GRB: Έκρηξη στην άλλη άκρη του Σύμπαντος επηρέασε τη γήινη ατμόσφαιρα

Η ισχυρότερη έκρηξη που έχει καταγραφεί ποτέ στο Σύμπαν, ένας παλμός ακτινοβολίας που έλουσε το Ηλιακό Σύστημα στις 9 Οκτωβρίου 2022, προκάλεσε σοβαρή διαταραχή στην ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης, μια προειδοποίηση ότι ο πλανήτης ίσως κινδυνεύσει από ανάλογες εκρήξεις σε μικρότερη απόσταση.

Το συμβάν ήταν μια έκλαμψη ακτίνων γάμμα (GRB), το ισχυρότερο είδος έκρηξης που γνωρίζουμε στο Σύμπαν, της οποίας το φως ταξίδευε δύο δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στη Γη.

Το επίσημο όνομα που πήρε ήταν GRB 221009A, ανεπίσημα όμως οι ερευνητές όμως την βάφτισαν ΒΟΑΤ, από τα αρχικά των λέξεων «η Λαμπρότερη Όλων των Εποχών».

Αν και ο μηχανισμός γέννησης των GRΒ δεν είναι καλά κατανοητός, οι αστροφυσικοί πιστεύουν ότι οι εκρήξεις αυτές ξεσπούν όταν ένα γερασμένο άστρο εξαντλεί τα πυρηνικά καύσιμά του, καταρρέει κάτω από το ίδιο του το βάρος και μετατρέπεται είτε σε μαύρη τρύπα είτε σε άστρο νετρονίων.

Η έκλαμψη ΒΟΑΤ όπως καταγράφηκε με το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων γάμμα Swift (ESA/XMM-Newton/M. Rigoselli)

Η ενέργεια που απελευθερώνουν οι GRB μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα στιγμή ισοδυναμεί με την ενέργεια που  εκπέμπει ο Ήλιος σε διάστημα δέκα δισεκατομμυρίων ετών.

Όμως η ακτινοβολία της έκλαμψης δεν εξαπλώνεται σφαιρικά γύρω από το άστρο, αλλά παίρνει τη μορφή πιδάκων που πηγάζουν από τους πόλους του άστρου.

Παρόλο που η έκρηξη συνέβη σε απόσταση σχεδόν 2 δισ. ετών φωτός, η ακτινοβολία ήταν αρκετή για να τυφλώσει διαστημικά τηλεσκόπια ακτίνων γάμμα και να προκαλέσει διαταραχές σε όλη την ιονόσφαιρα, η οποία εκτείνεται σε ύψος 50-950 χιλιομέτρων και περιέχει ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια.

Σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Nature Communications, επίγεια όργανα κατέγραψαν διαταραχές διάρκειας αρκετών ωρών, ενώ στην Ινδία ενεργοποιήθηκαν αισθητήρες κεραυνών.

Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, σε περίπτωση που μια τέτοια έκρηξη συνέβαινε κοντά στη Γη, σε απόσταση έως μερικές δεκάδες έτη φωτός, η ακτινοβολία θα κατέστρεφε το στρώμα του όζοντος που προστατεύει τον πλανήτη από την υπεριώδη ακτινοβολία του Ήλιου, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει η βιόσφαιρα με μαζικές εξαφανίσεις ειδών.

Ευτυχώς, οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι GRB τέτοιας ισχύος συμβαίνουν περίπου μια φορά στα 10.000 χρόνια.