Η οικονομία του «τυφλοπόντικα» στη Γάζα – Το καλό το παλικάρι ξέρει και… υπόγειο μονοπάτι

Τον Μάρτιο του 2019, αφού ξεναγήθηκε από τους Ισραηλινούς σε ένα από τα τρομο-τούνελ των Παλαιστινίων, ο γερουσιαστής των ΗΠΑ Λίντσεϊ Γκράχαμ δήλωσε ότι το κόστος μιας σήραγγας κοστίζει όσο δύο σχολεία ή 30 σπίτια. «Η Χαμάς κάνει συνεχώς λάθος επιλογές για τους κατοίκους της Γάζας» είχε συμπληρώσει.

Ο Αμερικανός γερουσιαστής όμως, δεν ήταν και τόσο ειλικρινής: Για να χτιστεί ένα σχολείο ή ένα σπίτι χρειάζονται οικοδομικά υλικά, πρωτίστως τσιμένο.

Μπορεί ο Λίντσει Γκράχαμ να προπαγάνδιζε περί σχολείων που θα μπορούσε να χτίσει η Χαμάς, αλλά σύμφωνα με τον έκθεση του 2015 της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) το Ισραήλ έδινε με τέτοιο σταγονόμετρο οικοδομικά υλικά στη Γάζα που θα χρειάζονταν 80 χρόνια(!) για να ανοικοδομηθούν οι 6.000 κατοικίες που καταστράφηκαν από τις ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Χάρη όμως στις σήραγγες, μέσα σε μια 5ετία πραγματοποιήθηκε η οικοδόμηση. Η έκθεση αποκάλυπτε ότι το διάστημα 2007-2013, περισσότερες από 1.532 σήραγγες περνούσαν κάτω από τα σύνορα για να μετριάσουν τις επιπτώσεις του αποκλεισμού στη Γάζα. Έκλεισαν μέχρι τα μέσα του 2013. Το μέγεθος του εμπορίου της σήραγγας ήταν ακόμη μεγαλύτερο από τον όγκο του εμπορίου μέσω των επίσημων διαύλων.

Οι Παλαιστίνοι προσπαθούν να βγάλουν από τη μύγα ξύγκι για να τα βγάλουν πέρα. Ακόμα και τα ερείπια που αφήνει πίσω του ο ισραηλινός στρατός, δεν τα αφήνουν ανεκμετάλλευτα. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον ΟΗΕ η επιχείρηση Cast Lead του 2008-2009 δημιούργησε περισσότερους από μισό εκατομμύριο τόνους ερειπίων. Τα χαλάσματα αυτά λοιπόν αφού συλλέχτηκαν από πιτσιρικάδες και θρυμματίστηκαν πχ με σφυριά, τα κοσκινίζουν και με τη βοήθεια γαϊδουριών μεταφέρονται σε εργοστάσια τσιμεντόλιθων.

Με αυτόν τον τρόπο οι Παλαιστίνιοι βρίσκουν τα οικοδομικά υλικά για τα σπίτια τους.

Σύμφωνα με την έκθεση οι σήραγγες ήταν απαραίτητες για την ανάκαμψη από τις καταστροφές κατά τη διάρκεια του πολέμου της Γάζας το 2008/2009.

Πέρα από τα τσιμέντα, τα τούνελ έχουν να πουνε όλη την οικονομική ιστορία της Γάζας τα τελευταία 40 χρόνια.

Τούνελ, μια ιστορία πολύ παλιά για τους Παλαιστινίους

Τα τούνελ έχουν μια ιστορία πάνω από 40 χρόνια. Όταν η πόλη της Ράφα χωρίστηκε στα δύο μετά τη Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ του 1979, το ένα μέρος πέρασε στη Λωρίδα της Γάζας, δηλαδή το Ισράηλ, και το άλλο στην Αίγτπυο. Έτσι, από το 1982 άρχισαν να δημιουργούνται τούνελ στις οποίες άνθησε το εμπόριο. Τα φρεάτια της σήραγγας είχαν σκαφτεί στα υπόγεια των σπιτιών.

Σημειώνεται ότι, μπορεί τις τελευταίες δεκαετίες η Γάζα να έχει μετατραπεί σε μια φυλακή, αλλά κάποτε ήταν βασικό εμπορικό πέρασμα στη Μέση Ανατολή. Το εμπόριο μπαχαρικών και γεωργικών προϊόντων άνθιζε στη περιοχή. Όσοι ταξιδιώτες περνούσαν, αναζητούσαν καπνό και… οίκους ανοχής. Σήμερα οι φράουλες και τα ορτύκια είναι ανάρπαστα ακόμα και στους Ισραηλινούς μάγειρες. Αλλά χάρη στις ισραηλινές πολιτικές όλα αυτά έχουνε πεθάνει στη Γάζα.

Τα τούνελ έγιναν τόσο συνυφασμένα με την οικονομία της Γάζας που κάποτε έγινε απόπειρα να περάσουν λαθραία ένα λιοντάρι για ζωολογικό κήπο.

Η στρατιωτική δαιμονοποίηση των σηρράγγων ξεκίνησε μετά το 2006 όταν μαχητές της Χαμάς ξεπήδησαν μέσα από τη γη και απήγαγαν τον Ισραηλινό στρατιώτη Gilad Shalit. Δίχως αμφιβολία τα τούνελ είναι επίφοβα για την ασφάλεια των Ισραηλινών, αλλά στην πραγματικότητα οι πολιτικές του Τελ Αβίβ συντέλεσαν στην δημιουργία τους.

Γνωρίζοντας ο ισραηλινός στρατός, ότι οι σήραγγες χρησιμοποιούνταν για εμπόριο όπλων, άρχισε να κατεδαφίζει σπίτια που φιλοξενούσαν σήραγγες. Ωστόσο, αυτό δεν έφερε αποτέλεσμα και έτσι εντατικοποίησε τις κατεδαφίσεις σπιτιών. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, περίπου 1.700 σπίτια καταστράφηκαν από το 2000 έως το 2004.

Μετά την νίκη της Χαμάς το 2007, το Ισραήλ έκλεισε ασφυκτικά τη στρόφιγγα. Έκλεισε τα λιμάνια εισόδου και απαγόρευσε την εισαγωγή σχεδόν κάθε τι που θα επέτρεπε στους κατοίκους της Γάζας να ζουν πάνω από ένα επίπεδο επιβίωσης, όπως ανέφερε και εκτενές ρεπορτάζ του National Geographic.

Κάτω από το όριο της ανέχειας

Όσο όμως το Ισραήλ κλιμάκωνε τον οικονομικό αποκλεισμό τόσο υπέφεραν οι Παλαιστίνιοι.

Στον παρακάτω πίνακα από την Παγκόσμια Τράπεζα γίνεται μια σύγκριση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Ισραήλ και των Παλαιστινιακών εδαφών, καθώς και της ΕΕ. Οι Παλαιστίνοι ίσα-ίσα που φαίνονται στον πάτο.

Επιπλέον, τo ακαθάριστο εγχώριο εισόδημα των κατεχόμενων περιοχών Λωρίδα της Γάζας και Δυτική όχθη αγγίζουν τα 15,5 δισ. δολ ενώ το Ισραήλ είναι στον θεό στο 1, 54 τρισεκατομμύρια δολ. Της Γάζας βέβαια είναι πολύ χαμηλότερο.

Σε κοινή έκθεση, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τη Δυτική Ασία (ESCWA) και το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UNDP) ανέφεραν στις 5 Νοεμβρίου ότι περίπου 390.000 θέσεις εργασίας είχαν χαθεί από την έναρξη του πολέμου.

To ποσοστό ανεργίας στη Γάζα το 2014 ήταν 30% ενώ το ποσοστό της φτώχειας το 2020 ήταν 61%. Σε μια προκαταρκτική εκτίμηση, οι υπηρεσίες του ΟΗΕ είπαν ότι η φτώχεια αναμένεται να αυξηθεί μεταξύ 20% και 45%, ανάλογα για τη διάρκεια του πολέμου. Προβλέπουν επίσης ότι ο πόλεμος θα κοστίσει στη Γάζα μεταξύ 4% και 12% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το 2023.

Το μοναδικό εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής της Γάζας λειτουργούσε με ντίζελ από την Αίγυπτο που μεταφέρθηκε από τις σήραγγες στην περιοχή του 1 εκατομμυρίου λίτρων την ημέρα πριν από τον Ιούνιο του 2013.

Παραοικονομία: Τα 2/3 των αγαθών της Γάζας

Για να ζήσουν οι Παλαιστίνοι έπρεπε να φέρουν τα προς το ζην μέσα από τα λαγούμια.

Μέσα από τις σήραγγες κάτω από τη Ράφα περνούσαν τα πάντα, από οικοδομικά υλικά και τρόφιμα μέχρι φάρμακα και ρούχα, από καύσιμα και υπολογιστές μέχρι ζώα και αυτοκίνητα. Νέες σήραγγες σκάβονταν μέρα με τη μέρα – με την ώρα, ενώ οικογένειες πουλούσαν τα υπάρχοντά τους για νε εξασφαλίσουν τα μέσα εκσκαφής.

Για χρόνια, περίπου 15.000 άνθρωποι εργάζονταν μέσα και γύρω από τις σήραγγες. Πέντε έως 12 άνδρες εργάζονται σε βάρδιες 12 ωρών, μέρα και νύχτα, έξι ημέρες την εβδομάδα, ενώ οι άνδρες κέρδιζαν περίπου 50 δολ. τη βάρδια, αλλά μερικές φορές περνούσαν εβδομάδες ή μήνες για να πληρωθούν.

Έτσι, μέχρι το 2012, η παραοικονομία της Γάζας αντιπροσώπευε τα 2/3 των καταναλωτικών αγαθών και οι σήραγγες είναι τόσο συνηθισμένες που οι Παλαιστίνιοι δεν τις έκρυβαν, καθόλου. «Δεν επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε τις σήραγγες», θα έλεγε τότε στο National Geographic ένας Παλαιστίνιος μηχανικός. «Αλλά ήταν πολύ δύσκολο για εμάς να μείνουμε ακίνητοι κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και να περιμένουμε πόλεμο και φτώχεια».

«Για πολλούς κατοίκους της Γάζας, οι σήραγγες, όσο και αν είναι θανατηφόρες -λόγω ατυχημάτων και ισραηλινών και αιγυπτιακών αντιποίνων-, συμβολίζουν καλύτερα πράγματα: την εγγενή τους εφευρετικότητα, τη μνήμη και το όνειρο της κινητικότητας, και ίσως το πιο σημαντικό για έναν πληθυσμό που ορίζεται από την εκποίηση, την αίσθηση ελέγχου της γης. Η ειρωνεία ότι ο έλεγχος πρέπει να κερδηθεί πηγαίνοντας κάτω από τη γη δεν χάνεται στους κατοίκους της Γάζας» θα έγραφε ο δημοσιογράφος του National Geographic, Tζέημς Βίνι.

Οι σήραγγες εφοδιάζουν την κυβέρνηση με όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε έργα δημοσίων έργων και η Χαμάς φορολογεί ό,τι περνά μέσα από αυτές, κλείνοντας τους χειριστές που δεν πληρώνουν. Παλαιότερες εκτιμήσεις ήθεκαν τα έσοδα της Χαμάς από τις σήρραγγες να ανέρχονται σε 750 εκατο. δολ. ετησίως. Η Χαμάς έχει επίσης διακινήσει λαθραία μετρητά από εξόριστους ηγέτες και προστάτες στη Συρία, το Ιράν και το Κατάρ, κάτι που τη βοηθά να διατηρείται στη ζωή.

Τα τούνελ έγιναν τόσο συνυφασμένα με την οικονομία των Παλαιστινίων στη Λωρίδα που κάποτε έγινε απόπειρα να περάσουν λαθραία ένα λιοντάρι για έναν ζωολογικό κήπο στη Γάζα. Όταν όμως το άγριο ζώο ξύπνησε από τη νάρκωση στη μέση της διαδρομής, σκότωσε έναν από τους εργάτες.

Σύμφωνα με ντόπιους οπωσδήποτε μια τέτοια οικονομική δραστηριότητα δεν γινόταν να μην μαστίζεται και από φαινόμενα διαφθοράς. Σύμφωνα με έναν εργαζόμενο στις κατασκευές του τούνελ, η Χαμάς προστάτευε τους υπεύθυνους τούνελ ώστε να μην διώκονται σε περιπτώσεις θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων.

Μέχρι σήμερα το Ισραήλ καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό για την Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ και άλλες υπηρεσίες βοήθειας -την πηγή ζωής και τα προς το ζην για χιλιάδες από τα 1,6 εκατομμύρια Γάζες- να εισάγουν βασικά υλικά για έργα ανοικοδόμησης, όπως μηχανήματα, καύσιμα, τσιμέντο και οπλισμός.

Οι εισαγωγές είναι τόσο πεσμένες που οι Παλαιστίνιοι καταφεύγουν να χρησιμοποιούν χρησιμοποιημένα ρούχα και συσκευές, πρόχειρο φαγητό, προϊόντα castoff. Ήταν αδύνατο «να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες», έχει δηλώσει τελωνειακός αξιωματούχος παλαιότερα, επιμένοντας ότι η πολιορκία τους ακρωτηρίαζε.

Μη μπορώντας να κρύψω την έκπληξή μου, αναφώνησα σε κανέναν συγκεκριμένα, «Αυτή πρέπει να είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση λαθρεμπορίου στη Γη» θα έλεγε ο δημοσιογράφος Τζέμης Βερίνι που θα επισκεπτόταν την περιοχή στο πλαίσιο ρεπορτάζ για το National Geographic.