Τάσος Βουρνάς: Η ανέτοιμη ηγεσία της Εθνικής Αντίστασης και ο φοβερός ρόλος των Άγγλων

Στις 15 Νοεμβρίου 1990 έφυγε από τη ζωή ο Τάσος Βουρνάς, αξιόλογος δημοσιογράφος, πολυγραφότατος συγγραφέας και μεταφραστής, ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της νεοελληνικής ιστορίας.

Πνεύμα φωτεινό και άνθρωπος μορφωμένος, ο μεσσηνιακής καταγωγής Βουρνάς, υπερασπιστής ενός σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο, διώχθηκε για τις αριστερές πεποιθήσεις του, αλλά παρέμεινε πιστός στις αρχές και τα πιστεύω του. Με τη δυνατή πένα του, φρόντιζε να αφυπνίζει συνειδήσεις, να καυτηριάζει τα κακώς κείμενα σε όλους τους χώρους, να διδάσκει την πίστη στις μεγάλες αξίες της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.5.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στις 26 Μαΐου 1978, και στο πλαίσιο έρευνας που είχε πραγματοποιηθεί τότε για την Εθνική Αντίσταση των ετών 1941-1944, η εφημερίδα «Το Βήμα» είχε ζητήσει από τον Τάσο Βουρνά να καταθέσει τη δική του μαρτυρία για τα διαδραματισθέντα στην προαναφερθείσα περίοδο. Ακολουθεί απόσπασμα από την πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία που είχε ο Βουρνάς με το γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα Βάσο Μαθιόπουλο (1928-2013):

Βάσος Μαθιόπουλος: Ποιες ήταν οι κινητήριες παραδοσιακές δυνάμεις που επέδρασαν πάνω στη βούληση του ελληνικού λαού για να ξεκινήσει την Εθνική Αντίσταση των ετών 1941-1944;

Τάσος Βουρνάς: Ο ελληνικός λαός ανάπτυξε, παράλληλα με το κίνημα του διαφωτισμού του 18ου αιώνα, και τις ιδέες εκείνες που φέραν μια γοργή διαφοροποίηση και οδήγησαν στη μεγάλη Επανάσταση του 1821. Στα χρόνια της εθνεγερσίας απόκτησε τη δημοκρατική του ευσυνειδησία και μετά την Επανάσταση αναγκάστηκε για τους γνωστούς λόγους, που ανάγονται κυρίως σε θέματα ξενοκρατίας, να υποταχτεί στους χριστιανούς «τουρκίζοντες» κατά τον Κοραή, ή, σύμφωνα με μια άλλη επίσης έκφραση του μεγάλου αυτού αναγεννητή και δασκάλου του Γένους, στη «φαναριακή λέπρα» και στην «επτανησιακή ψώρα». Μετά την αποκατάσταση του ελεύθερου εθνικού βίου, οι αγώνες εναντίον της ξενοκρατίας, κατά των Βαυαρών και των λεγόμενων προστάτιδων δυνάμεων, οριοθετούν την ένταξη των δημοκρατικών ιδεών στην Ελλάδα. Οι αγώνες για το Σύνταγμα κορυφώνονται το 1843, οπότε με πίεση στρατού και λαού η απόλυτη μοναρχία μετατρέπεται σε συνταγματική μοναρχία. Θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι ο στρατός, έχοντας ζωντανή την παράδοση του 1821, στεκόταν πάρα πολύ κοντά στα λαϊκά αιτήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι και στα γεγονότα του 1848 στην Ελλάδα, που είναι ένα παρακλάδι των αστικο-δημοκρατικών εξεγέρσεων στον ευρωπαϊκό χώρο, περικλείεται κατά κάποιο τρόπο και η στρατιωτική συμμετοχή. Στην έξωση της δυναστείας των Βίτελσμπαχ το 1862 ο στρατός έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πλευρό του λαού. Το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται με το κίνημα του Γουδή στα 1909. Και τότε ο στρατός, απηχώντας το δημοκρατικό αίσθημα του ελληνικού λαού και την ανάγκη των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, πήρε ενεργό μέρος στη διεργασία των γεγονότων, που μέχρι ένα σημείο είχαν μορφή επαναστατική. Το 1922 ο στρατός εγκατέστησε την πρώτη Δημοκρατία στην Ελλάδα. Τα δεδομένα αυτά τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό ότι η Εθνική Αντίσταση δεν ήταν κάτι που φανερώθηκε ξαφνικά στον ελληνικό χώρο, αλλά είχε βαθιές καταβολές στο παρελθόν. Πιστεύω ότι το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης του ’41-’44 έχει τις ίδιες συντεταγμένες, από πλευράς σημασίας, με εκείνες της Επανάστασης του 1821. Είναι το δεύτερο εθνικό και πολιτικό γεγονός, από πλευράς αξίας, μετά το 1821.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.5.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Βάσος Μαθιόπουλος: Ακριβώς η ανάλυση αυτή, κύριε Βουρνά, που κάνατε για το δημοκρατικό ρόλο που έπαιξε στην Ελλάδα ο στρατός, με κάνει να σας ρωτήσω αν και στα 1941 ο ελληνικός λαός μπορούσε να βασισθεί στο στρατό, όπως είχε «εκκαθαριστεί», για ν’ αρχίσει την αντίστασή του, και να τον θεωρήσει πρωτοπορία του για τον αγώνα.

Τάσος Βουρνάς: Νομίζω όχι. Γιατί είχε προηγηθεί η μεγάλη παγίδα των Άγγλων με το κίνημα του 1935. Πιστεύω ότι το κίνημα εκείνο, που ήταν προδιαγεγραμμένο ν’ αποτύχει από εκείνους που το είχαν διοργανώσει και παρέσυραν τη μερίδα των δημοκρατικών αξιωματικών σε αυτό, ήταν και η αφετηρία της αποδημοκρατικοποίησης του στρατού. Ο παντοδύναμος ακόμα τότε κοτζαμπασισμός, που πολιτική του έκφραση ήταν οι δυνάμεις οι συσπειρωμένες γύρω στο Λαϊκό Κόμμα και στην ηγεσία του, προέβη σε μια εκκαθάριση του στρατού, διώχνοντας και τα τελευταία δημοκρατικά στοιχεία. Είναι γνωστό με ποια σκληρότητα φέρθηκαν τότε οι νικητές του κινήματος στους αξιωματικούς, και θα παραμείνουν σαν σελίδες αίσχους μέσα στην Ιστορία μας οι ημέρες του διασυρμού στα παραπήγματα: οι καθαιρέσεις και οι εμπτυσμοί, που υπέστησαν ο Σαράφης, οι αδελφοί Τσιγάντε και άλλοι δημοκράτες.

Βάσος Μαθιόπουλος: Πού στηρίχτηκε λοιπόν, κατά τη δική σας γνώμη κύριε Βουρνά, η καθολική εκείνη θέληση του λαού ν’ αντισταθεί στους κατακτητές;

Τάσος Βουρνάς: Η Εθνική Αντίσταση, που διέθετε τις ιστορικές περγαμηνές και ρίζες που προαναφέρθηκαν, από τότε που αρχίζουμε να μιλάμε για την ύπαρξη νεοελληνικού έθνους, μπορεί να θεωρηθεί σαν κορύφωση ενός ανένδοτου λαϊκού αγώνα, τη στιγμή που τα πάντα κατέρρεαν γύρω και η πολιτική ηγεσία του τόπου έπαιρνε το δρόμο της φυγής ή, όση παρέμεινε πίσω, αδρανούσε στην πρωτεύουσα. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι γύρω από τις αντιστασιακές οργανώσεις, και γύρω από το ΕΑΜ, συσπειρώθηκε το σύνολο σχεδόν του ελληνικού λαού. Και αυτό ήταν η μόνη απάντηση που μπορούσε να δώσει ο ελληνικός λαός στη φυγομαχία της πολιτικής του ηγεσίας. Είναι πάρα πολύ δύσκολο σήμερα να μπορέσουμε να διατυπώσουμε την τελευταία ιστορική λέξη γύρω από την ανάπτυξη και καθόλου πορεία του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης, και ιδιαίτερα γύρω από την πελώρια αυτή διελκυστίνδα της οποίας τη μια άκρη του σχοινιού κρατούσε ο λαός και την άλλη την κρατούσαν όχι και τόσο καθαρές δυνάμεις. Δυνάμεις που προσπαθούσαν να μεθοδεύσουν συστηματικά την ανατροπή του τεράστιου κινήματος προς όφελος των δικών τους ιδιοτελών επιδιώξεων, που ταυτίζονταν με τις επιδιώξεις της ξενοκρατίας.

Βάσος Μαθιόπουλος: Κύριε Βουρνά, στην έρευνα αυτή σχεδόν όλοι όσοι δώσανε τη μαρτυρία τους βρέθηκαν σύμφωνοι τουλάχιστο σε δύο δεδομένα, που υπήρξαν καθοριστικά για την τελική κονιορτοποίηση της Εθνικής Αντίστασης: στα λάθη που διέπραξαν όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις και στο ρόλο που διαδραμάτισαν οι συμμαχικές στρατιωτικές αποστολές, και ιδιαίτερα η βρετανική, στα βουνά. Εσείς, και με την προσωπική εμπειρία σας και με την ιστορική σας συνείδηση, πώς κρίνετε τις δύο αυτές βασικές πτυχές της μεγάλης εκείνης περιόδου;

Τάσος Βουρνάς: Η ηγεσία των αντιστασιακών κινημάτων ήταν ανέτοιμη για να αναλάβει την καθοδήγηση ενός τόσο μεγάλου και ανέλπιστα πλατιού λαϊκού κινήματος, και γι’ αυτό οι κλυδωνισμοί ήταν μοιραίοι και βρεθήκαμε μπροστά στο φαινόμενο να προπορεύονται οι μάζες της ηγεσίας. Το να συζητάμε σήμερα για τα λάθη της ηγεσίας της Εθνικής Αντίστασης είναι ένα πρόβλημα που δεν μας βάζει στο αναπεπταμένο πεδίο της Ιστορίας. Γιατί ο ελληνικός λαός καθοδηγήθηκε από μια ηγεσία που δεν είχε την πείρα της διακίνησης των μεγάλων μαζών, ούτε την εμπειρία μιας παράδοσης, όχι μόνο στον εσωτερικό τομέα αλλά και σε διεθνή κλίμακα. Και ήταν φυσικό να κάνει λάθη, γιατί είχε να παλέψει με τρομερά θεριά, από την άλλη μεριά, που διέθεταν γιγαντιαίους μηχανισμούς και είχαν τεράστια πείρα ελιγμών και υπονομεύσεων. Μου έκανε εντύπωση τελευταία μια φράση του Γουντχάουζ, του αρχηγού της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στα βουνά. Είπε ο Γουντχάουζ στην ελληνική τηλεόραση ότι ήταν υποχρεωμένος να εφαρμόσει την πολιτική του Τσώρτσιλ, της οποίας το κλειδί ήταν η παλινόρθωση της μοναρχίας στην Ελλάδα, και ότι υποχρεωνόταν να μεθοδεύει μια πολιτική η οποία ήταν αντιδημοφιλής στον ελληνικό λαό. Για να καταλάβει κανείς πόσο οι Άγγλοι υπονόμευσαν το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και δημιούργησαν εκείνο το σάλο που έφτασε ορισμένες φορές στα όρια του εμφυλίου πολέμου, αν δεν τα υπερέβη, δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στα έγγραφα που δημοσίευσε ο ερευνητής Γιάννης Ανδρικόπουλος με τίτλο «Κρίσιμη Χρονιά». Τα έγγραφα αυτά αφορούν στα Δεκεμβριανά, στην προετοιμασία τους και στη διεξαγωγή τους. Εκεί βλέπει κανείς καθαρά με τι πάθος και πόσο μακιαβελικά είχαν προετοιμάσει οι Άγγλοι τη σύγκρουση, και ακόμα όλον τον κυνισμό του Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος έφτασε να τηλεγραφήσει στον Σκόμπυ: «Μη διστάσετε να φερθείτε στην Αθήνα σαν να πρόκειται για κατακτημένη πόλη».

Βάσος Μαθιόπουλος: Παράλληλα με τη βρετανική αυτή πολιτική, που ο ίδιος ο Γουντχάουζ την είχε χαρακτηρίσει ήδη από το 1958, σε μια διάλεξή του στο Μόναχο, σαν διπλή, ποιοι άλλοι παράγοντες συνέβαλαν, κύριε Βουρνά, για να διασπασθεί η αρχική ομοψυχία και να φτάσουμε από το καλοκαίρι του ’43 σε συγκρούσεις ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις;

Τάσος Βουρνάς: Εγώ νομίζω ότι οι Άγγλοι, όπως ανέφερα, έπαιξαν το φοβερό τους ρόλο. Αλλά από την άλλη μεριά και η απειρία της πολιτικής ηγεσίας, η οποία δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί το μέγεθος των ελιγμών του αντιπάλου, έπαιξε κι αυτή το ρόλο της. Ο ερευνητής παρακολουθεί σήμερα, ύστερα από τόσα χρόνια, οπότε η νομιμότητα της Αριστεράς επέτρεψε την έκδοση αθρόων απομνημονευμάτων γνωστών αγωνιστών του ’41-’44, πόσο ο καθένας τους είχε τότε συγκεχυμένες εντυπώσεις γύρω από θέματα που έπρεπε να ήταν απολύτως ξεκαθαρισμένα από την ηγεσία της Αντίστασης. Δεν θέλω να αποκλείσω ακόμα και μια τάση ηγεμονισμού που υπήρχε στην ηγεσία της Εαμικής Αντίστασης, και η οποία κατά κάποιον τρόπο οδήγησε σε θλιβερές λύσεις, για τις οποίες σήμερα μετανιώνουν οι πάντες. Είναι ακριβώς αυτά τα γεγονότα που μεθόδευσε ο αντίπαλος με άκρα υπομονή, για να τα εκμεταλλεύεται και σήμερα, και να εμποδίζει, αξιοποιώντας τα λάθη εκείνα, την αναγνώριση ενός μεγάλου τμήματος της Εθνικής Αντίστασης, δημιουργώντας έτσι τροχοπέδη, που ματαιώνει την ενότητα όλων των αντιστασιακών δυνάμεων. Πάνω σ’ αυτό το κεντρικό πρόβλημα έχουμε πάλι σαφή τη μαρτυρία του Γουντχάουζ, ο οποίος είπε στην ελληνική τηλεόραση ότι ο σάλος και η πολιτική αστάθεια των μεταπελευθερωτικών ημερών, και μέχρι την εποχή μας, οφείλεται στο γεγονός ότι η Εθνική Αντίσταση διασπάσθηκε από τους ξένους και αποτέλεσε την αφορμή του τρομακτικού κλυδωνισμού της πολιτικής ζωής του τόπου. Αυτή μας οδήγησε και στα οδυνηρότατα μεταπολεμικά χρόνια, και στον απηνή διωγμό της Εθνικής Αντίστασης και στη μαύρη επταετία των συνταγματαρχών.