Βολές της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου για παρεμβάσεις στο έργο των Ανεξάρτητων Αρχών

Σοβαρά ζητήματα ως προς την ορθή, δημοκρατική και απρόσκοπτη συγκρότηση και λειτουργία των Ανεξάρτητων Αρχών διαπιστώνει σε δήλωση η ολομέλεια της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), σε μια έκθεση με βολές προς την κυβέρνηση για το σκάνδαλο των υποκλοπών και τη διαχείριση των Ανεξάρτητων Αρχών.

Υπενθυμίζεται ότι η ΕΕΔΑ είναι το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και o Εθνικός Θεσμός Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Αποτελεί μέρος του συστήματος ελέγχων και ισορροπιών της Δημοκρατίας και δείκτης για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα.

Αρχικώς η ΕΕΔΑ υπογραμμίζει ότι η έγκαιρη και εντός των προβλεπόμενων χρονικών ορίων αντικατάσταση των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση και εγγύηση της ανεξαρτησίας των Ανεξάρτητων Αρχών. «Η παρατεταμένη καθυστέρηση της επιλογής νέων Μελών των Ανεξάρτητων Αρχών είναι εξόχως προβληματική», επισημαίνει χαρακτηριστικά.

«Η ΕΕΔΑ παρακολουθεί με ιδιαίτερο προβληματισμό και ανησυχία τα σοβαρά προσκόμματα που αντιμετωπίζει η ΑΔΑΕ»

Σημειώνεται ότι η κυβέρνηση είχε αργήσει ένα έτος στην αντικατάσταση μελών της ΑΔΑΕ που η θητεία της είχε λήξει. Όταν δε αποφασίστηκε η αντικατάσταση των μελών είχαν προκληθεί σφοδρές αντιδράσεις, καθώς, πηγές προσκείμενες στην ανεξάρτητη αρχή εκτιμούσαν ότι ως αφορμή για τη συγκεκριμένη εξέλιξη ήταν το ενδεχόμενο επιβολής προστίμου από την ΑΔΑΕ στην ΕΥΠ για το σκάνδαλο των υποκλοπών.

Ακολούθως η ΕΕΔΑ εκφράζει την ανησυχία της ότι η σπουδή με την οποία εισήχθη στη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, όπου πραγματοποιήθηκε η διαδικασία επιλογής των νέων μελών της ΑΔΑΕ και του ΕΣΡ απέκλεισε τη δυνατότητα αναζήτησης ευρύτερων συναινέσεων και προσώπων κοινής αποδοχής.

Η ΕΕΔΑ σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η εν λόγω συνταγματική διάταξη απαιτεί ευρύτερες συναινέσεις για την επιλογή των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών και σε κάθε περίπτωση αυξημένη πλειοψηφία. «Κατά μείζονα λόγο, ο ορισμός νέων μελών με πλειοψηφία μικρότερη της απαιτούμενης από το άρθρο 101Α του Συντάγματος είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτος», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Σε αυτήν την περίπτωση, η αντικατάσταση των μελών της ΑΔΑΕ αποφασίστηκε με οριακά μικρότερη πλειοψηφία (16/27), κατά παράβαση του Συντάγματος, όπως είχε αναφέρει ο Χρήστος Ράμμος στην επιτροπή LIBE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τις αλλαγές είχαν ψηφίσει η ΝΔ και η Ελληνική Λύση, το ΚΚΕ είχε δηλώσει «παρών» και τα υπόλοιπα κόμματα είχαν καταψηφίσει.

Ο Χρήστος Ράμμος

«Τα μέλη Ανεξάρτητων Αρχών δεν πρέπει να διώκονται ποινικά για την εκτέλεση των καθηκόντων τους»

Ακόμη, η ΕΕΔΑ τονίζει ότι παρακολουθεί με ιδιαίτερο προβληματισμό και ανησυχία τα εμπόδια που τίθενται στην Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών, όπως και την κλήση ενώπιον της Δικαιοσύνης μελών της ΑΔΑΕ για ενέργειες που άπτονται των καθηκόντων τους στο πλαίσιο του ελεγκτικού ρόλου της Ανεξάρτητης Αρχής.

Παράλληλα, η ΕΕΔΑ διαπιστώνει τη δημιουργία «καταθλιπτικού, τοξικού κλίματος εντός του οποίου καλείται το προσωπικό της Αρχής να συνεχίσει να επιτελεί το έργο του».

Τέλος, η ΕΕΔΑ υποστηρίζει ότι τα μέλη Ανεξαρτήτων Αρχών δεν πρέπει να διώκονται ποινικά για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Η συγκεκριμένη αναφορά παραπέμπει στο γεγονός ότι δύο ημέρες μετά από την αφαίρεση της δικογραφίας για το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων από τους Εισαγγελείς Πρωτοδικών που ερευνούσαν την υπόθεση και τη διαβίβαση της έρευνας στον Άρειο Πάγο, δύο μέλη της ΑΔΑΕ (Κατερίνα Παπανικολάου και Στέφανος Γκρίτζαλης) κλήθηκαν ως οιονεί κατηγορούμενοι για το σκάνδαλο των υποκλοπών.

Η έκθεση της ΕΕΔΑ προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, που, μέσω της εκπροσώπου Τύπου του Δώρας Αυγέρη, ανέφερε ότι «όσο κι αν προσπαθήσουν στην κυβέρνηση, η αλήθεια θα αποκαλυφθεί και οι ευθύνες θα αποδοθούν».

Ολόκληρη η έκθεση της ΕΕΔΑ:

«Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) που είναι το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και o Εθνικός Θεσμός Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ελλάδα αποτελεί και η ίδια μέρος του συστήματος ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances) της Ελληνικής Δημοκρατίας και δείκτης για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα. Παρακολουθεί δε στενά τις συνιστώσες που διασφαλίζουν το σεβασμό του κράτους δικαίου στη χώρα μας, υποβάλλοντας ετησίως σχετικές εκθέσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Στην Ολομέλεια της ΕΕΔΑ εκπροσωπούνται οι Ανεξάρτητες Αρχές των οποίων η εντολή εκτείνεται σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μέλη της ΕΕΔΑ έχουν οριστεί στην παρούσα θητεία (2022-2026) από τον Συνήγορο του Πολίτη, την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), την Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ).

Συγκεκριμένα, η ΕΕΔΑ έχει επανειλημμένα τονίσει τη σημασία των Ανεξάρτητων Αρχών στη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του ρόλου τους ως θεσμικών αντιβάρων της εκτελεστικής εξουσίας, ρόλος ο οποίος αναγνωρίζεται και από τον συνταγματικό νομοθέτη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όπως έχει επισημάνει η Εθνική Επιτροπή «[η] συνταγµατοποίηση [των Ανεξάρτητων Αρχών] κατά την αναθεώρηση του 2001 εξέφρασε τη βούληση της θεσμικής ενίσχυσης των Ανεξάρτητων Αρχών και της λειτουργίας τους υπέρ της προστασίας των δικαιωμάτων χωρίς παρεμβολές από την εκάστοτε κυβερνητική εξουσία».6 Ο σεβασμός της ανεξαρτησίας των Ανεξαρτήτων Αρχών από το Κράτος είναι βασική επιταγή ενός σύγχρονου κράτους δικαίου, όπου οι Ανεξάρτητες Αρχές αποτελούν φυσικό σύμμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Βασικά θεσμικά χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις ανεξαρτησίας είναι το ορισμένο της θητείας των Μελών και η προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία τους. Μάλιστα, γίνεται δεκτό πως τα δύο συνταγματικώς προβλεπόμενα στοιχεία τους λειτουργούν εξισορροπητικά, αφού το ορισμένο της θητείας θέτει όριο στη λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία των Μελών, ιδιαίτερα όσο οι αρμοδιότητες των ανεξαρτήτων αρχών διευρύνονται και αναλαμβάνουν κανονιστικές, κατασταλτικές και κυρωτικές δράσεις. Εάν η προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των Ανεξαρτήτων Αρχών δε γίνεται σεβαστή από την Πολιτεία, καταστρατηγείται και ο σκοπός θέσπισής τους από το νομοθέτη (συντακτικό ή μη).

Σήμερα η ΕΕΔΑ διαπιστώνει σοβαρά ζητήματα ως προς την ορθή, δημοκρατική και απρόσκοπτη συγκρότηση και λειτουργία ορισμένων Ανεξαρτήτων Αρχών σύμφωνα με τα όσα επιτάσσει το κανονιστικό και ρυθμιστικό τους πλαίσιο (Σύνταγμα ή/και εφαρμοστικοί νόμοι).

Η ΕΕΔΑ, υπογραμμίζοντας ότι η έγκαιρη και εντός των προβλεπόμενων χρονικών ορίων αντικατάσταση των Μελών των Ανεξάρτητων Αρχών αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση και εγγύηση της ανεξαρτησίας των Ανεξάρτητων Αρχών σημειώνει κατ’ αρχάς ότι η παρατεταμένη καθυστέρηση της επιλογής νέων Μελών των Ανεξάρτητων Αρχών είναι εξόχως προβληματική.

Περαιτέρω, η ΕΕΔΑ εκφράζει την ανησυχία της ότι η σπουδή με την οποία εισήχθη στη Διάσκεψη των Προέδρων και ολοκληρώθηκε η διαδικασία επιλογής των νέων Μελών της ΑΔΑΕ και του ΕΣΡ, κατά την πρόσφατη συνεδρίαση της 28.9.2023, απέκλεισε τη δυνατότητα αναζήτησης ευρύτερων συναινέσεων και προσώπων κοινής αποδοχής, σύμφωνα με το πνεύμα της παρ. 2 του άρθρου 101Α του Συντάγματος. Η εν λόγω συνταγματική διάταξη απαιτεί ευρύτερες συναινέσεις για την επιλογή των Μελών των Ανεξάρτητων Αρχών και σε κάθε περίπτωση αυξημένη πλειοψηφία, αρχικώς 4/5 και ήδη μετά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2019, 3/5 της Διάσκεψης των Προέδρων. Κατά μείζονα λόγο, ο ορισμός νέων Μελών με πλειοψηφία μικρότερη της απαιτούμενης από το άρθρο 101Α του Συντάγματος είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτος.

Τέλος, η ΕΕΔΑ παρακολουθεί με ιδιαίτερο προβληματισμό και ανησυχία, τα σοβαρά προσκόμματα που αντιμετωπίζει η ΑΔΑΕ κατά την εκτέλεση των καθηκόντων της, την κλήση ενώπιον της Δικαιοσύνης Μελών της ΑΔΑΕ για ενέργειες που άπτονται των καθηκόντων τους στο πλαίσιο του ελεγκτικού ρόλου της Ανεξάρτητης Αρχής, καθώς επίσης και τις καταγγελίες του Προέδρου της ΑΔΑΕ ενώπιον της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, για «αυξανόμενες πιέσεις» προς την ΑΔΑΕ κατά τη διεξαγωγή των έρευνών σχετικά με την παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών.

Κατά την συνεδρίαση της Ολομέλειας της ΕΕΔΑ την 16.11.2023, προσκλήθηκε και παρέστη ο Πρόεδρος της ΑΔΑΕ (σύμφωνα με το άρθρο 18 παρ. 4 του ν. 4780/2021), ο οποίος ενημέρωσε τα Μέλη για τα εμπόδια που αντιμετωπίζει κατά την άσκηση των καθηκόντων του τον τελευταίο καιρό. Κατήγγειλε προσπάθειες παρεμπόδισης της εκτέλεσης ελέγχων από την Αρχή στις εγκαταστάσεις παρόχων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και κρατικών υπηρεσιών, δυσφημιστικές και απειλητικές αναφορές εις βάρος του από επίσημα όργανα του Κράτους, τη μη νόμιμη επιλογή Μελών της ΑΔΑΕ λόγω έλλειψης της απαραίτητης συνταγματικής πλειοψηφίας καθώς και την κλήση σε απολογία ενώπιον της Δικαιοσύνης Μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και του προσωπικού της Αρχής για τις απόψεις τους και τον τρόπο άσκησης των καθηκόντων τους.

Όλα τα ανωτέρω συντελούν στη δημιουργία ενός «καταθλιπτικού, τοξικού κλίματος» εντός του οποίου καλείται το προσωπικό της Αρχής να συνεχίσει να επιτελεί το έργο του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι δυο εκ των Μελών της ΑΔΑΕ για τους οποίους έχει δοθεί παραγγελία για δικαστική έρευνα από την Εισαγγελία ήταν, κατά την έναρξη της έρευνας, Μέλη της Εθνικής Επιτροπής. Στο πλαίσιο του ενεργού τους ρόλου στις εργασίες της ΕΕΔΑ, λαμβάνοντας δε επιπρόσθετα υπόψη τη συμβολή τους στην Έκθεση Αναφοράς για το θεσμικό πλαίσιο ελέγχου των υπηρεσιών ασφαλείας και πληροφοριών (Μάρτιος 2023), υπενθυμίζεται επίσης ότι σύμφωνα με το άρθρο 14 του ν. 4780/2021 παρ. 6 «Τα Μέλη της ΕΕΔΑ δεν ευθύνονται, δεν διώκονται και δεν εξετάζονται για γνώμη που διατύπωσαν ή ψήφο που έδωσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Δίωξη επιτρέπεται μόνο για συκοφαντική δυσφήμηση, εξύβριση ή παραβίαση του απορρήτου που συνιστά ποινικό αδίκημα».

Η ΕΕΔΑ τονίζει ότι η απρόσκοπτη και χωρίς παρεμβάσεις λειτουργία των Ανεξάρτητων Αρχών και η διασφάλιση της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας των Μελών τους συνιστά απαράβατο κανόνα για την ομαλή λειτουργία ενός Κράτους Δικαίου. Τα Μέλη Ανεξαρτήτων Αρχών δεν πρέπει να διώκονται ποινικά για την εκτέλεση των καθηκόντων τους».