Γιατί οι νεότεροι ψηφοφόροι στην Ευρώπη συρρέουν στην ακροδεξιά;

Πολλοί νέοι δεν είναι ξενοφοβικοί, αλλά η ζωή τους είναι επισφαλής, λένε οι ειδικοί, εν μέσω κρίσεων στη στέγαση και την υγειονομική περίθαλψη, παράγοντες που, σε αρκετές περιπτώσεις, τους οδηγούν στην «αγκαλιά» της ακροδεξιάς.

Γευματίζοντας με ένα σάντουιτς με τόνο στην κεντρική αγορά του Volendam, ενός γραφικού αλιευτικού λιμανιού βόρεια του Άμστερνταμ, ο Τζέραλντ, 24 ετών, ήταν ξεκάθαρος σχετικά με την επιλογή του στις ολλανδικές εκλογές της περασμένης εβδομάδας: «Ψήφισα τον Βίλντερς και πολλοί από τους φίλους μου το ίδιο», είπε στον Guardian.

«Δεν θέλω να ζήσω για πάντα με τους γονείς μου. Θέλω το δικό μου σπίτι και να μπορέσω να συντηρήσω την οικογένειά μου αργότερα. Ο Βίλντερς θέλει να λύσει την κρίση στέγασης και να βελτιώσει την υγειονομική μας περίθαλψη. Αυτά είναι τα πιο σημαντικά θέματα για μένα», εξήγησε.

Αν όλοι όσοι ψήφισαν στις εκλογές ήταν κάτω των 35 ετών, ο Γκέερτ Βϊλντερς, ο ακροδεξιός λαϊκιστής του οποίου το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) συγκλόνισε την Ευρώπη κερδίζοντας τις περισσότερες κοινοβουλευτικές έδρες, θα είχε κερδίσει ακόμη περισσότερες.

Νέοι ανέδειξαν Λεπέν και Μελόνι

Στον περσινό δεύτερο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών, η Μαρίν Λεπέν κέρδισε το 39% των ψήφων από άτομα ηλικίας 18-24 ετών και το 49% από άτομα ηλικίας 25-34 ετών.

Πριν από τις εκλογές στην Ιταλία τον περασμένο Σεπτέμβριο, τα Αδέλγια της Ιταλίας της Τζόρτζια Μελόνι ήταν το μεγαλύτερο κόμμα μεταξύ των ατόμων κάτω των 35 ετών, με 22%.

«Οι νέοι ψηφοφόροι δεν έχουν μετακινηθεί προς τα δεξιά όσον αφορά τη μετανάστευση, τις αμβλώσεις, τα δικαιώματα των μειονοτήτων»

Σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, η εικόνα του ριζοσπαστικού-δεξιού ψηφοφόρου – τυπικά λευκού, άνδρα, μη πτυχιούχου και, πάνω απ’ όλα, ηλικιωμένου – αλλάζει, και μελέτες δείχνουν ότι σε αρκετές χώρες η υποστήριξη προς την ακροδεξιά αυξάνεται ταχύτερα μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων.

Διάφοροι παράγοντες μπορεί να εξηγήσουν το φαινόμενο, λένε οι αναλυτές. «Θα πρέπει πραγματικά να είμαστε προσεκτικοί στην υπόθεση μιας πολιτισμικής ή ιδεολογικής ευθυγράμμισης μεταξύ των νέων ψηφοφόρων και της ακροδεξιάς», δήλωσε η Catherine de Vries, πολιτική επιστήμονας στο ιταλικό πανεπιστήμιο Bocconi.

«Δεν έχουν γίνει ξενοφοβικοί, η ζωή τους είναι πιο επισφαλής»

«Γνωρίζουμε ότι σε πολλές χώρες οι νέοι είναι περισσότερο υπέρ της μετανάστευσης από ό,τι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ψηφοφόροι. Δεν έχουν γίνει ξενοφοβικοί. Αλλά η ζωή τους είναι πιο επισφαλής. Συχνά πρόκειται για ψήφους γι’ αυτό που σε αυτές τις ολλανδικές εκλογές ονομάστηκε ‘ασφάλεια διαβίωσης’».

Η ολλανδική λέξη «bestaanszekerheid» μεταφράζεται κατά προσέγγιση ως μια ύπαρξη με επαρκές και προβλέψιμο εισόδημα, ένα ικανοποιητικό σπίτι, επαρκή πρόσβαση στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη και ένα «μαξιλάρι» έναντι απροσδόκητων ενδεχομένων.

Θέματα όπως η στέγαση, οι υπερπλήρεις σχολικές τάξεις και τα νοσοκομεία που αγωνίζονται να παράσχουν αποτελεσματικές υπηρεσίες υγείας, ήταν το κλειδί για την ψήφο των νέων, δήλωσε ο De Vries. «Ο Βίλντερς μπορεί να θέλει ‘πρώτα οι Ολλανδοί’, αλλά υπόσχεται να διορθώσει αυτά τα πράγματα», εξήγησε, προσθέτοντας ότι «τα κυβερνητικά κόμματα επέβαλαν τη λιτότητα».

«Θέλει να μας δώσει στέγη»

Στο Volendam, όπου το PVV κέρδισε το 42,9% των ψήφων, αυτό ήταν το θέμα του 24χρονου Τζέραλντ: «Οι νεότεροι άνθρωποι, οι ξύπνιοι από τις μεγάλες πόλεις, ενδιαφέρονται για το κλίμα και τα θέματα φύλου, αλλά αγνοούν τα πραγματικά προβλήματα που έχουμε εδώ και τώρα».

«Δεν είμαι ρατσιστής επειδή ψήφισα τον Βίλντερς. Με απογοητεύει το γεγονός ότι οι μετανάστες λαμβάνουν περισσότερη βοήθεια από την κυβέρνηση απ’ ό,τι οι Ολλανδοί, αλλά δεν είμαι εναντίον του Ισλάμ, δεν θέλω να κλείσουν τα τζαμιά. Απλώς πιστεύω ότι πρέπει να ελέγχουμε καλύτερα τη μετανάστευση», λέει χαρακτηριστικά.

«Τα ακροδεξιά κόμματα, τους έχουν πείσει ότι προσφέρουν μια αξιόπιστη οικονομική εναλλακτική λύση»

Ο Κοέν, 19 ετών, φοιτητής στο Άμστερνταμ, συμμερίζεται αυτή την άποψη: «Ζω ακόμα με τους γονείς μου – δεν μπορώ να αντέξω οικονομικά ένα δωμάτιο στο Άμστερνταμ. Πρέπει να πηγαινοέρχομαι κάθε μέρα. Ο Βίλντερς θέλει να δώσει στέγη σε ανθρώπους που είναι από εδώ – δεν το βρίσκω παράξενο».

Δήλωσε ότι δεν πιστεύει πως ο Βίλντερς θα περάσει τις ακραίες αντι-ισλαμικές του υποσχέσεις: κλείσιμο τζαμιών, απαγόρευση της μαντίλας και απαγόρευση του Κορανίου: «Νόμιζα ότι ο Βίλντερς ήταν ο καλύτερος στις συζητήσεις. Είχε πολύ λογική».

Σε ποιες χώρες κερδίζει η ακροδεξιά;

Τα ακροδεξιά κόμματα δεν αποτελούν την προτιμώμενη επιλογή – ή ακόμη και τη δεύτερη επιλογή – για τους νεότερους ψηφοφόρους παντού στην Ευρώπη, προειδοποιούν οι αναλυτές. Η τάση εμφανίζεται ισχυρότερη σε χώρες όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Σουηδία και η Δανία.

Ο Pawel Zerka, ανώτερος συνεργάτης πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, δήλωσε πως «είναι διαφορετική η ιστορία στην ανατολική Ευρώπη, και συχνά στο νότο. Αλλά σίγουρα ισχύει ότι τα ακροδεξιά κόμματα προσελκύουν μεγάλη υποστήριξη από τους νεότερους ψηφοφόρους».

Στην Ισπανία, το μερίδιο του υπερσυντηρητικού κόμματος Vox στις ψήφους των πολιτών κάτω των 35 ετών εκτοξεύθηκε από 22% τον Απρίλιο του 2019, σε 34% τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, απηχώντας τις οδοιπορικές επιδόσεις του στο σύνολο του εκλογικού σώματος. Τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους υποχώρησε, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται στο 27%.

Στην Ολλανδία, το PVV εκτοξεύτηκε και έγινε το μεγαλύτερο κόμμα μεταξύ των 18-34 ετών, κερδίζοντας το 17% των ψήφων τους έναντι 7% προηγουμένως. Στην ψηφοφορία του 2022 στη Σουηδία, το 22% των νέων 18-21 ψήφισε τους ακροδεξιούς Σουηδούς Δημοκράτες, έναντι 12% το 2018.

Στις εκλογές του 2021 στο κρατίδιο Σαξονία-Άνχαλτ της ανατολικής Γερμανίας, η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) ήρθε πρώτη μεταξύ των ψηφοφόρων κάτω των 30 ετών, ενώ οι νέοι ψηφοφόροι προβλέπεται ότι θα βοηθήσουν το ακροδεξιό κόμμα Ελευθερία (FPO) της Αυστρίας να κερδίσει τις εθνικές εκλογές του επόμενου έτους.

Σημαντικότερος παράγοντας η οικονομική ανασφάλεια

Ο Zerka προσδιόρισε επίσης την οικονομική ανασφάλεια ως τον σημαντικότερο παράγοντα: «Οι νέοι ψηφοφόροι δεν έχουν μετακινηθεί προς τα δεξιά όσον αφορά τη μετανάστευση, τις αμβλώσεις, τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Τα ακροδεξιά κόμματα, τους έχουν πείσει ότι προσφέρουν μια αξιόπιστη οικονομική εναλλακτική λύση».

Άλλοι παράγοντες περιλαμβάνουν ορισμένα ακροδεξιά κόμματα που καταφέρνουν να τοποθετηθούν ως μια «ψύχραιμη εκλογική επιλογή», σημείωσε επίσης, εξηγώντας ότι «προσφέρουν όλο και περισσότερο στους νεότερους ψηφοφόρους εξίσου νέους, συχνά χαρισματικούς πολιτικούς – ανθρώπους που μιλούν τη γλώσσα τους».

Ο Τζόρνταν Μπαρντέλα, πρόεδρος του Εθνικού Συναγερμού (RN) της Γαλλίας, για παράδειγμα, ήταν μόλις 23 ετών όταν ηγήθηκε της επιτυχημένης εκστρατείας του κόμματος για τις ευρωεκλογές του 2019 και 27 ετών όταν διαδέχθηκε τη Λεπέν ως επίσημος ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος πέρυσι.

Ο Zerka αναφέρει επίσης τις ικανότητες των ακροδεξιών κομμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Το ισπανικό Vox έχει μια ιδιαίτερα επιδέξια επιχείρηση, και ο Sławomir Mentzen, ο 37χρονος ηγέτης του υπερφιλελεύθερου ακροδεξιού κόμματος Konfederacja (Συνομοσπονδία) της Πολωνίας, έχει 800.000 οπαδούς στο TikTok.

Αρκετά ακροδεξιά κόμματα έχουν επίσης προτείνει συγκεκριμένες πολιτικές πρωτοβουλίες για να προσελκύσουν νεότερους ψηφοφόρους: Το μανιφέστο της Λεπέν για το 2022 υποσχέθηκε να καταργήσει τους φόρους για τους νέους κάτω των 30 ετών, να παράσχει οικονομική βοήθεια στους εργαζόμενους φοιτητές και να ενισχύσει τη φοιτητική στέγαση.

«Έχουν μεγαλώσει μαζί τους – Δεν υπάρχει στιγματισμός»

Ο Τζέικομπ Ντέιβι, επικεφαλής πολιτικής και έρευνας στο thinktank «Institute for Strategic Dialogue», προσδιόρισε ως πρόσθετο παράγοντα την επιρροή της ακροδεξιάς και ακροδεξιάς νεανικής αντικουλτούρας, που χαρακτηρίζεται από την ακροδεξιά πανευρωπαϊκή ομάδα «Generation Identity».

Ακόμη και αν «τα οικονομικά παράπονα, οι ανασφάλειες γύρω από τη στέγαση, τις θέσεις εργασίας, το μέλλον» μπορεί να ευθύνονται για μεγάλο μέρος της ψήφου των νέων, σημείωσε, «βλέπουμε την ανάπτυξη μέχρι και την καρποφορία μιας συντονισμένης ακροδεξιάς προσπάθειας να προσεγγίσει και να ριζοσπαστικοποιήσει τους νέους».

Και τέλος, είπε ο De Vries, υπάρχει «απλά, η ομαλοποίηση. Για πολλούς από αυτούς τους νέους ψηφοφόρους, τα ακροδεξιά κόμματα ήταν μέρος του πολιτικού τοπίου σε όλη τους τη ζωή. Έχουν μεγαλώσει μαζί τους. Δεν υπάρχει ο στιγματισμός που υπήρχε κάποτε».

Στο Άμστερνταμ, ο Κόνι, 22 ετών, καπνίζοντας ένα τσιγάρο έξω από ένα παντοπωλείο στη συνοικία Noord της εργατικής τάξης, τη μόνη συνοικία της πόλης όπου το PVV τερμάτισε πρώτο, έκανε την ίδια επισήμανση:

«Είναι η πρώτη φορά που ψηφίζω. Όλη η οικογένειά μου ψήφισε PVV και ήμασταν ενθουσιασμένοι που κέρδισε (ο Βίλντερς). Η ζωή γινόταν όλο και πιο ακριβή στο Άμστερνταμ, αλλά η απερχόμενη κυβέρνηση δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται. Η μητέρα μου είναι νοσοκόμα και η υγειονομική περίθαλψη δεν αντιμετωπίζεται. Ο Βίλντερς έκανε προεκλογική εκστρατεία για επενδύσεις στην υγειονομική περίθαλψη και τα γηροκομεία. Όσον αφορά τη μετανάστευση, οι άνθρωποι από μια χώρα πολέμου αξίζουν μια καλύτερη ζωή εδώ, αλλά αυτό δεν πρέπει να γίνεται εις βάρος των Ολλανδών»…