Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Από το σχολείο το ξεκίνημα

Δεν είναι ανθόσπαρτος ο δρόμος που, απρόθυμοι διαβάτες, ακολουθούμε βαδίζοντας προς το χάρτινο μέγαρο της ελληνοτουρκικής φιλίας. […] Δύσκολη και πρώτα η οδός, έγινε ακόμα πιο δύσβατη ύστερα —κακιά η ώρα που άρχιζε— από το Κυπριακό: Πληγή που κάθε τόσο ανοίγει και πυορροεί. Αλλά δεν είναι μόνο η μεγάλη αυτή πληγή. Είναι τα πολλά, τα μικρά, τα λεπτομερειακά, τα ψειροειδή, τα τριχοειδή, που κρατούν διαρκώς βαρειά την ατμόσφαιρα.

[…]

Το πλατύ πνεύμα έλειψε στις σχέσεις μας. Όσο δε αυτό λείπει, η ελληνοτουρκική φιλία θα φθίνη στα αρχεία των υπουργείων, σε απόσταση από τις καρδιές των λαών μας. Ερήμην της λαϊκής ψυχής ανταλλάσσουν τις φιλοφρονήσεις τους οι δικοί μας και οι δικοί τους κυβερνήτες. Εύφλεκτη ύλη εμείς, με τα ζουνάρια απλωμένα εκείνοι. Ιδίως η πανεπιστημιακή τους νεολαία με τον άκρατο σωβινισμό της. Και θα μένουμε όπως είμαστε όσο μένει όπως είναι η Παιδεία τους και η Παιδεία μας. Τριαντατρία χρόνια δεν ήσαν αρκετά για να φθάση ως τα θρανία το μήνυμα της φιλίας. Δεν τόμαθαν οι δάσκαλοι. Δεν το πληροφορήθηκαν τα αναγνωστικά. Κανείς δεν ζήτησε από το σχολείο να κλείση το βιβλίο της Ιστορίας. Η Ιστορία είναι ιερή. Χάνει όμως την ιερότητά της όταν εκτρέπεται σε δημαγωγία, σε πατριδοκαπηλεία, σε αρθρογραφία. Δεν έχουμε δικαίωμα να κλείσουμε το βιβλίο και να την αγνοήσουμε. Έχουμε απεναντίας υποχρέωση να την ευλαβηθούμε. Η δε ευλάβεια επιβάλλει, αναπτύσσοντας γεγονότα ιστορικά, να μη ρητορεύουμε, να μη συμπτύσσουμε τις αγαθές πλευρές, να μην τεντώνουμε τις κακές, να μη δημιουργούμε φανατισμούς και πάθη.

Τα θεμέλια της ελληνοτουρκικής φιλίας, για ν’ αποκτήσουν σταθερότητα, πρέπει να μεταφερθούν από τα υπουργεία στα σχολεία. Ακόμα και σ’ αυτό, από το σχολείο το ξεκίνημα. Αλλιώς, η φιλία δεν θα διαφέρη και πολύ από τη λυκοφιλία.

Πριν από εξήντα ακριβώς χρόνια, στις 29 Νοεμβρίου 1963, έγραφε τα παραπάνω ο Παύλος Παλαιολόγος στη μόνιμη στήλη του στο «Βήμα».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.11.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Είχαν παρέλθει ήδη, όπως σημείωνε στο κείμενό του, τριάντα τρία χρόνια από τη σύναψη μιας ιστορικής συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, από την υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας στην Άγκυρα.

Μια πραγματικά νέα σχέση μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών είχαν οραματιστεί οι τότε πρωθυπουργοί, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ισμέτ Ινονού, ενώ το ίδιο είχε κατά νουν και ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο πρόεδρος της Τουρκίας, τον οποίον είχε προσεγγίσει επιτυχώς από το 1928 ο Βενιζέλος.

Μάλιστα, οι δύο πρωθυπουργοί, όπως είχαμε αναφέρει και σε παλαιότερο σχετικό άρθρο μας, είχαν ανταλλάξει θερμούς λόγους κατά την πανηγυρική τελετή της υπογραφής των συμφωνιών στην Άγκυρα.

Ο Βενιζέλος, σφίγγοντας το χέρι του Ισμέτ και σχολιάζοντας τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες, είχε κάνει λόγο για νίκη της ανθρώπινης φρόνησης, για μια εποχή σταθερής φιλίας και πλήρους εγκαρδιότητας μεταξύ των δύο λαών. Ο Ισμέτ, κρατώντας πάντα το χέρι του Βενιζέλου και πριν κάνει πρόποση «εις υγείαν του ευγενούς ελληνικού έθνους», είχε τονίσει ότι διακριτικό πνεύμα των συμφωνιών που είχαν μόλις υπογραφεί ήταν «η ειλικρίνεια η πλέον βαθυτάτη».

Τα όσα έμελλε να ακολουθήσουν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, στον έναν σχεδόν αιώνα που μεσολάβησε από τότε, είναι τοις πάσι γνωστά. Η πορεία των γεγονότων δικαίωσε πλήρως τις προβλέψεις του Παλαιολόγου.

Η ελληνοτουρκική φιλία δεν απέκτησε ποτέ γερά θεμέλια, επειδή οι εκάστοτε κυβερνώντες, ένθεν κακείθεν, στην πλειονότητά τους ασφαλώς, πυροδοτούσαν αντιπαραθέσεις, προκαλούσαν πάθη και φανατισμούς, επιδίδονταν στη δημαγωγία και στην πατριδοκαπηλία.

Επειδή οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και των συνειδήσεων, ένθεν κακείθεν, φρόντιζαν πλην ελαχίστων εξαιρέσεων να συμπτύσσουν —όπως λέει ο Παλαιολόγος— τις αγαθές πλευρές των ελληνοτουρκικών και να τεντώνουν καθ’ υπερβολήν τις κακές.

Επειδή η Παιδεία μας και η Παιδεία τους, ορθότερα ακόμα το εκπαιδευτικό σύστημα ένθεν κακείθεν, δεν επέτρεψε ποτέ να φθάσει το μήνυμα της φιλίας στα σχολικά θρανία, στις πανεπιστημιακές αίθουσες, κι από εκεί να διαχυθεί στις καρδιές των λαών.

Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό, ενόψει και της επικείμενης έλευσης του προέδρου της Τουρκίας στη χώρα μας, είναι ότι οι όποιες απόπειρες να τεθούν σε νέες, υγιέστερες βάσεις οι επί μακρόν διαταραγμένες σχέσεις των δύο χωρών είναι εξαιρετικά δύσκολο —αν όχι αδύνατο— να ευοδωθούν όσο οι διπλωματικές επαφές εξελίσσονται ερήμην της λαϊκής ψυχής, όσο το ξεκίνημα της όλης προσπάθειας —και εδώ— δε γίνεται από το σχολείο.