία της αποτέλεσε γεγονός στο Παρίσι, στο οποίο συμμετείχαν περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι. Μέχρι τότε, το λαμπρό ταξίδι του Ναπολέοντα στην ιστορία της Ευρώπης είχε επίσης τελειώσει. Φαινόταν σαν η επιτυχία του να είχε εξαρχής συνδεθεί με τη σχέση του με την Ιωσηφίνα. Ηττημένος στη Ρωσία και ενώ ο ίδιος του ο λαός των απαρνήθηκε, παραιτήθηκε από αυτοκράτορας μετά την ήττα του από τον Ουέλινγκτον, στη μάχη του Βατερλό στις 18 Ιουνίου 1815.

Μετά από αυτό, οι Βρετανοί τον έστειλαν στο νησί της Αγίας Ελένης, όπου, για σχεδόν έξι χρόνια, αφιερώθηκε στην υπαγόρευση των απομνημονευμάτων του. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ήταν ένας άνθρωπος που είχε κερδίσει τόσες πολλές μάχες, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι κατά τη διάρκεια των αναστοχασμών του στην Αγία Ελένη, πέρασε πολύ χρόνο σκεπτόμενος τις ήττες του.

Και ίσως η μεγαλύτερη από όλες να μην συνέβη στο πεδίο της μάχης, αλλά στην προσωπική του ζωή. Ως εκ τούτου, ίσως, η απώλεια των τριών μεγάλων του ερώτων: «Η Γαλλία, ο στρατός, η Ιωσηφίνα».

*Με στοιχεία από elpais.com