Ιωάννης Δεμέστιχας: Ο πατριώτης, ο ιδεολόγος, ο αγωνιστής

Στις 30 Νοεμβρίου 1882 γεννήθηκε ο Ιωάννης Δεμέστιχας, ανώτατος αξιωματικός του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ο οποίος κατέστη ευρέως γνωστός ως εξέχων Μακεδονομάχος, ως ο ξακουστός καπετάν Νικηφόρος της Πηνελόπης Δέλτα «Στα Μυστικά του Βάλτου».

Ο Ιωάννης Δεμέστιχας του Νικολάου και της Αικατερίνης, με καταγωγή από τον Κότρωνα της Λακωνικής Μάνης, εισήλθε το 1896 στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από την οποία αποφοίτησε ως μάχιμος σημαιοφόρος το 1900.

Ακολούθως προήχθη σε ανθυποπλοίαρχο το 1905, σε υποπλοίαρχο το 1910, σε υποπλοίαρχο Α’ Τάξεως το 1913 και σε πλωτάρχη το 1914. Το 1917, κι αφού προηγουμένως είχε προσχωρήσει στο Κίνημα της Εθνικής Άμυνας (κυβέρνηση Θεσσαλονίκης υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο), προήχθη σε αντιπλοίαρχο.

Τον Απρίλιο του 1921 τέθηκε σε διαθεσιμότητα, που διήρκεσε έως την Επανάσταση του Σεπτεμβρίου του 1922 (μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή), στην οποία έλαβε μέρος ενεργώντας από την Αθήνα. Το 1923 προήχθη σε πλοίαρχο.

Το 1933 ο Δεμέστιχας τέθηκε σε διαθεσιμότητα για τη συμμετοχή του στο κίνημα του Μαρτίου του 1933 (Νικολάου Πλαστήρα), εν συνεχεία δε προφυλακίστηκε, τέθηκε σε αργία διά απολύσεως και αποστρατεύτηκε ως υποναύαρχος ε.α.

Το 1935, ως απόστρατος που είχε διαφύγει στην Ιταλία, καταδικάστηκε ερήμην από το Έκτακτο Στρατοδικείο Ναυστάθμου σε θάνατο και έκπτωση από το βαθμό για τη συμμετοχή του στο βενιζελικό κίνημα του Μαρτίου του 1935, αλλά το 1936 αμνηστεύτηκε και ανέκτησε τον αποστρατευτικό βαθμό του.

Το 1943, αφού κατάφερε να διαφύγει από την κατεχόμενη Ελλάδα και να παρουσιαστεί στη Μέση Ανατολή, ανακλήθηκε στην ενέργεια με το βαθμό του υποναυάρχου (σύντομα προήχθη σε αντιναύαρχο) και ανέλαβε καθήκοντα Γενικού Επιθεωρητή του Πολεμικού Ναυτικού.

Ο Δεμέστιχας υπηρέτησε σε πλοία επιφανείας, καθώς και σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις, ενώ χρημάτισε και καθηγητής στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.

Έλαβε μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα των ετών 1903-1908 ως επικεφαλής ανταρτικής ομάδας στη λίμνη των Γιαννιτσών, όπως και στους Βαλκανικούς Πολέμους, κατά τη διάρκεια των οποίων συμμετείχε μάλιστα στη χερσαία επιχείρηση απελευθέρωσης της Χίου.

Επίσης, έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στις ναυτικές επιχειρήσεις της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Ο Δεμέστιχας διετέλεσε, μεταξύ άλλων, διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Αρχηγός Στόλου και Αρχηγός ΓΕΝ, ενώ άσκησε κατά καιρούς και υπουργικά καθήκοντα.

Ο Ιωάννης Δεμέστιχας, «νους και ψυχή κινούμενη πάντοτε προς το καθήκον και το μεγαλείον της πατρίδος» (έτσι τον χαρακτήρισε μια εφημερίδα το 1920), απεβίωσε στις 7 Δεκεμβρίου 1960.

Ο καπετάν Νικηφόρος

Στις αρχές του 20ού αιώνα, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, η λίμνη των Γιαννιτσών αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα πεδία των σφοδρών ελληνοβουλγαρικών συγκρούσεων.

Στο πασίγνωστο ιστορικό μυθιστόρημά της «Στα Μυστικά του Βάλτου» (1937), η λογοτέχνιδα Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941) αποτυπώνει τα δραματικά γεγονότα της περιόδου αυτής και μεταφέρει νοερά τους αναγνώστες στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία των αρχών του 20ού αιώνα.

Εκεί, στη βαλτώδη λίμνη των Γιαννιτσών, ελληνικά αντάρτικα σώματα και βούλγαροι κομιτατζήδες συγκρούονται ανηλεώς ενόσω επιχειρούν να επιβάλουν την κυριαρχία τους στην περιοχή, υπό την ανοχή των Οθωμανών.

Η Δέλτα καταφέρνει να συνδυάσει υποδειγματικά τις πηγές και τα ιστορικά αρχεία με το μύθο, σε ένα κείμενο συνεκτικό και εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Οι γλαφυρές περιγραφές, οι μάχες, τα μυστήρια, οι αποδράσεις, οι προδοσίες και οι παγίδες του εχθρού ζωντανεύουν το κλίμα της εποχής και συναρπάζουν τους αναγνώστες του μυθιστορήματος.

Αυτοί παρακολουθούν τον ηρωικό αγώνα που δίνουν στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών δύο εξέχοντες Μακεδονομάχοι, ο καπετάν Άγρας (ο υπολοχαγός Τέλλος Άγρας ή Σαράντος Αγαπηνός, όπως ήταν το πραγματικό όνομά του) και ο καπετάν Νικηφόρος (ο ανθυποπλοίαρχος Ιωάννης Δεμέστιχας), με την πολύτιμη συνδρομή δύο παιδιών, του Αποστόλη και του Γιοβάν.

Ο Δεμέστιχας (δεξιά) μαζί με τον Άγρα (στο κέντρο) την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα

Η περιγραφή της Δέλτα βασίστηκε στις προσωπικές αφηγήσεις και σημειώσεις του Δεμέστιχα, ο οποίος έδρασε επιτυχώς ως καπετάν Νικηφόρος στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών (στον αποκαλούμενο Βάλτο), σε συνεργασία με τον καπετάν Άγρα, από το Σεπτέμβριο του 1906 έως τον Απρίλιο του 1907.