O πόνος των μεταναστών στα θανατηφόρα σύνορα της Ευρώπης στο έργο του Gonzalo Orquín

Δεν ήξεραν να κολυμπούν. Στην πραγματικότητα, δεν είχαν καν αντικρίσει ποτέ τη θάλασσα. Έτσι, στις τρεις τα ξημερώματα – όταν οι διακινητές τους υποχρέωσαν να πηδήξουν στη φουσκωτή βάρκα που θα τους μετέφερε στη Μεσόγειο από τη Λιβύη – ο ωκεανός που άνοιγε φάνταζε σαν μια απέραντη μαύρη τρύπα, προσφέροντας απειροελάχιστες ελπίδες επιβίωσης.

«Η θάλασσα τη νύχτα είναι πολύ μεγάλη», είπε ένας μετανάστης στον Gonzalo Orquín. Ο 41χρονος Ισπανός ζωγράφος προσπαθούσε να αναλογιστεί την ασύλληπτη φρικαλεότητα. Έτσι αποφάσισε να επιλέξει αυτή τη φράση ως υπότιτλο της έκθεσης Being Human, η οποία εγκαινιάζεται στις 22 Νοεμβρίου στο Migratie Museum Migration (MMM) στις Βρυξέλλες. Οι λέξεις αποτελούν τον αφηγηματικό οδηγό του εικαστικού έργου για τους ανθρώπους που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη μέσω των θανατηφόρων συνόρων της.

View this post on Instagram

A post shared by MigratieMuseumMigration (@migratie_museum_migration)

Πολλές από τις γυναίκες ήταν έγκυες, κάνοντας αγώνα δρόμου για να μπορέσουν να γεννήσουν σε νοσοκομείο και όχι στη μέση ενός σκοτεινού δρόμου

Η τέχνη ως εργαλείο πληροφόρησης

Ο Orquín – ένας ρεαλιστής ζωγράφος που ζει στη Ρώμη από το 2004 – είχε ήδη ασχοληθεί με άλλα κοινωνικά θέματα πριν από τη μεταναστευτική κρίση. Το πορτρέτο που έκανε για την Τουρκάλα τρανς ακτιβίστρια Hande Kader -που βασανίστηκε και δολοφονήθηκε ύστερα από διαδηλώσεις κατά της αστυνομίας στη χώρα της- ήταν ένα από τα τελευταία του έργα.

Η διαχείριση των μεταναστευτικών κακουχιών ήταν ένα πολύ διαφορετικό πρότζεκτ. Προπάντων επειδή η τέχνη του προοριζόταν να γίνει ένα εργαλείο πληροφόρησης. Απαιτούσε να βρίσκεται επί τόπου, να ταξιδεύει, να παίρνει συνεντεύξεις από τα άτομα που υποφέρουν και να συλλέγει ιστορίες σαν να είναι ένας ειδικός απεσταλμένος.

Photo: GIORGIO BENNI

Το εγχείρημα γεννήθηκε σε συνεργασία με τη δημοσιογράφο Francesca Paci, η οποία έχει υπάρξει μάρτυρας πολλών διεθνών συρράξεων και είναι η επιμελήτρια της έκθεσης. Πριν από χρόνια, είχε ήδη επιχειρήσει να πραγματοποιήσει – με μια φίλη της καλλιτέχνιδα – ένα ταξίδι στη Συρία, για να απεικονίσει τη φρίκη μετά την καταστροφή του Χαλεπίου από τον στρατό του Μπασάρ αλ Άσαντ. Αλλά ήταν πολύ δύσκολο να εργαστεί επί τόπου.

Πίσω από κάθε μεταναστή, υπάρχει μια ξεχωριστή και πολύτιμη ιστορία που αξίζει να ειπωθεί και να εξυμνηθεί

«Η ζωγραφική του Gonzalo – τόσο υπερ-ρεαλιστική – λειτουργεί άψογα ως αφήγηση του παρόντος. Πίστευε ( ο Gonzalo) ότι τα πρόσωπα των μεταναστών -που συχνά αντιμετωπίζονται ως αριθμοί- θα είχαν μια άλλη μορφή παρουσίας μέσα από το έργο του. Γι’ αυτό και πρότεινα να κάνει τα πορτρέτα των μεταναστών. Να αφηγηθούμε τις ιστορίες τους με αξιοπρέπεια για ανθρώπους που δικαιούνται ένα πορτρέτο, μαζί με τον χρόνο και τη δουλειά που αυτό συνεπάγεται», είπε χαρακτηριστικά η Paci.

«Το παρόν συνθλίβει όλα όσα έχουν συμβεί στο παρελθόν»

«Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα πείραμα που εξερευνά επίσης τα όρια διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. Στην περίπτωση αυτή, αυτά του ρεπορτάζ και της ζωγραφικής. Η τέχνη καθορίζει το παρόν σε μια κλίμακα που το επιβραδύνει, το σταματά. Και αυτό φάνηκε ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει: αυτή η συγχώνευση τέχνης και δημοσιογραφίας εμπλουτίζει και τους δύο κόσμους. Η τηλεόραση και οι εφημερίδες δείχνουν στιγμιότυπα της στιγμής… [αλλά] η επόμενη μέρα αποτελείται από κάτι άλλο.

Το παρόν συνθλίβει όλα όσα έχουν συμβεί στο παρελθόν. Κοιτάξτε τι έχει συμβεί τώρα με τον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης: Η Ουκρανία έχει εξαφανιστεί [από τις ειδήσεις]. Μια έκτακτη ανάγκη συχνά καλύπτει μια άλλη. Αλλά το να φέρεις τα πρόσωπα και τις σκηνές από αυτού του είδους τις συγκρούσεις σε ένα μουσείο, τους δίνει μια άλλη διάσταση. Είναι πρόσωπα που παραμένουν σταθερά και δεν μπορούν να αντικατασταθούν με άλλα ειδησεογραφικά γεγονότα», εξηγεί η Paci.

View this post on Instagram

A post shared by Gonzalo Orquín (@gonzalo_orquin)

Επί εβδομάδες, η δημοσιογράφος και ο Orquín διέσχισαν τα βορειοανατολικά σύνορα της Ιταλίας, τα οποία αποτελούν τα όρια μεταξύ της Τεργέστης και της Σλοβενίας – τον τόπο διέλευσης χιλιάδων μεταναστών, οι οποίοι περπατούν τη συνοριακή διαδρομή των Βαλκανίων για να φτάσουν σε διάφορες πόλεις της βόρειας Ευρώπης. Πολλοί από αυτούς διασχίζουν τη Σερβία, την Κροατία και τη Σλοβενία μέσα από δάση, προσπαθώντας να βρουν μια είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Διάσωση στην Λέσβο

Ο Orquín άφησε τους πίνακες του στη Ρώμη και πήρε μια φωτογραφική μηχανή, με την οποία κατέγραψε όλη την πορεία. Μαζί με την Paci τράβηξαν και ένα σύντομο βίντεο ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί στην έκθεση στο Βέλγιο. «Αυτή η διαδικασία ήταν πολύ σκληρή για μένα, επειδή δεν είμαι δημοσιογράφος… αισθανόμουν πάντα ότι ενοχλούσα τους ανθρώπους. Αλλά η Φραντσέσκα επέμενε να είμαι ανάμεσα τους», θυμάται ο ζωγράφος, στο ατελιέ του στη ρωμαϊκή συνοικία Porta Pia.

«Το αποτέλεσµα είναι µια έκθεση που επιδιώκει να τιµήσει την ισπανική παράδοση στις προσωπογραφίες και τον ρεαλισµό, ενώ παράλληλα προσπαθεί να δώσει φωνή σε εκείνους που πολύ συχνά είναι αόρατοι. Προσπάθησα να δημιουργήσω μια γέφυρα αμοιβαίας κατανόησης και ενσυναίσθησης που μας υπενθυμίζει ότι, πίσω από κάθε μεταναστή, υπάρχει μια ξεχωριστή και πολύτιμη ιστορία που αξίζει να ειπωθεί και να εξυμνηθεί».

Ο καλλιτέχνης ολοκλήρωσε τελικά δεκαέξι πίνακες αυτής της σειράς, οι οποίοι απαρτίζουν την έκθεση. Μεταξύ αυτών βρίσκονται πορτρέτα ανδρών και γυναικών που κατάφεραν να φτάσουν στην Ιταλία μέσω των βουνών. Πολλές από τις γυναίκες ήταν έγκυες, κάνοντας αγώνα δρόμου για να μπορέσουν να γεννήσουν σε νοσοκομείο και όχι στη μέση ενός σκοτεινού δρόμου. Η έκθεση διερευνά επίσης τη θαλάσσια «όψη» του μεταναστευτικού, μέσα από τα μάτια πολλών μεταναστών που έφτασαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του νησιού Λαμπεντούζα.

Ένας τεράστιος πίνακας βρίσκεται σήμερα στο στούντιο του Orquín και θα ταξιδέψει αυτή την εβδομάδα στις Βρυξέλλες ως κύριο σύμβολο της έκθεσης. Αποτελεί την πραγματική σκηνή μιας διάσωσης κατά μήκος της ακτής του ελληνικού νησιού της Λέσβου. Η απεικόνιση, στην συγκεκριμένη περίπτωση, τραβήχτηκε από τον φωτογράφο Francesco Malavolta, ο οποίος την έδωσε στον ζωγράφο για το έργο του. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει –με ωμότητα – ένα άλλο είδος συνόρων… αυτό που διαχωρίζει δυσδιάκριτα τη ζωή από τον θάνατο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ενός/μιας μετανάστη/μετανάστριας με προορισμό την Ευρώπη.

*Με πληροφορίες από Elpais | Kεντρική φωτογραφία θέματος: GIORGIO_BENNI