Πώς το πρόγραμμα που θα τερμάτιζε όλες τις ανθρωπιστικές βοήθειες κατέληξε σε φιάσκο πολλών δισ. δολαρίων

Τη στιγμή που οι Αμερικανοί ανησυχούν για τη ρωσική διείσδυση στην Αφρική, κατηγορώντας μάλιστα το Κρεμλίνο για την επιδείνωση της επισιτιστικής κρίσης στη περιοχή, λόγω της εισβολής στην Ουκρανία, έρχεται μια μεγαλύτερη «εισβολή» να πλήξει τους Αφρικανούς: της διαφθοράς.

Η διεθνής κοινότητα έχει ρίξει τα φώτα της πάνω στους πολέμους στην ανατολική Ουκρανία και τη Λωρίδα της Γάζας, ωστόσο πρόσφατη απόφαση της Ουάσιγκτον να αναστείλει την ανθρωπιστική βοήθεια στην Αιθιοπία θα φέρει τα πάνω κάτω.

Η αναστολή έρχεται καθώς το δεύτερο πολυπληθέστερο αφρικανικό κράτος, πασχίζει να ταϊσει περίπου 20 εκατ. πολίτες -περίπου το 1/6 του πληθυσμού- μετά από έναν εμφύλιο πόλεμο, τη ξηρασία και τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό.

Οι ΗΠΑ, μέσω του Οργανισμού Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID), παρέχουν τη συντριπτική πλειονότητα της επισιτιστικής βοήθειας στην Αιθιοπία μέσω δύο προγραμμάτων, το ένα που διαχειρίζεται ομάδες βοήθειας και το άλλο από τον ΟΗΕ. Επίσης, παρέχεται και ιατροφαρμακευτική βοήθεια η οποία περιορίζει καταλυτικά τα ποσοστά θνησιμότητας.

Γιατί όμως να προχωρήσουν σε μια τέτοια κίνηση οι ΗΠΑ;

Τόσο στα τρόφιμα όσο και στα φάρμακα, τεράστια ποσότητες δεν έφτασαν ποτέ στους δικαιούχους.

Η USAID παρέχει κάθε είδους βοήθεια, συμπεριλαμβανομένων φαρμάκων που σώζουν ζωές, σε φτωχότερες χώρες. Συνάπτει συμβάσεις με τεράστιες εταιρείες για την αγορά και τη μεταφορά αυτών των προμηθειών σε όλο τον κόσμο. Τον Απρίλιο του 2015, η εταιρεία Chemonics κέρδισε την προσφορά και έγινε έτσι αμέσως ο μεγαλύτερος ανάδοχος της USAID.

Η εφοδιαστική αλυσίδα χρησίμευσε ως η ραχοκοκαλιά για τα πιο διάσημα παγκόσμια προγράμματα υγείας της κυβέρνησης των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της πρωτοβουλίας για τον HIV/Aids που έσωσε 25 εκατ. ζωές. Ωστόσο, αυτό το έργο φιλοδοξούσε να φτάσει τις αλυσίδες εφοδιασμού σε σημείο που να μπορούν οι ίδιοι οι λήπτες να τις διαχειριστούν. Έτσι, ένα εκτεταμένο σύστημα προμηθειών και μεταφορών που παρέχει προϊόντα που σώζουν ζωές, όπως φάρμακα κατά του Aids, κουνουπιέρες και αντισυλληπτικά σε εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, θα μεταμορφωνόταν.

Πρόκειται για ένα πρόγραμμα μαμαούθ 9,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων – το μεγαλύτερο του οργανισμού, το οποίο αγγίζει νούμερα που θυμίζουν αμυντικές δαπάνες.

Κάτι δεν πάει καλά

Στην κοινή έρευνα της πλατφόρμας Devex και του Γραφείου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας The Bureau of Investigative Journalism (TBIJ), που έκανε την αποκάλυψη, αναφέρεται ότι μέσα στα πρώτα δύο χρόνια το έργο βρισκόταν σε κρίση.

Η δυσοσμία άρχισε να αναδύεται λίγο αφότου ορίστηκε επικεφαλής του προσωπικού της USAID τον Μάιο του 2017, ο Μπιλ Στάιγκερ νονός του Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου και αξιωματούχος της κυβέρνησης Μπους του νεώτερου. Άκουγε φήμες που τον ανησυχούσαν.

Οι συνάδελφοι τον προειδοποίησαν ότι τα ζωτικά αποθέματα κιτ τεστ HIV και φαρμάκων κατά του AIDS, που παρέχονται ως μέρος ενός από τα κορυφαία διεθνή προγράμματα υγείας της κυβέρνησης, άρχιζαν να μειώνονται. Άλλοι είπαν ότι οι παραγγελίες για κουνουπιέρες καθυστέρησαν σοβαρά, απειλώντας να υπονομεύσουν την πρόληψη της ελονοσίας.

Ο Στάιγκερ είχε τη φήμη του ανθρώπου που μιλούσε με ευθύτητα. Στους χαοτικούς πρώτους μήνες της προεδρίας του Τραμπ, ήταν ο πρώτος πολιτικός διορισμένος που άρχισε να εξετάζει τα παγκόσμια προγράμματα υγείας της USAID. Ο Στάιγκερ είπε ότι σύντομα ανακάλυψε ότι η εταιρεία που διαχειριζόταν την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού υγείας της USAID έχανε τον έλεγχο.

Μια μητέρα με τον παιδί της στην Αιθιοπίσ.

Σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη σύμβαση της USAID, αυτή ήταν «πολύ μεγάλη για να αποτύχει» – και το διακύβευμα δύσκολα θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερο. «Οι άνθρωποι θα πέθαιναν αν αυτό το πράγμα αποτύγχανε πραγματικά», είπε στους ερευνητές της Devex και TBIJ.

Το έργο σηματοδότησε μια πρόσφατη αναθεώρηση της προσέγγισης της USAID για την παράδοση προμηθειών υγείας σε όλο τον κόσμο. Πολλαπλά έργα εφοδιαστικής αλυσίδας θα ενοποιηθούν σε ένα ενιαίο γενικό. Ένας αξιωματούχος είχε πει το 2013 πως εάν αυτή η σύμβαση γινόταν σωστά, ο οργανισμός μπορεί να μην χρειαστεί ποτέ ξανά να χρηματοδοτήσει άλλο έργο σαν αυτό!

Μόνο 7% έφτασε στον προορισμό του

Το χειρότερο τρίμηνο του έργου, το 2017, μόνο το 7% των αποστολών της USAID έφθασαν στους προορισμούς τους εγκαίρως και πλήρως. Ένα πρώην στέλεχος ισχυρίστηκε ότι η Chemonics και η USAID έκαναν την απόδοση του έργου να φαίνεται καλύτερη από ό,τι ήταν υιοθετώντας εύκολους στόχους και διαγράφοντας τα κακά αποτελέσματα.

Υπήρξαν επίσης δεκάδες συλλήψεις και κατηγορίες σε σχέση με παράνομη δραστηριότητα γύρω από το έργο. Κανένας από αυτούς τους ανθρώπους δεν ήταν προσωπικό του έργου, αν και σε άλλη περίπτωση το Global Fund ισχυρίστηκε ότι αποκάλυψε απάτη πολλών εκατομμυρίων δολαρίων που διέπραξε ένας υπεργολάβος της Chemonics στη Νιγηρία.

Η εκτροπή της επισιτιστικής βοήθειας που χρηματοδοτείται από δωρητές είναι ένα συντονισμένο και εγκληματικό πρόγραμμα

Μια έκθεση διαπίστωσε ότι «οι έλεγχοι της Chemonics εφαρμόστηκαν ελάχιστα από αμελές προσωπικό που δεν αντιδρούσε σε ανησυχητικές ειδοποιήσεις» και ότι ένας ανώνυμος ανώτερος διευθυντής έργου «ζούσε ουσιαστικά πέρα από τον μισθό του στη Chemonics».

Οι εκθέσεις του Devex εκείνη την εποχή συνέβαλαν στον αυξημένο έλεγχο του έργου, συμπεριλαμβανομένης μιας δικομματικής έρευνας από το Κογκρέσο των ΗΠΑ που οδήγησε σε έρευνα από τον ίδιο τον επιτηρητή της USAID. Και οι δύο διαπίστωσαν σημαντικά λάθη και κακοδιαχείριση από την USAID και τον ανάδοχό της.

Μπορεί μα τη πάροδο του χρόνου, το έργο να βελτιωνόταν, με την Chemonics να κομπάζει σήμερα και την USAID να λέει ότι το έργο ενίσχυσε τις αλυσίδες εφοδιασμού των χωρών,  ωστόσο, η έρευνα της Devex και του TBIJ που εγείρει μεγάλα ερωτήματα σχετικά με την απόδοση του έργου, καθώς μιλώντας με αξιωματούχους εμφανίζει μια εντελώς διαφορετική εικόνα.

Σκάνδαλο και στην επισιτιστική βοήθεια: Άδειες αποθήκες

Πέραν όμως των ιατρικών εφοδίων, αποκαλύφθηκε και μέγα σκάνδαλο στο ζήτημα της επισιτιστικής βοήθειας με τους ενόχους να εντοπίζονται στον κρατικό μηχανισμό της Αιθιοπίας, ακόμα και στον στρατό της. Γι΄αυτό και το καλοκαίρι του 2023 η USAID πήρε την απόφαση να αναστείλει την επισιτιστική βοήθεια.

Έγγραφα που διέρρευσαν που δόθηκαν σε δωρητές και αποκάλυψε η Washington Post υποδεικνύουν ότι το σχέδιο συντονίστηκε από στελέχη τόσο της ομοσπονδιακής όσο και της περιφερειακής κυβέρνησης της Αιθιοπίας.

Οι αξιωματούχοι εκτρέπουν τη βοήθεια από αυτούς που τη χρειάζονται για να ταΐσουν τον στρατό και πρώην μαχητές και την πουλούσαν στην ελεύθερη αγορά σε μυλωνάδες που επανεξήγαγαν το αλεύρι, σύμφωνα με έρευνα της USAID.

«Μετά από επανεξέταση σε ολόκληρη τη χώρα, η USAID διαπίστωσε, σε συντονισμό με την κυβέρνηση της Αιθιοπίας, ότι μια ευρεία και συντονισμένη εκστρατεία εκτρέπει την επισιτιστική βοήθεια», ανέφερε η USAID. «Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στη διανομή της επισιτιστικής βοήθειας μέχρι να εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις». Το υπουργείο Εξωτερικών της Αιθιοπίας ανακοίνωσε ότι «οι δύο κυβερνήσεις διεξάγουν έρευνες ώστε οι δράστες μιας τέτοιας εκτροπής να λογοδοτήσουν».

«Η εκτεταμένη παρακολούθηση δείχνει ότι αυτή η εκτροπή της επισιτιστικής βοήθειας που χρηματοδοτείται από δωρητές είναι ένα συντονισμένο και εγκληματικό πρόγραμμα, το οποίο εμπόδισε τη βοήθεια που σώζει ζωές να φτάσει στους πιο ευάλωτους», ανέφερε μια έκθεση της Humanitarian Resilience Development Donor Group, μιας οργάνωσης δωρητών. «Το σχέδιο φαίνεται να ενορχηστρώνεται από ομοσπονδιακές και περιφερειακές οντότητες της Αιθιοπίας, με στρατιωτικές μονάδες σε όλη τη χώρα να επωφελούνται από ανθρωπιστική βοήθεια».

Δεν είναι ξεκάθαρο ακριβώς το ποσοστό των τροφίμων που κλάπηκαν, αλλά η έκθεση των χορηγών ανέφερε ότι η ερευνητική ομάδα επισκέφτηκε 63 αλευρόμυλους σε επτά από τις εννέα περιοχές της Αιθιοπίας και διαπίστωσε «σημαντική εκτροπή» και στις επτά περιοχές. Τρόφιμα από τις ΗΠΑ, την Ουκρανία, την Ιαπωνία και τη Γαλλία που δωρήθηκαν στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ έχουν κλαπεί, αναφέρει η έκθεση. Κάλεσε όλους τους δωρητές που έστειλαν επισιτιστική βοήθεια να ελέγξουν πώς χρησιμοποιείται.

Ένας εργαζόμενος στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας με γνώση του προγράμματος είπε ότι φαίνεται ότι τοπικοί αξιωματούχοι που είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία καταλόγων δικαιούχων είχαν διογκώσει τον αριθμό των νοικοκυριών που είχαν ανάγκη και εμπόδισαν τα τρόφιμα να φτάσουν σε πεινασμένες οικογένειες.

Συνέπειες

Όπως είχε σημειώσει η The Washington Post, η διακοπή της βοήθειας θα ταράξει περαιτέρω στο ασταθές Κέρας της Αφρικής, που έχει ήδη σφυρηλατηθεί από τον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν που έχει εκτοπίσει περισσότερους από 1,3 εκατομμύρια ανθρώπους σε έξι εβδομάδες και μετά από συνεχείς μάχες ώθησε την πληγείσα από την ξηρασία Σομαλία στα όρια του λιμού.

«Μπορεί επίσης να ωθήσει την Αιθιοπία περαιτέρω στην αγκαλιά της Ρωσίας, μετά από μια περίοδο παγωμένων σχέσεων με τις ΗΠΑ λόγω μαζικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια ενός διετούς εμφυλίου πολέμου στο βορρά» ανέφερε το δημοσίευμα.