Χένρι Κίσινγκερ: Η λογική του παραδόξου

— Είμαι… όχι, δεν θα σας πω τι είμαι. Μα ούτε και θα το πω ποτέ κανενός!

Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Χένρυ Κίσσινγκερ σε μια μακρά συνέντευξή του με ξένη δημοσιογράφο. Αλλά φαίνεται πως η συνομιλήτριά του ήταν πολύ πιο επιδέξια απ’ όσο αυτός την είχε φαντασθή, γιατί λίγο νωρίτερα της είχε αποκαλύψει το μυστικό του, χωρίς καλά-καλά κι’ ο ίδιος να το καταλάβη. Πριν από ένα μόλις λεπτό τής είχε εξηγήσει την επιτυχία του με τα ακόλουθα λόγια:

— Το σπουδαιότερο απ’ όλα είναι ότι δρω πάντα μόνος μου. Και οι Αμερικανοί θαυμάζουν την ικανότητα αυτή αφάνταστα. Οι Αμερικανοί θαυμάζουν τον κάου-μπόυ που οδηγεί το κοπάδι μόνος του καβάλα πάνω στ’ άλογό του, τον κάου-μπόυ που μπαίνει μέσα σε χωριό ή πόλη μόνος του καβάλα πάνω στ’ άλογό του… μια ιστορία του άγριου Γουέστ, αν έτσι το προτιμάτε.

[…]

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 23.3.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι σκέψεις του Κίσσινγκερ κινούνται μέσα σ’ έναν κόσμο παράδοξων αντιθέσεων. Κι’ αν δεν μπορέση να συλλάβη κανείς τη διαλεκτική που αυτός ακολουθεί, τότε το παράδοξο παίρνει την όψη του παράλογου. Ο Κίσσινγκερ υποστηρίζει ακατάπαυστα πως η δύναμη είναι αδυναμία, ότι η τέλεια ασφάλεια μεταβάλλεται σε τέλεια ανασφάλεια, ότι η πλήρης ικανοποίηση των επιθυμιών οδηγεί στη διάψευσή τους, ότι ο ενσύνειδος συντηρητισμός είναι επαναστατικός, ότι η ειρήνη οδηγεί στον πόλεμο, ότι το πλήρες ξάνοιγμα οδηγεί στην απομόνωση και πως μια απαίτηση για ανάληψη ευθυνών είναι ανεύθυνη.

Όλα αυτά δεν αποτελούν ανεύθυνες παραδοξολογίες. Αντίθετα, εκφράζουν ένα φιλοσοφικό «πιστεύω». Και σύμφωνα μ’ αυτό, οποιαδήποτε αρχή πρέπει να αντιμετωπίζεται με τρόπο, ώστε να αποτρέπεται το ξεπέρασμά της, κατά συνέπεια και η αναστροφή της. Ο Χένρυ Κίσσινγκερ και μέχρι σήμερα ακόμη προσποιείται πως δεν έχει γοητευθή από τον Μέττερνιχ και και την ψυχολογία της ισχύος. Έχει υποστηριχθή βέβαια πως ο Μέττερνιχ δεν αποτελεί χρήσιμο πρότυπο για τον Κίσσινγκερ, αφού η Αυστρία ήταν μια διαιρεμένη και τρωτή αυτοκρατορία, πιασμένη μέσα στη μέγγενη τριών υπερδυνάμεων της εποχής εκείνης (Γαλλίας, Αγγλίας και Ρωσίας), ενώ ο Κίσσινγκερ μιλάει για λογαριασμό της μεγαλύτερης δυνάμεως στον κόσμο. Η διαφορά, όμως, είναι πως ο Κίσσινγκερ δεν ταύτιζε τον Μέττερνιχ με την Αυστρία. Τον έβλεπε σαν έναν ξένο προς τον ίδιο τον αυτοκράτορά του και τους υπηκόους του. Ο Κίσσινγκερ, εξ άλλου, αντιμετώπιζε πάντα την εσωτερική πολιτική, ακόμη και την κοινή γνώμη μιας χώρας, σαν κάτι που θα πρέπει νάρχεται κανείς σ’ αντίθεση, σε βαθμό μάλιστα που και να την εξαπατά ακόμη, έτσι ώστε ο διπλωμάτης να έχη λυμένα τα χέρια του κατά την αντιμετώπιση όλων των άλλων εθνών.

Ένας μεγάλος διπλωμάτης, πιστεύει ο Κίσσινγκερ, ποτέ δεν ταυτίζεται πλήρως με οτιδήποτε, ακόμη και με αυτή την ίδια τη χώρα του. Ο Χένρυ έχει αποκρύψει επανειλημμένα τις διπλωματικές κινήσεις του από τους συμπατριώτες του, όχι τόσο από μακιαβελλική πονηριά όσο από μεττερνιχική πανουργία. Αντιλαμβάνεται τα λάθη της Αμερικής και τα επικρίνει. Ταυτόχρονα, όμως, και παρά τη «σκληρή» ψυχροπολεμική πολιτική του, δεν δυσκολεύεται να υπεισέρχεται σε διεθνείς καταστάσεις, συνομιλώντας ακόμη και μ’ έναν Μπρέζνιεφ ή μ’ έναν Τσου Εν Λάι.

Ο Κίσσινγκερ είναι ένας συνεπέστατος χαμαιλέων. Είναι κατά έναν τρόπο προβλεπτό εκκεντρικός προς τα περισσότερα κέντρα εξουσίας, ακόμη και προς αυτό που υποτίθεται ότι κατέχει. Επιδίωξή του είναι η αριστοκρατική συμπεριφορά του κλασικού πια διπλωμάτη — να νοιώθη άνετα παντού. Είναι δημουργικά αντιαμερικανός, περιπλέκοντας τον μοραλισμό της χώρας αυτής για να τη σώση από τον ίδιο τον εαυτό της. Όπως ο Μέττερνιχ στεκόταν ανάμεσα στον επαναστάτη Ναπολέοντα και τον μοραλιστή τσάρο, χρησιμοποιώντας κατάλληλα και τους δύο, έτσι και ο Κίσσινγκερ έχει χρησιμοποιήσει τον Μπρέζνιεφ ή τον Τσου, τον Νίξον ή τον Φορντ. Οποιαδήποτε πλήρης παράστασή του στο πλευρό ενός από τα στοιχεία της εξισώσεως θα ισοδυναμούσε με απώλεια της ευχέρειας να αποσπάται ελαφρά από παρατάξεις. Και η απόσπαση αυτή είναι τόσο αναγκαία για τις απόψεις του Κίσσινγκερ σχετικά με τον εαυτό του και τη θέση του στον κόσμο. Πρόκειται για άτομο που είναι διαρκώς —και επαγγελματικώς— εκτός συγκεκριμένης θέσεως.

[…]

Για τον Κίσσινγκερ η λογική του παραδόξου επιβάλλει να μην υπάρχουν νίκες ολοκληρωτικές, ούτε και καθολική παράδοση ή καθολική ειρήνη. Γι’ αυτόν η καθολική ειρήνη συνεπάγεται αναπόφευκτα τον καθολικό πόλεμο. Και ο καλύτερος τρόπος για να υπάρχη ειρήνη είναι να γίνεται διαρκώς κάποιος μικροπόλεμος — κάτι σαν ένεση για την τόνωση της ειρήνης! Και ο καλύτερος τρόπος για να αποφύγη κανείς έναν ολοκληρωτικό πυρηνικό πόλεμο είναι να δημιουργούνται «ασφαλείς» τρόποι για τη διεξαγωγή «μικρών» πυρηνικών πολέμων. Όλα αυτά δεν ήταν παρά ένα παιγνίδι συλλογισμών στο κεφάλι του Κίσσινγκερ, και η πολιτική σκέψη της δεκαετίας του 1950 αντανακλάται και στο γεγονός ότι το βιβλίο του Κίσσινγκερ σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία τότε. Έγινε όχι μόνο «μπεστ σέλλερ», αλλά και επηρέασε έντονα τη στρατηγική σκέψη της εποχής εκείνης. Έτσι απόκτησε και τη φήμη του ειδήμονος σε θέματα αμύνης και του κυβερνητικού συμβούλου.

Η καλύτερη περιγραφή της τακτικής του Κίσσινγκερ όταν πια αυτός έφθασε στο ανώτατο αξίωμα που προσδοκούσε —του υπουργού Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών— βρίσκεται σε μια από τις πρώτες εργασίες του:

«Το παιγνίδι που είχε αποφασίσει ο Μέττερνιχ να παίξη δεν ήταν κανένας θαρραλέος ελιγμός. Ήταν μάλλον ένα παιγνίδι που το πλεονέκτημά του βρισκόταν στη βαθμιαία μεταμόρφωση του χώρου στον οποίον αξιοποιούνταν οι κινήσεις του αντιπάλου, με στόχο πρώτα την παράλυσή του και κατόπιν την καταστροφή του. Επρόκειτο για παιγνίδι η τόλμη του οποίου βρισκόταν στη μοναξιά με την οποία έπρεπε να διεξαχθή, αντιμετωπίζοντας την ακατανοησία και τις αντιρρήσεις φίλων κι’ εχθρών, και που το μεγαλείο του απέρρεε από την ικανότητα των κινήσεων και όχι από την έμπνευση που χρειαζόταν για να το συλλάβη κανείς».

Η πραγματικά επικίνδυνη φράση σ’ αυτό το τόσο όμορφα σκαρωμένο κείμενο είναι εκείνη η μοναξιά «αντιμετωπίζοντας την ακατανοησία». Σ’ όλη τη θητεία του σαν υπουργός των Εξωτερικών ο Κίσσινγκερ απέκρουε κάθε επίκριση σαν αδυναμία των επικριτών του να κατανοήσουν την περίπλοκη δομή κάθε φόρμουλας που πρότεινε, την αλληλουχία όλων των κινήσεών του, τόσο εκείνων που έχει κάμει όσο και των μελλοντικών. Και αν υπήρχε μια τέτοια κατανόηση, τότε δεν θα χρειαζόταν να δικαιολογή τις ενέργειές του.

[…]

Βαθαίνει όλο και περισσότερο η πεποίθηση πως ο Κίσσινγκερ είναι πράγματι ένας αριστοτέχνης περιττών ελιγμών, που τον κάμουν να ταξιδεύη σ’ όλον τον κόσμο, όταν το πρόβλημά του είναι απλώς να φθάση στη διπλανή πόρτα. Το μόνο που πετυχαίνει μ’ αυτόν τον τρόπο είναι να παρουσιάζη κάτι το προφανές σαν θαύμα, διακοσμημένο μάλιστα με ατέλειωτους μαιάνδρους δικής του επινοήσεως. Η ιστορία του πολέμου στο Βιετνάμ και του τερματισμού του δεν είναι παρά μια ατέρμων ιστορία ενδείξεων που απέβλεπαν στο να αποσπάσουν την προσοχή από τις πραγματικές παραχωρήσεις, οι οποίες έπρεπε να γίνουν και τελικά έγιναν.

*Αποσπάσματα από ολοσέλιδο άρθρο του «Βήματος» για τον Χένρι Κίσινγκερ, που είχε δημοσιευτεί στο φύλλο της Κυριακής 23ης Μαρτίου 1975. Συντάκτης του εν λόγω άρθρου ήταν ο Garry Wills, αμερικανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και ιστορικός (ειδικός επί ζητημάτων της αμερικανικής ιστορίας).

Ο νομπελίστας (τιμηθείς με Νομπέλ Ειρήνης το 1973) πολιτικός, διπλωμάτης και συγγραφέας Χένρι Κίσινγκερ (Henry Alfred Kissinger) —εβραϊκής καταγωγής αμερικανός πολίτης, που είχε γεννηθεί στη Γερμανία—  έφυγε χθες από τη ζωή, εκατοντούτης.