Οι διασπάσεις της Αριστεράς: Από το ιστορικό σχίσμα του ’68 μέχρι σήμερα

Η ιστορία των διασπάσεων της Αριστεράς στη χώρα μας είναι μακρά και χρειάζεται τόμους για να αποδοθεί ολοκληρωμένα. Οι εσωκομματικοί «εμφύλιοι» ταλανίζουν για δεκαετίες με διαμάχες, συγκρούσεις και ρήξεις από την ίδρυση του ΣΕΚΕ τον μακρινό Νοέμβριο του 1918 (τον Δεκέμβρη του 1924, μετονομάστηκε επισήμως ΚΚΕ) μέχρι το 2015 και την αποχώρηση της «Αριστερής Πλατφόρμας» από τον ενιαίο ΣΥΡΙΖΑ.

«…Η εσωκομματική πάλη δίνει στο κόμμα δύναμη και ζωτικότητα. Η μεγαλύτερη απόδειξη της αδυναμίας ενός κόμματος είναι η πλαδαρότητά του και η άμβλυνση των διαφορών που έχουν διαγράφει με σαφήνεια. Το κόμμα δυναμώνει όταν ξεκαθαρίζει τις γραμμές του…».

Απόσπασμα από το κλασικό έργο του Λένιν: «Τι να κάνουμε;» που διαπαιδαγώγησε γενιές και γενιές αριστερών με αυτήν τη θέση στις εκάστοτε διασπάσεις των κομμάτων της Αριστεράς.

Η καθαίρεση Ζαχαριάδη

Πριν όμως το ιστορικό σχίσμα του ’68 θα πρέπει να γυρίσουμε λίγα χρόνια πίσω και την πρώτη μεγάλη διάσπαση που συντελείται στο ΚΚΕ το 1956, όταν με παρέμβαση του ΚΚΣΕ και πέντε ακόμη κομμουνιστικών κομμάτων (Ρουμανίας, Βουλγαρίας Ουγγαρίας, Πολωνίας και Τσεχοσλοβακίας) συγκροτείται Διεθνής Επιτροπή, η οποία στην 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του Κόμματος (Μάρτιος 1956) καθαιρεί τον Ν. Ζαχαριάδη από γενικό γραμματέα.

Η διάσπαση του ΄56 δεν οδήγησε στη συγκρότηση άλλων ή άλλου κόμματος παρά μόνο το 1963, όταν στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα εκδηλώθηκε η διαφορά απόψεων ανάμεσα στο ΚΚΣΕ και στο Κ.Κ. Κίνας, συγκροτήθηκε από πολιτικούς πρόσφυγες το φιλοκινέζικο ΚΚΕ (μ-λ).

Η γέννηση του ΚΚΕ εσωτερικού

Η δεύτερη μεγάλη διάσπαση του ΚΚΕ, που αποτέλεσε τη μήτρα της μεταπολιτευτικής Αριστεράς στην Ελλάδα, συντελέστηκε στη 12η ολομέλεια της Κ.Ε. του κόμματος το 1968.

Από το ιστορικό σχίσμα της περιόδου εκείνης θα γεννηθεί το ΚΚΕ εσωτερικού, εκφραστής του ρεύματος του «ευρωκομμουνισμού» και κατά μία έννοια πολιτικός πρόγονος του ΣΥΡΙΖΑ.

ΚΚΕ και ΚΚΕ εσωτερικού βρέθηκαν επί μακρόν στα χαρακώματα της ιδεολογικής και πολιτικής αντιπαράθεσης. Το ΚΚΕ καθοδηγείται υπό την ηγεσία του Κ. Κολιγιάννη και στη συνέχεια του Χ. Φλωράκη και το ΚΚΕ εσωτερικού έχει στο τιμόνι τους Μπ. Δρακόπουλο, Μ. Παρτσαλίδη, Λ. Κύρκο κ.ά..

Στην πράξη το ΚΚΕ εσωτερικού λειτουργούσε σαν αυτοτελές κόμμα μετά την Έκτακτη Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ τον Απρίλιο του 1969, με τη συμμετοχή των στελεχών που διαφώνησαν με την 12η Ολομέλεια.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως ένα τμήμα κομματικών στελεχών και προσωπικοτήτων της Αριστεράς, που δεν πήγε με το ένα ή το άλλο κόμμα, ανασυγκρότησε μεταπολιτευτικά την ΕΔΑ που ανέδειξε την ηγετική φυσιογνωμία που ακούει στο όνομα Ηλίας Ηλιού.

«Η δημιουργία του ΚΚΕ Εσωτερικού βρήκε αναδρομικά ιδεολογική και πολιτική στήριξη» στο ρεύμα που ονομάστηκε «ευρωκομμουνισμός»

Η ΕΔΑ ιδρύθηκε στις 3 Αυγούστου του 1951, ως συνασπισμός κομμάτων της Αριστεράς, με την πρωτοβουλία του εκτός νόμου, τότε, ΚΚΕ., με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη. Ο βασικός κορμός των στελεχών της ήταν μέλη του ΚΚΕ., το οποίο είχε τεθεί εκτός νόμου από το 1947. Το 1956 μετατράπηκε σε ενιαίο κόμμα.

Το 1958 η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. αποφασίζει να διαλύσει όσες παράνομες οργανώσεις της είχαν απομείνει στην Ελλάδα και τα μέλη τους να ενταχθούν στην νόμιμη ΕΔΑ. Στις εκλογές του ίδιου χρόνου κατορθώνει να πάρει το 24,4% των ψήφων καταλαμβάνοντας 78 βουλευτικές έδρες και να αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση.

Στη δεκαετία του ‘60 η ΕΔΑ με παρακαταθήκη τη μεγαλύτερη εκλογική επιτυχία ελληνικού αριστερού κόμματος, μέχρι τότε, ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά του στρατού και του παρακράτους και το σχέδιο «Περικλής» τέθηκε σε εφαρμογή με στόχο τον περιορισμό των δυνάμεών της όπερ και εγένετο το 1961. Έκτοτε περιόρισε αυτοβούλως τη συμμετοχή της στις εκλογές με σκοπό να ενισχυθεί η Ένωσις Κέντρου και να ανέλθει στην εξουσία.-

Επιστρέφοντας στο 1968, εν μέσω της χούντας των συνταγματαρχών, το ΚΚΕ με γενικό γραμματέα τον Κ. Κολιγιάννη και έδρα το Βουκουρέστι έχει να αντιμετωπίσει τις φυγόκεντρες τάσεις που έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους.

Στη 12η ολομέλεια της Κ.Ε. του κόμματος που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 5-15 Φλεβάρη ήρθε η ρήξη με αποτέλεσμα να προκύψουν δύο κόμματα, που έφεραν τον τίτλο ΚΚΕ.

Σύμφωνα με τον Αριστείδη Μπαλτά, πρώην υπουργό και στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, «η δημιουργία του ΚΚΕ Εσωτερικού βρήκε αναδρομικά ιδεολογική και πολιτική στήριξη» στο ρεύμα που ονομάστηκε «ευρωκομμουνισμός»– κατά της σοβιετικής εισβολής στην Τσεχοσλοβακία μετά την «Ανοιξη της Πράγας» («Η Αριστερά ως σήμερον, ως αύριον και ως χθες», εκδ. Νήσος).

Η Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ)

Στις πρώτες εκλογές μετά την Μεταπολίτευση (1974) το ΚΚΕ εσωτερικού συνεργάστηκε μέσω της ΕΔΑ, στην οποία συμμετείχε ακόμα, με το ΚΚΕ στη δημιουργία του συνασπισμού της Ενωμένης Αριστεράς. Η Ενωμένη Αριστερά απέσπασε 464.787 ψήφους και εξέλεξε οκτώ βουλευτές. Η συνεργασία με το ΚΚΕ δεν συνεχίστηκε, και στις εκλογές του 1977 το ΚΚΕ Εσωτερικού σύναψε τη «Συμμαχία Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων» μαζί με την ΕΔΑ, τη Σοσιαλιστική Πορεία, τη Χριστιανική Δημοκρατία και τη Σοσιαλιστική Πρωτοβουλία, η οποία και απέσπασε 139.356 ψήφους και εξέλεξε δύο βουλευτές, τον Ηλία Ηλιού από την ΕΔΑ και τον Λεωνίδα Κύρκο από το ΚΚΕ Εσωτερικού, ο οποίος αργότερα δέχτηκε και σκληρή κριτική για τη συνεργασία αυτή.

Το 1978 διασπάστηκε η Οργάνωση Νεολαίας του Κόμματος (ΕΚΟΝ – Ρήγας Φεραίος). Από τη διάσπαση προέκυψε η οργάνωση «ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος Β’ Πανελλαδική»

Η συγκρότηση και η αποτυχία της «Συμμαχίας» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη διαφωνιών. Οι συγκρούσεις στο εσωτερικό του ήταν πολλές, αλλά οι ιστορικές διασπάσεις του ουσιαστικά δύο. Το 1978 διασπάστηκε η Οργάνωση Νεολαίας του Κόμματος (ΕΚΟΝ – Ρήγας Φεραίος). Από τη διάσπαση προέκυψε η οργάνωση «ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος Β’ Πανελλαδική» που εντασσόταν στο ρεύμα του «αριστερού ευρωκομμουνισμού» όπως αυτός είχε χαραχτεί από τα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης, κυρίως στην Ιταλία και την Ισπανία αλλά και για ένα μικρό διάστημα στη Γαλλία.

Η δεύτερη και τελειωτική διάσπαση έγινε στο 4ο συνέδριο, το 1986. Από τη διάσπαση που προκλήθηκε η πλειοψηφία συγκρότησε το κόμμα της «Ελληνικής Αριστεράς (ΕΑΡ)» και η μειοψηφία υπό τον Γ. Μπανιά συγκρότησε το «ΚΚΕ Εσωτερικού / Ανανεωτική Αριστερά».

Στον εσωκομματικό διάλογο που προηγήθηκε του Συνεδρίου διατυπώθηκαν τέσσερις προτάσεις σχετικά με το μέλλον του κόμματος. Η πρώτη άποψη, με ηγετική φυσιογνωμία το Λεωνίδα Κύρκο, ζητούσε τη «μετεξέλιξη» του κόμματος σε ένα νέο, μη κομμουνιστικό, κόμμα της Αριστεράς, που θα ήταν ανοιχτό σε ευρύτερες συμμαχίες. Η δεύτερη άποψη, που υποστηρίχθηκε από το γραμματέα του κόμματος Γιάννη Μπανιά και τον πρώην γραμματέα Μπάμπη Δρακόπουλο, επεδίωκε την «αναβάθμιση» του κόμματος, τη διατήρηση του κομμουνιστικού χαρακτήρα του και παράλληλα τη ριζοσπαστικοποίησή του. Η λεγόμενη «τρίτη άποψη» ήταν και αυτή υπέρ ενός νέου φορέα της Αριστεράς, έκανε όμως κριτική στην παλαιότερη πορεία του κόμματος από τα αριστερά, και τόνιζε την ανάγκη της σύνδεσής του με τα νέα κοινωνικά κινήματα. Τέλος, η λεγόμενη «τέταρτη άποψη» θεωρούσε ότι οι συνθήκες δεν ήταν ακόμη ώριμες για ριζικές αλλαγές στη φυσιογνωμία του κόμματος.

Υπερίσχυσαν οι προτάσεις για τη δημιουργία ενός νέου, μη κομμουνιστικού φορέα και έτσι τον Ιανουάριο του 1987, 29 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής από την τάση της «αναβάθμισης», δήλωσαν ότι δεν πρόκειται να συμμετάσχουν στις διεργασίες για την ίδρυση του νέου φορέα και συγκρότησαν το ΚΚΕ Εσωτερικού – Ανανεωτική Αριστερά, κίνηση στην οποία συμμετείχε και η πλειοψηφία της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος.

Τον Απρίλιο του 1987 έγινε το ιδρυτικό συνέδριο του νέου κόμματος που ονομάστηκε Ελληνική Αριστερά (Ε.ΑΡ.) με γραμματέα το Λεωνίδα Κύρκο.

Το ΠΑΣΟΚ… «ξαναμοιράζει την τράπουλα»

Η κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ στον χώρο του κέντρου και της ευρύτερης Αριστεράς στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 επιφύλαξε νέα «επεισόδια» στο πεδίο των εσωτερικών συγκρούσεων.

ΕΑΡ και ΚΚΕ θα έρθουν το 1989, ύστερα από έντονες παρασκηνιακές διεργασίες, σε «ιστορικό συμβιβασμό» από τον οποίο προέκυψε η δημιουργία του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, με πρόεδρο τον Χαρίλαο Φλωράκη και γραμματέα τον Λεωνίδα Κύρκο. Η συγκυβέρνηση του ΣΥΝ με την ΝΔ το ’89 (κυβέρνηση Τζαννετάκη) και ακολούθως με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ (οικουμενική Ζολώτα), έφεραν νέα «σύννεφα» διάσπασης.

Το 1989, διαφωνώντας με το περιεχόμενο του συμμαχικού σχήματος «Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου» και με τις επιλογές του κόμματος για συμμετοχή του Συνασπισμού στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα, διασπάστηκε η Νεολαία του Κόμματος (ΚΝΕ), ενώ σταδιακά αποχώρησαν από το κόμμα 15 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του (Κ. Κάππος, Κ Τζιαντζής, Ν. Κοτζιάς, Αγγ. Χάγιος κ.λπ.).

Η διάσπαση εκείνη οδήγησε στη συγκρότηση του ΝΑΡ (Νέο Αριστερό Ρεύμα), που σήμερα αποτελεί την κύρια δύναμη της ΑΝΤΑΡΣΥΑ.

Στο 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1991 επέρχεται μια ακόμα ρήξη, η οποία ολοκληρώνεται με την αποχώρηση των δυνάμεων του ΚΚΕ από τον ενιαίο Συνασπισμό και ακολούθως με την αποχώρηση των «ανανεωτικών» από το ΚΚΕ και την εγκατάστασή τους στον Συνασπισμό που από συμμαχία γίνεται κόμμα.

Από τα 111 μέλη της Κ.Ε. που εξέλεξε το συνέδριο βρέθηκαν εκτός κόμματος και παρέμειναν στον «Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου» τα 54.

Στη συνέχεια διασπάστηκε και ο Συνασπισμός, καθώς αποχώρησε απ’ αυτόν το ΚΚΕ.

Το συμμαχικό εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ

Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα βρίσκει τον Συνασπισμό σε πολιτικές ζυμώσεις με απώτερο σκοπό τη σύμπλευση δυνάμεων προερχόμενων από τη ριζοσπαστική Αριστερά, τα κοινωνικά κινήματα, έως και την «αριστερή» σοσιαλδημοκρατία.

Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ και την αποχώρησή του από το συμμαχικό σχήμα, ο παλιός Συνασπισμός μετεξελίχθηκε το 1992 σε ενιαίο κόμμα.

Στις εθνικές εκλογές του 2004, οι πολιτικοί φορείς ΣΥΝ, ΑΚΟΑ, ΚΕΔΑ, ΔΕΑ, Ενεργοί Πολίτες και ανένταχτες προσωπικότητες με τη στήριξη της ΚΟΕ συγκρότησαν κοινό ψηφοδέλτιο με την επωνυμία «Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς – Ενωτικό Ψηφοδέλτιο». Ηταν η «ημέρα μηδέν» για έναν νέο πολιτικό φορέα στη χώρα που άρχιζε να σχηματίζεται πριν πάρει σάρκα και οστά με τη βούλα του Αρείου Πάγου το 2012.

Στο 5ο συνέδριο του Συνασπισμού, τον Φεβρουάριο του 2008, πρόεδρος εξελέγη ο Αλ. Τσίπρας και δεν άργησε η ρήξη σχέσεων με τον πρώην πρόεδρο του κόμματος Αλ. Αλαβάνο.

Στο 6ο συνέδριο του Συνασπισμού προκλήθηκε η πρώτη ουσιαστική διάσπαση.

Η ομάδα που αποσπάστηκε, υπό τον Φ. Κουβέλη, δημιούργησε το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς (ΔΗΜΑΡ) και τον Μάιο του 2012 -λόγω του εκλογικού νόμου και του μπόνους των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα- ο ΣΥΡΙΖΑ υπέβαλε στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου ιδρυτική δήλωση ως ενιαίο κόμμα και ως τέτοιος συμμετείχε στις εκλογές του Ιουνίου 2012.

Το 2013 ο Συνασπισμός αυτοδιαλύεται και συγχωνεύεται στον ΣΥΡΙΖΑ ο οποίος το 2015 αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας εν μέσω μνημονίων (το τρίτο κατά σειρά φέρει την υπογραφή του). Ακολουθεί άλλη μια διάσπαση με την αποχώρηση μιας μεγάλης μερίδας αντιμνημονιακών βουλευτών και στελεχών του κόμματος .

Η διάσπαση φέρει τη σφραγίδα της τότε ισχυρής εσωκομματική αντιπολίτευση της «Αριστερής Πλατφόρμας» και γεννά τη Λαϊκή Ενότητα (ΛΑ.Ε) με επικεφαλής τον Παναγιώτη Λαφαζάνη.

Η διπλή εκλογική συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. στις εθνικές εκλογές (Μαΐου και Ιουνίου 2023) και η παραίτηση του Αλέξη Τσίπρα από την προεδρία του κόμματος σηματοδοτεί το «τέλος ενός ιστορικού κύκλου». Η εκλογή νέου προέδρου (Στέφανος Κασσελάκης) και το ιδεολογικοπολιτικό πρόσημο που τη συνοδεύει προκαλεί «φουρτούνες» και μια νέα διάσπαση έρχεται να εμπλουτίσει τα ιστορικά δεδομένα και να συντηρήσει τη μακρά παράδοση στην Αριστερά.