Lady Bird Johnson, «η πασχαλίτσα» – Η άγνωστη περίπτωση της πρώην πρώτης κυρίας των ΗΠΑ

Το βιβλίο της «The Lady Bird Diaries» απεικονίζει την πρώην πρώτη κυρία ως μια μάζα αντιφάσεων. Και ένα νέο ντοκιμαντέρ για τη ζωή της το επιβεβαιώνει.

Η Lady Bird Johnson ενσάρκωνε την αντίφαση, καλύπτοντας τη σοβαρότητά της με τη γοητεία του Νότου. Ακόμα και το όνομά της το καθιστούσε σαφές. Από τη βρεφική της ηλικία, η Claudia Alta Taylor (γεννημένη το 1912) ήταν γνωστή σε όλους ως Lady Bird («Πασχαλίτσα»), ένα ανάλαφρο, ιδιόρρυθμο παρατσούκλι -που επινόησε η νταντά της- που διέψευδε την πυγμή, τη διάνοια και τη φιλοδοξία της.

Τώρα, ένα νέο ντοκιμαντέρ στο Hulu, το «The Lady Bird Diaries», εστιάζει στα χρόνια της στον Λευκό Οίκο και αποτυπώνει την εκπληκτική επιρροή και δύναμη που ασκούσε αυτή η ευγενική, χαμογελαστή γυναίκα στον σύζυγό της, Lyndon B. Johnson.

Σε σύγκριση με την Κένεντι, η οποία ακόμη και μέσα στην αιματοβαμμένη θλίψη της έμοιαζε με σταρ του κινηματογράφου, η Τζόνσον έμοιαζε υποτονική, ακόμη και «μια κλασική μαμά»

Με τη δική της ηχογραφημένη φωνή – ένα μελωδικό τεξανό τραγούδι

Βασισμένο σε 123 ώρες ιδιωτικών, ηχητικών ημερολογίων που ηχογράφησε η κυρία Τζόνσον (και τα οποία είχε απαγορευθεί να χρησιμοποιηθούν μέχρι τον θάνατό της, το 2007, στα 94 της χρόνια), η ταινία αφηγείται από την οπτική γωνία της πρώτης κυρίας και σε μεγάλο βαθμό με τη δική της ηχογραφημένη φωνή – ένα μελωδικό τεξανό τραγούδι – που διανθίζεται με σύγχρονο ειδησεογραφικό υλικό.

Δεν προσφέρονται, ωστόσο, σχεδόν καθόλου εξωτερικές προοπτικές ή κριτικές. Η ταινία μας μεταφέρει μέσα στο μυαλό της κυρίας Τζόνσον και μας κρατάει σταθερά εκεί.

Το ντοκιμαντέρ, σε σκηνοθεσία της Dawn Porter, ξεκινά με τη δολοφονία του προέδρου John F. Kennedy τον Νοέμβριο του 1963 και τις χαοτικές ώρες που ακολούθησαν, οι οποίες οδήγησαν τον έκπληκτο αντιπρόεδρο Lyndon B. Johnson και τη σύζυγό του στους νέους τους ρόλους. «Ένιωσα σαν να έμπαινα σε μια σκηνή για έναν ρόλο που δεν είχα κάνει ποτέ πρόβα» λέει η κυρία Τζόνσον.

Δείτε το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ 

Η αναπόφευκτη σύγκριση με την Ζακλίν Κένεντι

Αν και εύγλωττη και πολύ μορφωμένη, με πτυχία στην ιστορία και τη δημοσιογραφία, και αρκετά συνηθισμένη στο να είναι σύζυγος πολιτικού, η 50χρονη κυρία Τζόνσον δεν θα μπορούσε να διαφέρει περισσότερο από τη νεαρή και γοητευτική προκάτοχό της, τη Ζακλίν Κένεντι.

Σε σύγκριση με την Κένεντι, η οποία ακόμη και μέσα στην αιματοβαμμένη θλίψη της έμοιαζε με σταρ του κινηματογράφου, η Τζόνσον έμοιαζε υποτονική, ακόμη και «μια κλασική μαμά». Τα σκούρα μαλλιά της ήταν μόνιμα φτιαγμένα και χτενισμένα σε μια κλασική «συννεφοφωλιά» και μια τριπλή σειρά μαργαριταριών στεκόταν ψηλά στο ντεκολτέ των ταγέρ και φορεμάτων της. Το μόνο εμφανές μακιγιάζ της ήταν ένα διακριτικό κραγιόν.

Η κυρία Τζόνσον ήταν μια πρακτική, «γυναίκα για σπίτι» που ισχυριζόταν ότι οι μεγαλύτερες απολαύσεις της ήταν ένα ποτήρι κρασί και ένα επεισόδιο του Gunsmoke*.

(*Το Gunsmoke ήταν αμερικανική ραδιοφωνική και τηλεοπτική δραματική σειρά γουέστερν σε σκηνοθεσία του Norman Macdonnell και σε σενάριο του John Meston. Η σειρά αυτή λάμβανε χώρα στο Dodge City του Κάνσας).

Ήταν μια έμπειρη και ακούραστη αγωνίστρια, που έκανε με δύναμη μια περιοδεία με τρένο στον αμερικανικό Νότο παρά τις απειλές για βόμβες από όσους αντιδρούσαν στην ατζέντα του Τζόνσον για τα πολιτικά δικαιώματα

«Δεν είμαι ο τύπος για σκίτσα και δείγματα»

Δεν της άρεσε να ασχολείται με την εμφάνισή της και η μόδα δεν την ενδιέφερε ιδιαίτερα: «Δεν είμαι ο τύπος για σκίτσα και δείγματα», έλεγε. Ενδιαφερόταν, ωστόσο, βαθιά για την εμφάνιση της Αμερικής – ένας σκοπός που καθόρισε τα χρόνια της στον Λευκό Οίκο.

«Μεγαλώνοντας, η φύση ήταν η φίλη μου, η τροφή μου και η δασκάλα μου» λέει η Τζόνσον ενώ το ντοκιμαντέρ καταγράφει τις επιτυχίες της στον εξωραϊσμό του έθνους: Βελτίωση των αυτοκινητοδρόμων της Αμερικής και την επένδυση τους με δέντρα και λουλούδια (ο νόμος για τον εξωραϊσμό των αυτοκινητοδρόμων, τον οποίο υπερασπίστηκε, υπογράφηκε το 1965), δημιουργία ελκυστικών παιδικών χαρών για τα δημόσια σχολεία, προσθήκη πράσινων και ανθισμένων χώρων στις αστικές περιοχές.

Ο σύζυγός της μοιράστηκε το πάθος της και υπέγραψε σχεδόν 300 μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος σε νόμο κατά τη διάρκεια της προεδρίας του (ανοίγοντας το δρόμο για την τελική ίδρυση της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος το 1970).

Η χοντροκομμένη και καταχρηστική συμπεριφορά του Τζόνσον, καθώς και η αδυναμία του στις άλλες γυναίκες, για παράδειγμα, δεν εμφανίζονται πουθενά στην ταινία. Ούτε η ταινία εμβαθύνει στις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου του Βιετνάμ

Ειλικρινής κριτική στον πρόεδρο

Το πρωταρχικό πολιτικό ενδιαφέρον της κυρίας Τζόνσον, ωστόσο, παρέμεινε η επιτυχία του συζύγου της. Ήταν η πιο πιστή, στρατηγική και ειλικρινής κριτικός του, κρατώντας σημειώσεις για τις ομιλίες του και προσφέροντας σκληρά σχόλια -με βελούδινο γάντι. «Θέλεις να ακούσεις για περίπου ένα λεπτό την κριτική μου ή προτιμάς να περιμένεις μέχρι το βράδυ;» τον ρωτάει γλυκά σε μια ηχογραφημένη κλήση μετά από μια συνέντευξη Τύπου.

Συνεχίζει εξηγώντας του ότι η εμφάνισή του ήταν «λίγο λαχανιασμένη», ότι η ομιλία του δεν είχε πειστικότητα και ότι έπρεπε να σταματήσει να κοιτάζει προς τα κάτω ενώ μιλούσε. Υπογραμμίζει την αξιολόγησή της για τη συνολική προσπάθειά του με ένα γράμμα: «Β+».

Σε γενικές γραμμές, όμως, ο Τζόνσον κέρδισε άριστα στα μάτια της συζύγου του. Κρατούσε το γεμάτο θαυμασμό, στοργικό της βλέμμα στραμμένο σταθερά πάνω του και η ταινία δείχνει ότι την απασχολούσε περισσότερο το πώς τον επηρέαζαν τα πολιτικά γεγονότα παρά το πώς επηρέαζαν τον κόσμο. Όταν συζητά για τους χιλιάδες διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν για τον επεκτεινόμενο πόλεμο του Βιετνάμ, για παράδειγμα, η κυρία Τζόνσον λέει λίγα πράγματα για τα πτώματα που επέστρεφαν στην πατρίδα, αλλά ανησυχεί βαθιά για τον πόνο που όλα αυτά προκαλούσαν στον σύζυγό της. «Όταν τον τρυπούν, αιμορραγώ», λέει.

Ο Τζόνσον υπέστη πράγματι συναισθηματικό πόνο, πέφτοντας σε κατάθλιψη αρκετά σοβαρή ώστε να τον κάνει να θέλει να παραιτηθεί από την προεδρία. Η σύζυγός του παρενέβη, προσπαθώντας να τον προστατεύσει από το άγχος για να τον βοηθήσει να αναρρώσει, να επιστρέψει στη δουλειά και τελικά να διεκδικήσει μια πλήρη θητεία.

Ήταν μια έμπειρη και ακούραστη αγωνίστρια, που έκανε με δύναμη μια περιοδεία με τρένο στον αμερικανικό Νότο παρά τις απειλές για βόμβες από όσους αντιδρούσαν στην ατζέντα του Τζόνσον για τα πολιτικά δικαιώματα. Ωστόσο, όταν ρωτήθηκε από έναν δημοσιογράφο αν θα ήταν σε θέση να «κρατήσει τον Νότο στο στρατόπεδο των Δημοκρατικών» η Τζόνσον έδωσε την εξής απάντηση: «Αυτό είναι σπουδαία εντολή για μια γυναίκα».

Ο σύζυγός της μοιράστηκε το πάθος της και υπέγραψε σχεδόν 300 μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος σε νόμο κατά τη διάρκεια της προεδρίας του (ανοίγοντας το δρόμο για την τελική ίδρυση της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος το 1970)

Η ψυχρή χειραψία με την Ζακλίν Κένεντι

Ο Τζόνσον κέρδισε τις εκλογές του 1964 και η ταινία μας μεταφέρει στα τέσσερα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν: Χρόνια πολέμου, ταραχών και μαχών για τα πολιτικά δικαιώματα και τη φτώχεια, με αποκορύφωμα τις δολοφονίες του αιδεσιμότατου Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ και του Ρόμπερτ Κένεντι. Ορισμένες φορές, η αφήγηση των γεγονότων αυτών από την Τζόνσον μπορεί να φαίνεται περίεργα εσωστρεφής, ακόμη και λίγο τυφλή.

Αφηγούμενη τη συνάντησή της με τη Ζακλίν Κένεντι στην κηδεία του Ρόμπερτ Κένεντι, η Τζόνσον εστιάζει σε μια εξόφθαλμη προσβολή από την πρώην πρώτη κυρία: «Φώναξα το όνομά της και άπλωσα το χέρι μου. Με κοίταξε σαν να ήμουν ένα φάντασμα. Ένιωσα εξαιρετική εχθρότητα: Ήταν επειδή ήμουν ζωντανή; Τελικά, χωρίς να αλλάξει την έκφρασή της, άπλωσε το χέρι της πολύ απρόθυμα. Το κράτησα με κάποια ψιθυριστή λέξη θλίψης και προχώρησα γρήγορα. Ήταν κάπως συγκλονιστικό: Ποτέ, σε οποιαδήποτε επαφή μαζί της στο παρελθόν, δεν είχα βιώσει κάτι τέτοιο».

Ο γυναικάς πρόεδρος Τζόνσον

Ήταν μια περίεργη στιγμή, με την κυρία Τζόνσον να φαίνεται ανίκανη να φανταστεί τις πρωφανείς εξηγήσεις -σοκ, θλίψη, τρόμο, αναμνήσεις- για τη βουβή συμπεριφορά της κυρίας Κένεντι. Αντ’ αυτού, η κυρία Τζόνσον αγνοεί την καταστροφική τραγωδία της περίστασης και ερμηνεύει την κατάσταση προσωπικά.

Μια τέτοια εσωστρέφεια μπορεί να ήταν ένας χρήσιμος μηχανισμός άμυνας. Όταν πρόκειται για τον σύζυγό της, η γυναίκα που είναι γνωστή για την αγάπη της για τα λουλούδια φαίνεται, σε αυτή την ταινία, να φοράει ροζ γυαλιά. Και η ταινία βάζει αυτά τα γυαλιά και στους θεατές.

Ο Τζόνσον παρουσιάζεται εδώ μόνο ως μια ηρωική φιγούρα, ένας αφοσιωμένος οικογενειάρχης και προοδευτικός πρωτοπόρος. Ενώ η ατζέντα του για τη «Μεγάλη Κοινωνία» παρήγαγε μνημειώδεις μεταρρυθμίσεις όπως ο νόμος για τα πολιτικά δικαιώματα, ο νόμος για τα δικαιώματα ψήφου και το Medicare, υπήρχε μια πιο σκοτεινή πλευρά στην προσωπικότητα και την προεδρία του.

Η χοντροκομμένη και καταχρηστική συμπεριφορά του Τζόνσον, καθώς και η αδυναμία του στις άλλες γυναίκες, για παράδειγμα, δεν εμφανίζονται πουθενά στην ταινία. Ούτε η ταινία εμβαθύνει στις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου του Βιετνάμ.

Κατάλαβε τη δύναμή της

Αντίθετα, το ντοκιμαντέρ επιτρέπει στο θέμα του να αιωρείται πάνω από όλες τις ταραχές της εποχής, ακόμη και όταν τα κοσμικά προβλήματα εισβάλλουν στην οικογενειακή της ζωή. Όταν ο σύζυγος της κόρης των Τζόνσον, Lynda, ο λοχαγός Charles S. Robb, αναχωρεί για το Βιετνάμ, η αφήγηση της κατάστασης από την κυρία Τζόνσον παραμένει ήρεμη και συγκρατημένη. Η ίδια η Lynda εμφανίζεται να φιλάει τον σύζυγό της για αποχαιρετισμό και να χαμογελάει γενναία -σαφώς, η κόρη της μητέρας της.

Η Lady Bird Johnson ήταν κάτι σαν μια μεταβατική φιγούρα: Μια ήπια γυναίκα του Νότου που κατέληξε μια από τις πιο επιδραστικές πρώτες κυρίες στην ιστορία- περιβαλλοντολόγος πριν αυτός ο όρος γίνει κοινός ή δημοφιλής, μια εκπαιδευμένη δημοσιογράφος -ήταν η πρώτη κυρία που προσέλαβε τη δική της γραμματέα Τύπου (τη δυναμική Liz Carpenter).

Μετά από τέσσερα χρόνια εκτός αξιώματος, ο Τζόνσον πέθανε από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 64 ετών. Αλλά η κυρία Τζόνσον έζησε άλλα 34 χρόνια, συνεχίζοντας το περιβαλλοντικό της έργο και, το 1988, λαμβάνοντας το Χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου για την υπεράσπισή της.

Σε μια εποχή που η δύναμη μιας γυναίκας μπορούσε γενικά να εκφραστεί μόνο μέσω του συζύγου της, εκείνη βρέθηκε παντρεμένη με τον πιο ισχυρό άνδρα στον κόσμο. Και άδραξε την ευκαιρία.

*Με στοιχεία από nytimes.com