Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η παμφυλιακή διάλεκτος

Αξιοπρόσεκτα κοινά γνωρίσματα με την αρκαδική και την κυπριακή διάλεκτο, στις οποίες αφιερώσαμε το αμέσως προηγούμενο άρθρο μας, παρουσιάζει –κατά την άποψη ορισμένων ερευνητών τουλάχιστον– η παμφυλιακή διάλεκτος. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, μάλιστα, την κατατάσσουν στην ίδια βασική διαλεκτική ομάδα με τις δύο προαναφερθείσες, στη λεγόμενη αχαϊκή. Η παμφυλιακή διάλεκτος μιλήθηκε από ελληνόφωνους πληθυσμούς (αχαϊκά και άλλα ελληνικά φύλα) που αποίκισαν την περιοχή της Παμφυλίας, ενός πεταλοειδούς τμήματος της μικρασιατικής χερσονήσου ανάμεσα στην οροσειρά του Ταύρου και τη μεσογειακή ακτογραμμή (εντός των ορίων της σύγχρονης Αττάλειας), βορειοδυτικά της Κύπρου. Σημαντικότερες πόλεις της Παμφυλίας κατά την αρχαιότητα ήταν η Πέργη, η Άσπενδος, η Σίδη και το Σύλλαιον.

Η σχετική απομόνωση της Παμφυλίας εξαιτίας των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών της (ήταν ευχερώς προσπελάσιμη μόνο διά θαλάσσης) συντέλεσε καθοριστικά στη διαμόρφωση –αλλά και στη μακρότατη επιβίωση, ακόμα και μετά την επικράτηση της ελληνιστικής κοινής– μιας διαλέκτου με χαρακτήρα αρκετά αρχαϊκό και σίγουρα ιδιόμορφο, όπου αναγνωρίζονται και ορισμένα στοιχεία προερχόμενα από ένα προελληνικό υπόστρωμα. Η ειδικότερη συγγένεια μεταξύ της παμφυλιακής και της αρκαδοκυπριακής διαλέκτου ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα αφενός της πελοποννησιακής καταγωγής ενός μεγάλου μέρους των αποίκων της Παμφυλίας και αφετέρου της γεωγραφικής εγγύτητας της περιοχής με την Κύπρο, που διευκόλυνε –όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό– την ανάπτυξη στενών εμπορικών, γλωσσικών και πολιτιστικών επαφών.

Ανάμεσα στα κοινά χαρακτηριστικά της παμφυλιακής και της αρκαδοκυπριακής διαλέκτου ξεχωρίζει η χρήση της δοτικής αντί της γενικής στη σύνταξη συγκεκριμένων προθέσεων, προκειμένου να δηλωθούν έννοιες όπως η αφετηρία, η απομάκρυνση ή η απόσπαση. Οι μελετητές στρέφουν επίσης το ενδιαφέρον τους στις ομοιότητες που εμφανίζουν η παμφυλιακή και η κυπριακή διάλεκτος όσον αφορά τον τομέα των ανθρωπωνυμίων, δηλαδή των ονομάτων που δηλώνουν πρόσωπο.

Δεδομένης της διάστασης απόψεων μεταξύ των ερευνητών, αλλά και των περιορισμένων γνώσεών μας για τα παλαιότερα στάδια της παμφυλιακής διαλέκτου, θα ήταν ίσως ορθότερο να υιοθετήσουμε την άποψη όσων υποστηρίζουν ότι η παμφυλιακή ήταν απλώς η γλώσσα των ελληνοφώνων της Παμφυλίας, που όχι μόνο είχαν διαφορετική προέλευση, αλλά και είχαν αναμιχθεί με τους ξενόγλωσσους πληθυσμούς τής εν λόγω περιοχής. Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά, η περιφερειακή αυτή διάλεκτος (με τους αρχαϊσμούς της και τους νεωτερισμούς της) διαμορφώθηκε εκεί όπου τη συναντούμε, στο αποικιακό περιβάλλον της Ανατολίας, με διαδοχικές συνεισφορές και ωσμώσεις.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης όπου απεικονίζεται μεταξύ άλλων η περιοχή της Παμφυλίας.