Παιχνίδια Πολέμου

Αυτές τις μέρες ο γιος μου, εννέα ετών, με ρωτούσε επίμονα πώς είναι το παιδάκι που έχουμε «υιοθετήσει» ως ανάδοχοι γονείς στην Γάζα μέσω της οργάνωσης ActionAid. Άνοιξε μάλιστα τα γράμματα που είχαμε λάβει στο παρελθόν από εκείνον με τα νέα του από την καθημερινότητα του και το σχολείο του, πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, και τα ξαναδιάβασε. Απέφυγα την ερώτηση αρκετές φορές, μέχρι που με δάκρυα στα μάτια με ρώτησε αν ο Αλ Σάμπα σκοτώθηκε. Του απάντησα με ειλικιρίνια και λύπη πως δεν ξέρω. Ωστόσο στη συνέχεια κλείθηκα να του εξηγήσω γιατί πολεμούν οι Ισραηλινοί με τους Παλαιστίνιους, ένας πόλεμος που είναι δύσκολος να αναλύσεις ακόμη και σε ενήλικες.

Τα τελευταία δύο χρόνια, με τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και στη Γάζα, είναι πολλές οι φορές που τα παιδιά έχουν έρθει αντιμέτωπα με τις βίαιες εικόνες του πολέμου, αλλά και πολλαπλά ερωτήματα. «Ποιος έχει δίκιο, το Ισραήλ ή η Παλαιστίνη;» «Γιατί οι Ρωσία βομβαρδίζει την Ουκρανία;, «Γιατί δεν σταματάει η Ελλάδα τον πόλεμο;», «Θα σκοτωθούμε και εμείς;» είναι μόνον μερικές από αυτές.

Μια συζήτηση με τον Αναπτυξιολόγο και Στρατιωτικό γιατρό κ. Χρήστο Γιαννιό ρίχνει φως στο πώς πρέπει ως γονείς να αντιμετωπίζουμε αυτό το δύσκολο θέμα, και πως να κάνουμε τα παιδιά μας να νιώθουν ασφάλεια μέσα σε έναν ανασφαλή κόσμο.

Aπό ποια ηλικία και μετά μπορούμε να εξηγήσουμε στα παιδιά τον πόλεμο;

Χ.Γ. Πολύ συχνά οι οικογένειες διστάζουν να μιλήσουν στα παιδιά τους για «δύσκολα» ζητήματα όπως αυτό του πολέμου από φόβο μην τα τρομάξουν ή τα αναστατώσουν. Αυτό που συνήθως συμβουλεύουμε τους γονείς είναι να συζητούν το θέμα αυτό όταν το ίδιο το παιδί τους ρωτήσει ή δείξει ενδιαφέρον να μάθει για αυτό. Ο ρόλος μας σαν γονείς δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι να κάνουμε το παιδί μας να νιώθει ασφάλεια και σιγουριά καθησυχάζοντάς το ότι δεν κινδυνεύει. Ξεκινώντας από την ηλικία των 4-5 ετών είναι ασφαλές να εισάγουμε το θέμα του πολέμου στη συζήτησή μας πάντα με γλώσσα κατάλληλη για την ηλικία του παιδιού. Από την άλλη μεριά, εάν κάποιο παιδί δε φαίνεται να το απασχολεί το θέμα του πολέμου, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να το πιέσουμε.

Υπάρχει κάποια μέθοδος που μπορούμε να αναλύσουμε ένα θέμα σαν τον πόλεμο Ισραήλ-Παλαιστίνη;

Χ.Γ. Η χρήση κατάλληλης γλώσσας σε αντιστοιχία με την ηλικία του παιδιού αποτελεί βασική αρχή όταν θέλουμε να συζητήσουμε ένα θέμα για το οποίο τα παιδιά μας έχουν λίγη έως καθόλου γνώση. Αναλόγως της ηλικιακής ομάδας διάφορες στρατηγικές μπορούν να μας φανούν χρήσιμες:

Προσχολική ηλικία

Χ.Γ. Η συζήτηση περί πολέμου με ένα παιδί ηλικίας 3 ετών είναι περιττή. Αλλά και μεγαλύτερα παιδιά προσχολικής ηλικίας δε θα πρέπει να εκτίθενται σε σκηνές πολέμου καθώς αναπτυξιολογικά δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν το νήμα της εικόνας που βλέπουν. Καθώς όμως είναι σύνηθες για ένα παιδί να ακούει τους μεγάλους να συζητούν ακόμα και να παρακολουθούν ειδήσεις, είναι πιθανό να το παιδί να μας προσεγγίζει ζητώντας απαντήσεις σε αυτά που ακούει ή βλέπει. Στην περίπτωση αυτή αποφεύγουμε να του πούμε «Είσαι πολύ μικρός/ή για αυτά» γιατί έτσι θα το κάνουμε να νιώσει φόβο και ανασφάλεια. Αντιθέτως του εξηγούμε ότι ο πόλεμος είναι μακριά από μας και δεν κινδυνεύουμε.

Παιδιά σχολικής ηλικίας

Χ.Γ. Η απλότητα είναι η λύση σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν ακούσει για τον πόλεμο από την τηλεόραση ή και να έχουν μιλήσει στο σχολείο για αυτό. Εδώ μπορούμε να δώσουμε πληροφορίες στο παιδί αναφέροντας τα εμπλεκόμενα μέρη (Ισραήλ, Παλαιστίνη), να δείξουμε στον χάρτη τις περιοχές αυτές (Μέση Ανατολή, Γάζα) και φυσικά να τα διαβεβαιώσουμε ότι ο πόλεμος είναι μακριά μας και δεν διατρέχουμε κίνδυνο. Ένα παιδί σχολικής ηλικίας είναι σε θέση να αντιληφθεί την ανησυχία των γονιών του γι’ αυτό καλό είναι να μοιραζόμαστε τα συναισθήματα μας. Μπορούμε για παράδειγμα να πούμε: «Σε έναν πόλεμο πολύ αθώοι άνθρωποι τραυματίζονται ή πεθαίνουν και αυτό προκαλεί σε όλους μας λύπη».

Εδώ μπορούμε να δώσουμε πληροφορίες στο παιδί αναφέροντας τα εμπλεκόμενα μέρη (Ισραήλ, Παλαιστίνη), να δείξουμε στον χάρτη τις περιοχές αυτές (Μέση Ανατολή, Γάζα) και φυσικά να τα διαβεβαιώσουμε ότι ο πόλεμος είναι μακριά μας και δεν διατρέχουμε κίνδυνο.

Παιδιά Γυμνασίου – Λυκείου

Χ.Γ. Τα μεγαλύτερα παιδιά, είτε μέσω του σχολείου είτε μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έχουν ήδη λάβει πληροφορίες για τον πόλεμο σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Εδώ καλό θα ήταν να εξακριβώσουμε τι είδους πληροφορίες έχουν λάβει ούτως ώστε να διορθώσουμε τυχόν παραπληροφόρηση ή παρανόηση αλλά και να κάνουμε έναν ανοιχτό διάλογο με το παιδί έχοντας σαν αρχή να λύνουμε τις απορίες του παιδιού και να μην το εκθέτουμε σε έννοιες με τις οποίες δεν είναι εξοικειωμένο. Μια ιστορική αναδρομή στο πως αυτοί οι δύο λαοί οδηγήθηκαν σε αυτό το σημείο θα ήταν πολύ χρήσιμη για να δώσει στο παιδί ένα πλαίσιο σκέψης. Σε αυτό το σημείο είναι πιθανόν οι γονείς να μην είναι σε θέση να απαντήσουν σε όλες τις ερωτήσεις των παιδιών λόγο έλλειψης γνώσεων. Αυτό μπορεί να αποτελέσει μια καλή αφορμή για μια από κοινού αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο αλλά και για μια συζήτηση η οποία θα συμβάλει στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του παιδιού. Οι γονείς δε θα πρέπει να παραλείπουν να ενθαρρύνουν το παιδί τους να μοιράζεται μαζί τους τι νιώθει για τον πόλεμο και να δίνουν αξία και προσοχή στα συναισθήματα των παιδιών τους σε όποια ηλικία και να είναι αυτά.

Αν εμείς ως ενήλικοι έχουμε άποψη επάνω στο θέμα μπορούμε να το μεταβιβάσουμε στα παιδιά μας;

Χ.Γ. Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και οι έφηβοι πολύ συχνά αναδεικνύονται άξιοι και ικανοί συνομιλητές. Όταν συζητάμε μαζί τους το θέμα του πολέμου είναι καλό να παρουσιάζουμε και τις δύο πλευρές και να παραθέτουμε τα γεγονότα ούτως ώστε να τους βοηθήσουμε να σχηματίσουν τη δική τους άποψη. Σε περίπτωση που μας ζητήσουν τη γνώμη μας δεν είναι λάθος να τους τη δώσουμε, αρκεί βέβαια να διευκρινίσουμε ότι είναι η προσωπική μας άποψη και βασίζεται στις γνώσεις και τις εμπειρίες που εμείς έχουμε πάνω στο θέμα. Είναι σημαντικό να προσφέρουμε τη δική μας οπτική στα παιδιά και παράλληλα να τα ενθαρρύνουμε να διαμορφώσουν τη δική τους άποψη παρέχοντάς τους όσα περισσότερα στοιχεία γνωρίσουμε και απαντώντας στις απορίες τους.

Οι εικόνες βίας είναι παντού, τι πρέπει να επιτρέπουμε στα παιδιά μας να βλέπουν και τι όχι;

Χ.Γ. Οι γονείς πρέπει να σταθμίσουμε δύο παράγοντες. Αφενός είναι σημαντικό να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας ώστε να γίνουν ενημερωμένοι πολίτες ικανοί να κρίνουν τα γεγονότα και τις αδικίες που συμβαίνουν γύρω τους. Αφετέρου η έκθεση των παιδιών σε εικόνες βίας και η εσωτερίκευση μιας οπτικής των γεγονότων που βασίζεται στον φόβο μπορεί να βλάψει την εύθραυστη ψυχολογία τους. Ως ενήλικες έχουμε χρέος να αναζητούμε τη χρυσή τομή μεταξύ των δύο και να προσφέρουμε στα παιδιά ένα περιβάλλον σιγουριάς σε αυτή τη γεμάτη εικόνες εποχή που ζούμε.  Σε κάθε περίπτωση τα πολύ μικρά παιδιά δεν έχει νόημα να εκτίθενται σε εικόνες πολέμου καθώς η συναισθηματική και ψυχολογική τους ωρίμανση δεν τους επιτρέπει να αναγνωρίσουν τη διδακτική αξία τους. Στα μεγαλύτερα παιδιά που είναι πιο δύσκολο να ελέγξουμε τα μέσα στα οποία έχουν πρόσβαση, ο ουσιαστικός διάλογος είναι καθοριστικός για να εξακριβώσουμε σε τι εικόνες έχουν εκτεθεί και να φροντίσουμε να απαντήσουμε σε τυχόν απορίες τους και να τους προσφέρουμε ένα πλαίσιο ασφάλειας.

Κατά τη γνώμη σας τα video games με πολεμικό περιεχόμενο θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν μέσα εξοικείωσης των παιδιών στον πόλεμο; Ή το αντίθετο

Χ.Γ. Η χρήση των video games τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί ραγδαία. Δεδομένης της αυξανόμενης δημοφιλίας των παιχνιδιών με πολεμικό περιεχόμενο πολύ λόγος γίνεται σχετικά με την ικανότητά τους να εξοικειώνουν τα παιδιά με τον πόλεμο. Στην πραγματικότητα η ενασχόληση με τα βιντεοπαιχνίδια έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει σημαντικά οφέλη στη διαδικασία της μάθησης και της γνώσης. Έρευνες δείχνουν ότι τα video games δράσης βελτιώνουν τις χωρικές ικανότητες, την οπτική προσοχή, τις δεξιότητες της περιφερικής προσοχής αλλά και την παρακολούθηση πολλαπλών αντικειμένων. Ο χρόνος τον οποίο κάθε παιδί αφιερώνει σε μια τέτοια δραστηριότητα είναι καθοριστικός στην εκτίμηση της επίδρασής τους. Ειδικότερα, έχει δειχθεί ότι παρατεταμένη έκθεση παιδιών και κυρίως εφήβων σε βιντεοπαιχνίδια πολέμου, σχετίζεται με την εμφάνιση επιθετικότητας και βίαιας συμπεριφοράς.

Ειδικότερα, έχει δειχθεί ότι παρατεταμένη έκθεση παιδιών και κυρίως εφήβων σε βιντεοπαιχνίδια πολέμου, σχετίζεται με την εμφάνιση επιθετικότητας και βίαιας συμπεριφοράς.

Υπάρχουν κακοί και καλοί σε αυτήν την ιστορία; Πως το εξηγούμε στα παιδιά;

Χ.Γ. Οι συγκρούσεις πολύ συχνά φέρνουν προκατάληψη και διακρίσεις εναντίον χωρών και λαών. Όταν μιλάμε στα παιδία μας για τον πόλεμο καλό είναι να αποφεύγουμε ταμπέλες όπως «κακοί άνθρωποι» όταν αναφερόμαστε σε ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη. Το στίγμα και η διακρίσεις εναντίον των λαών θα πρέπει να αποθαρρύνονται διότι γεννούν φαινόμενα εκφοβισμού. Θα πρέπει, από την άλλη, να το δούμε σαν ευκαιρία για να διδάξουμε στα παιδιά μας την έννοια της συμπόνιας και της ενσυναίσθησης και να τα ενθαρρύνουμε να προσφέρουν καλοσύνη και συμπαράσταση σε όσους το χρειάζονται.

Όταν μιλάμε στα παιδία μας για τον πόλεμο καλό είναι να αποφεύγουμε ταμπέλες όπως «κακοί άνθρωποι» όταν αναφερόμαστε σε ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη.

Ο ρόλος των σχολείων; Για παράδειγμα από μικρά τα παιδιά μας μαθαίνουν την εξίσωση, Έλληνες-Τούρκοι, χριστιανοί-μουσουλμάνοι, ωστόσο σήμερα και με το φαινόμενο της μετανάστευσης το θέμα δεν είναι τόσο απλό, δεν μπορούμε πλέον να κάνουμε τόσο εύκολα τέτοιους διαχωρισμούς. Πως μπορούμε να χειριστούμε ένα τέτοιο θέμα στο σπίτι;

Χ.Γ. Ο διχοτομικός λόγος δεν έχει θέση στα σχολεία ιδίως τη σημερινή εποχή που οι κοινωνίες είναι ευαισθητοποιημένες σε ζητήματα διακρίσεων και ενσωμάτωσης. Ο τρόπος σκέψης αυτός που χαρακτηρίζει τη μια πλευρά «κακή» και την άλλη «καλή» μπορεί να αποτελέσει αφορμή για περιστατικά εκφοβισμού και βίας εναντίον συγκεκριμένων εθνικών μειονοτήτων, θρησκευτικών ομάδων, φυλών κλπ. Ο ρόλος της οικογένειας όπως και του σχολικού περιβάλλοντος είναι να προωθούν τις έννοιες της ομόνοιας, της ειρηνικής συνύπαρξης, της ενσωμάτωσης. Αποφεύγοντας να αναπαράγουμε στερεότυπα για τους διάφορους λαούς και αναγνωρίζοντας τα θετικά στοιχεία των ανθρώπων συμβάλουν στο να αποφεύγονται φαινόμενα πόλωσης και προάγουν την ενότητα στις πολυπολιτισμικές σύγχρονες κοινωνίες.