Η οξεία κρίση στη Μέση Ανατολή αποτέλεσε έκπληξη για όλους – τόσο για τους άμεσα εμπλεκόμενους, όσο και για τους εξωτερικούς παράγοντες, αφού για χρόνια η μακροχρόνια σύγκρουση θεωρούνταν «παγωμένη» και αδιέξοδη και, εξαιτίας αυτού, για πολλές παγκόσμιες, ακόμη και περιφερειακές δυνάμεις, το ζήτημα είχε υποχωρήσει στο παρασκήνιο.

Κανείς δεν ήταν πραγματικά ικανοποιημένος με το status quo, αλλά αυτό δεν φαινόταν ούτε και να ενοχλεί κανέναν. Προφανώς, άλλα σημαντικά γεγονότα στη Μέση Ανατολή είχαν επισκιάσει το παλαιστινιακό πρόβλημα, το οποίο κάποτε αποτελούσε βασικό ζήτημα.

Για παράδειγμα, ο συριακός πόλεμος και η διευθέτηση αυτής της σύγκρουσης, η καταστροφή του ISIS και η προσέγγιση των μοναρχιών του Κόλπου με το Ισραήλ (οι συμφωνίες του Αβραάμ) και το Ιράν (η συμφιλίωση μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης, με τη μεσολάβηση της Κίνας) δεν σχετίζονταν με το παλαιστινιακό ζήτημα.

Ορισμένοι εμπειρογνώμονες πίστευαν ότι αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας «νέας» Μέσης Ανατολής – μιας πιο διασυνδεδεμένης και ανεξάρτητης περιοχής, που θα εξαρτιόταν λιγότερο από τις παρεμβάσεις εξωτερικών δυνάμεων.

Η επίλυση των άλλων προβλημάτων της περιοχής, με παράλληλη αποφυγή του παλαιστινιακού ζητήματος, βόλευε σχεδόν όλους – εκτός, φυσικά, από τους ίδιους τους Παλαιστίνιους. Η Χαμάς ήθελε να συντρίψει αυτά τα σχέδια και να αναγκάσει τους πάντες να στρέψουν την προσοχή τους πίσω στην Παλαιστίνη – και όποια κι αν είναι η έκβαση του πολέμου, πιθανότατα πέτυχε αυτό τον στόχο.

Τι άλλαξε τη στάση του Πούτιν

Η Ρωσία δεν είχε δραστηριοποιηθεί στη Μέση Ανατολή εδώ και χρόνια – από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2010. Η Μόσχα έκανε μια «επιστροφή» το 2015, όταν πραγματοποίησε στρατιωτική επέμβαση για να σώσει την κυβέρνηση του Μπασάρ Άσαντ στη Συρία. Ο στόχος επιτεύχθηκε και υπήρξε μια καμπή στον συριακό πόλεμο υπέρ της Δαμασκού.

Μετά από αυτό, η Ρωσία έγινε μια από τις πιο ισχυρές, μη περιφερειακές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή. Τόσο σε στρατιωτικό-πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο, είχε γίνει πολύ πιο ενεργή.

Η στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία σηματοδότησε ένα νέο στάδιο για την Ρωσία. Οι εσωτερικές, εξωτερικές, αμυντικές και οικονομικές πολιτικές της χώρας ενώθηκαν για να εξυπηρετήσουν ένα και μόνο στόχο. Άλλοι τομείς ενδιαφέροντος εξετάστηκαν κυρίως μέσα από αυτό το πρίσμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έπαψαν να υπάρχουν, αλλά υπήρξε αλλαγή στο σύστημα προτεραιοτήτων της Ρωσίας και στην προθυμία της να διαθέσει πόρους.

Λόγω της εστίασης στην Ουκρανία, επήλθε μια ορισμένη αλλαγή, που αποδείχθηκε ιδιαίτερα σημαντική για την Ρωσία στο πλαίσιο της Μέσης Ανατολής.

Μεταξύ αυτών ήταν το Ιράν και το Ισραήλ, διάφορες παλαιστινιακές και λιβανέζικες παρατάξεις, τα συγκρουόμενα μέρη στη Λιβύη και την Υεμένη, οι Τούρκοι και οι Κούρδοι, οι Σαουδάραβες και οι Ιρανοί και, σε κάποιο βαθμό, ακόμη και εκείνοι που συμμετείχαν στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας.

Ο ρόλος του νέου Ψυχρού Πολέμου με τη Δύση

Ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης στην Ουκρανία, η Ρωσία έχασε αυτή τη μοναδική ιδιότητα (τουλάχιστον αποδυναμώθηκε σημαντικά). Οι σχέσεις μεταξύ της Μόσχας και της Δύσης εισήλθαν σε μια φάση άμεσου και απροκάλυπτου ανταγωνισμού, ενός πραγματικού και οξύτατου Ψυχρού Πολέμου. Επιπλέον, οι σχέσεις της Ρωσίας με διάφορα έθνη και ομάδες έγιναν εξαρτώμενες από τη θέση και τους δεσμούς τους με τις ΗΠΑ.

Αυτή η αλλαγή είχε τον ισχυρότερο αντίκτυπο στις σχέσεις της Μόσχας με το Ισραήλ. Μετά το τέλος της αντιπαράθεσης στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών αναπτύχθηκαν ενεργά – όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε ανθρώπινο.

Και παρότι, μετά την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία, οι ισραηλινές αρχές άσκησαν κριτική στη Μόσχα, προσπάθησαν να διατηρήσουν μια ισορροπία και δεν συμμετείχαν άμεσα στον συνασπισμό κυρώσεων κατά της Ρωσίας με επικεφαλής την Ουάσιγκτον.

Ωστόσο, η αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ της Μόσχας και του Ιράν, την οποία το Κρεμλίνο χρειαζόταν για να επιτύχει τους στόχους του στην Ουκρανία, έφερνε το Ισραήλ σε όλο και πιο δύσκολη θέση.

Η πολιτική της Μόσχας μέσα από τον ουκρανικό «φακό»

Η επίθεση της Χαμάς και το ξέσπασμα του πολέμου στην Παλαιστίνη, στον οποίο οι ΗΠΑ και η ΕΕ υποστήριξαν ανεπιφύλακτα το Ισραήλ, καθιέρωσαν το εβραϊκό κράτος ως αναπόσπαστο μέρος της «συλλογικής Δύσης», την οποία η Ρωσία αντιμετωπίζει σθεναρά. Αυτό απλοποίησε το προηγουμένως πολύπλοκο σχήμα (των σχέσεων) και έδωσε λιγότερο χώρο για πολιτικούς ελιγμούς.

Όπως σημειώνει ο αρχισυντάκτης του Russia in Global Affairs, Fyodor Lukyanov, η πολιτική της Μόσχας διαμορφώνεται από την αντιπαράθεσή της με τη Δύση στην Ουκρανία, γεγονός που την αναγκάζει να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με χώρες που συμπάσχουν με τη Χαμάς.

Η συνεχιζόμενη στρατιωτική εκστρατεία και το αυξανόμενο ανθρωπιστικό κόστος μπορεί να επηρεάσουν την κατάσταση στην ίδια τη Δύση. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Δυτική Ευρώπη υπάρχουν ήδη ορισμένες διαφωνίες στο θέμα της υποστήριξης του Ισραήλ. Ωστόσο, δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών του δυτικού συνασπισμού να εξασφαλίσει τον πολιτικό και οικονομικό αποκλεισμό της Ρωσίας, η Μόσχα χρειάζεται την υποστήριξη του μέρους του κόσμου (της πλειοψηφίας) που καταδικάζει πλέον το Ισραήλ και αντιμετωπίζει τους Παλαιστίνιους με κατανόηση. Η θέση των ΗΠΑ είναι αντιδημοφιλής μεταξύ των χωρών του «Παγκόσμιου Νότου» και αυτό ανοίγει πρόσθετες ευκαιρίες για την Ρωσία.

Δεν στηρίζει τη Χαμάς

Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι η Μόσχα υποστηρίζει τη Χαμάς ως τέτοια. Η ισλαμιστική ομάδα με τα εθνικιστικά της συνθήματα ξυπνά πολλές δυσάρεστες μνήμες για τη χώρα του Βλαντίμιρ Πούτιν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ρωσία πολέμησε κατά των μαχητικών ισλαμιστών στον Βόρειο Καύκασο, που προσπαθούσαν να υπονομεύσουν το κράτος.

Στην πραγματικότητα, χρηματοδοτήθηκαν και εξοπλίστηκαν εν μέρει από συμφέροντα της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένων των χωρών με τις οποίες η Ρωσία έχει σήμερα επιχειρηματικούς δεσμούς. Η Δύση συμπαθούσε επίσης τους εξεγερμένους, θεωρώντας τους εκπροσώπους του λαού τους, που επιθυμούσαν να αποσχιστούν.

Οι αριστεροί και οι φιλελεύθεροι της εποχής δικαιολογούσαν τις τρομοκρατικές, αιματηρές μεθόδους των ισλαμιστών – ισχυριζόμενοι ότι δεν είχαν άλλο τρόπο να επιτύχουν τους στόχους τους. Τώρα, ορισμένοι εφαρμόζουν την ίδια λογική στη Χαμάς.

Δεδομένου ότι η Ρωσία βλέπει σήμερα όλα τα διεθνή γεγονότα μέσα από τον ουκρανικό «φακό», η υπερένταση που βιώνουν τώρα οι ΗΠΑ είναι ευνοϊκή για τη Μόσχα. Η Ουάσιγκτον είναι αναγκασμένη να παρέχει γρήγορη και αποτελεσματική υποστήριξη σε δύο στρατιωτικούς εταίρους ταυτόχρονα, κάτι που είναι προβληματικό ακόμη και για μια τόσο ισχυρή παγκόσμια δύναμη.

Η στάση της Μόσχας απέναντι σε Ισραήλ και Παλαιστίνη

Πολλοί άνθρωποι στη Ρωσία είναι συναισθηματικά φορτισμένοι με όσα συμβαίνουν στην Παλαιστίνη και γύρω από αυτήν. Ωστόσο, λόγω της ποικιλομορφίας της χώρας, δεν υπάρχει ενιαία άποψη επί του θέματος. Οι Ρώσοι μουσουλμάνοι υποστηρίζουν σθεναρά τους κατοίκους της Γάζας, ενώ όσοι έχουν φίλους, συγγενείς ή επιχειρηματικούς εταίρους στο Ισραήλ, που έχουν διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα των πολύχρονων ισχυρών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών, συμπάσχουν με το εβραϊκό κράτος.

Επί του παρόντος, η Ρωσία δεν αναμένει ότι η σύγκρουση θα κλιμακωθεί σε πόλεμο σε ολόκληρη την περιοχή, αν και, όπως και οι περισσότερες άλλες δυνάμεις, τονίζει τους πιθανούς κινδύνους.

Σε γενικές γραμμές, η θέση της Μόσχας σχετικά με τη Μέση Ανατολή θα είναι αρκετά συγκρατημένη, δείχνοντας μια ορισμένη υποστήριξη προς τους Παλαιστίνιους, καλώντας τα μέρη να τερματίσουν τη βία και να επαναλάβουν την πολιτική διαδικασία για την επίλυση του παλαιστινιακού ζητήματος.

Ενώ το Ισραήλ έχει αποκλείσει οποιαδήποτε ειρηνευτική διαδικασία, μπορεί τελικά να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει άλλη λύση. Τότε, οι δεσμοί της Ρωσίας με τις διάφορες πλευρές μπορεί να φανούν και πάλι χρήσιμοι – ειδικά αν μέχρι τότε, υπάρχει μεγαλύτερη σαφήνεια στο «αίνιγμα» της Ουκρανίας.

Headlines