Γλυπτά Παρθενώνα: Οι ξενιτεμένοι ιππείς της βόρειας ζωφόρου

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος δημοσιεύματος (είχε συμπεριληφθεί στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει στις 19 Αυγούστου 1982, ως τμήμα ενός άρθρου που αφορούσε τα αποσπασθέντα από το λόρδο Έλγιν Γλυπτά του Παρθενώνα) εικονίζεται ο προερχόμενος από τη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα λίθος XLΙIΙ (43), ο οποίος εκτίθεται ως τις μέρες μας στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.

Στο Μουσείο Ακρόπολης, στην Αίθουσα Παρθενώνα, εκτίθεται γύψινο αντίγραφο του υφαρπαγέντος αρχιτεκτονικού γλυπτού, ύψους 1,02 μ. και μήκους 1,24 μ.

Το γύψινο αντίγραφο του λίθου XLΙIΙ (πηγή: Μουσείο Ακρόπολης)

Ο διαδικτυακός τόπος του Μουσείου Ακρόπολης αναφέρει τα εξής για το λίθο XLΙIΙ των Γλυπτών του Παρθενώνα:

Εικονίζονται τρεις ιππείς σε άλογα που καλπάζουν το ένα δίπλα στο άλλο, και μέρος ενός τέταρτου που συνεχίζει στον επόμενο λίθο XLIV. Ο πρώτος αναβάτης, που το άλογό του εικονίζεται στον προηγούμενο λίθο XLII, φορά κοντό χιτώνα, θώρακα, κράνος και εμβάδες (σ.σ. είδος ψηλής δερμάτινης μπότας). Σκύβει το κεφάλι προς τα χέρια του που κρατούν σφιχτά τα χαλινάρια, τα οποία αρχικά ήταν χάλκινα, προσαρμοσμένα στις οπές στο κεφάλι του ζώου.

Ο δεύτερος ιππέας φορά χλαμύδα πάνω από τον κοντό χιτώνα του, αλωπεκή (σ.σ. πέτσινο κάλυμμα κεφαλής) και εμβάδες. Ο τρίτος, που κυριαρχεί στο μέσο του λίθου, στρέφει την πλάτη του κατά τρία τέταρτα και με το υψωμένο δεξί χέρι δίνει κάποιο σήμα στους υπόλοιπους ή κρατά μαστίγιο, άλλοτε αποδοσμένο με χρώμα. Από την έντονη κίνηση ο κοντός χιτώνας έχει γλιστρήσει πάνω στο αριστερό του χέρι, αφήνοντας τον κορμό ακάλυπτο.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 19.8.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Για την όλη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα διαβάζουμε στην ίδια πηγή τα ακόλουθα:

Η ζωφόρος της βόρειας πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει τμήμα της πομπής που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμήν της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας στην Ακρόπολη και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς, καθώς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.

Στη βόρεια ζωφόρο η πομπή κινείται στην οδό των Παναθηναίων. Στην κορυφή της βρίσκονται νέοι που οδηγούν στη θυσία νεαρές αγελάδες και κριάρια και ακολουθούν άλλοι, που κουβαλούν νερό και προσφορές. Πίσω τους έρχονται μουσικοί με αυλούς και κιθάρες, γέροντες, ίσως αξιωματούχοι, με κλαδιά ελιάς στα χέρια, έντεκα άρματα που συμμετέχουν σε ιππικό αγώνισμα και τέλος εξήντα ιππείς χωρισμένοι σε δέκα ομάδες.

Η βόρεια ζωφόρος σώζεται αποσπασματικά μετά την ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687, η οποία έπληξε κυρίως το μέσον των μακρών πλευρών του ναού. Πολύτιμη πηγή για την κατανόηση ορισμένων τμημάτων (λίθοι Ι-ΧΙΧ) αποτελούν τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Ακρόπολη το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν τον βομβαρδισμό του Morosini. Τρεις λίθοι (X, XVIII και XXVI) είχαν αποσπαστεί κατά τις εργασίες μετασκευής του Παρθενώνα σε χριστιανική εκκλησία, για να ανοιχτούν στη θέση τους παράθυρα, ωστόσο ορισμένα θραύσματά τους βρέθηκαν αργότερα στην Ακρόπολη.

Το αρχικό μήκος της βόρειας ζωφόρου ήταν 58,70 μέτρα και αποτελούνταν από 47 λίθους. Σήμερα οι λίθοι που διασώθηκαν είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά, τα συνεργεία του λόρδου του Elgin απέσπασαν με πριόνι ή λοστούς μόνο την εξωτερική όψη με τις ανάγλυφες παραστάσεις. Στο Μουσείο Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους, με προσαρμοσμένα κάποια θραύσματα που, καθώς είχαν πέσει από το μνημείο, διέφυγαν της αρπαγής.