Αποθήκευση άνθρακα (CCS): Έξι κατάλληλες περιοχές στην Ελλάδα [χάρτες]

Έξι χώροι, με δυνατότητες γεωλογικής αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CO2) έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα.

Εκτός από το project της Energean για αποθήκευση CO2 στον Πρίνο, προϋπολογισμού 1 δισ. ευρώ, το οποίο έχει ήδη ενταχθεί στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest – PCI), επιστήμονες του ΕΚΕΤΑ έχουν εντοπίσει άλλες πέντε πιθανές περιοχές για εγκατάσταση τεχνολογιών δέσμευσης, αξιοποίησης και αποθήκευσης άνθρακα (Carbon Capture, Utilization and Storage – CCUS) ή αποθήκευσης CO2 στην χώρα μας.

Σύμφωνα με τον διευθυντή Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) Δρ. Νικόλαο Κούκουζα, γεωλογικές αποθήκες εντοπίζονται στη Δυτική Θεσσαλονίκη, σε Πτολεμαΐδα –Κοζάνη, στο Βούρινο, στον Πεντάλοφο και το Επταχώρι Δυτικής Μακεδονίας, στο Βόλο και στην Κλεπά Ναυπακτίας.

Τα hubs δέσμευσης άνθρακα

Παράλληλα, πρόσφατη μελέτη (Οκτώβριος 2023) που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (IENE), στην οποία επίσης συμμετείχε ο κ. Κούκουζας κατέδειξε πέντε περιοχές, στις οποίες μπορούν να κατασκευαστούν hubs δέσμευσης άνθρακα (CCUS hubs) που θα συλλέγουν ρύπους από μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, τσιμεντοβιομηχανίες, διυλιστήρια και χαλυβουργίες. Προτείνεται να χωροθετηθούν σε:

– Ασπρόπυργο-Ελευσίνα-Κόρινθο

-Βόλο

-Θεσσαλονίκη

-Αλεξανδρούπολη

– Πρίνο

Μάλιστα, όπως εξήγησε ο πρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του IENE κ. Κωστής Σταμπολής, μιλώντας προ ημερών στα μέλη της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής, τα hubs είναι στην ουσία μία ολοκληρωμένη αλυσίδα σύλληψης, υγροποίησης, μεταφοράς και αποθήκευσης CO2, σε κοντινή απόσταση με βιομηχανικά συγκροτήματα, με τελική κατάληξη λιμενικές εγκαταστάσεις, από όπου θα μεταφέρεται το CO2 με ειδικών προδιαγραφών πλοία, προς την τελική του αποθήκευση, είτε στην Ελλάδα, στον Πρίνο, είτε σε άλλες περιοχές στην Μεσόγειο.

Παράδειγμα χαρακτηριστικό ενός τέτοιου ολοκληρωμένου hub, στον ευρωπαϊκό χώρο, είναι το Net Zero Teesside, στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας.

Η μελέτη του ΙΕΝΕ (πραγματοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση των HelleniQ Energy, ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, ΕΔΕΥΕΠ και Franco Compania Naviera) εξετάζει λεπτομερώς τον τρόπο αντιμετώπισης των εκπομπών από βιομηχανικές πηγές στην Ελλάδα και προτείνει έναν οδικό χάρτη για την εφαρμογή του CCUS στην Ελλάδα, καθορίζοντας ποια έργα, πότε και πού πρέπει να γίνουν ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι εφαρμογής της τεχνολογίας CCUS το συντομότερο δυνατόν και με τον πλέον οικονομικό τρόπο.

Σύμφωνα με το ΙΕΝΕ, το 2027 εκτιμάται ότι μπορεί να ξεκινήσει η κατασκευή του CCUS hub σε Ελευσίνα και Αγίους Θεοδώρους (αφού ολοκληρωθούν μελέτες, διαγωνισμός, αναζήτηση ευρωπαϊκής χρηματοδότησης κλπ.), με τη λειτουργία του να τοποθετείται στα τέλη του 2028. Επίσης, το 2027 προτείνεται να ξεκινήσει η μελέτη σκοπιμότητας για CCUS hub σε Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη, με έναρξη κατασκευής στα μέσα του 2029 και ολοκλήρωση στα μέσα του 2030, ενώ το 2032 τοποθετείται η κατασκευή CCUS hub στον Βόλο.

Η αποθήκευση στον Πρίνο

Η επίσημη ένταξη στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI) του έργου «Prinos CO2 Storage», δηλαδή του project αποθήκευσης CO2 στον Πρίνο συμπίπτει με μια προσπάθεια εντατικής προβολής του από την Energean διεθνώς, προκειμένου να αναδειχθεί η σημασία του. Άλλωστε, στην Ανατολική Μεσόγειο είναι το μοναδικό project που «τρέχει», ενώ συνολικά στον ευρωπαϊκό Νότο μόνο τρία τέτοια σχέδια (Πρίνος, Ραβένα, Πυρηναία) βρίσκονται σε εξέλιξη, ενώ στον Βορρά είναι δεκάδες.

Μάλιστα, σήμερα Δευτέρα στο ελληνικό περίπτερο της COP 28 (Διεθνής Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή) στο Ντουμπάι, ο διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Energean Μαθιός Ρήγας αναμένεται να εστιάσει στη σημασία του project ως μέρους της λύσης των προβλημάτων για το κλίμα και ως διέξοδο για την βιομηχανική δραστηριότητα και την παραγωγή υδρογονανθράκων, μιλώντας με τον υπουργό Πετρελαίου της Αιγύπτου κ. Ταρέκ Ελ Μόλα, την υφυπουργό Ενέργειας κυρία Αλεξάνδρα Σδούκου και τον πρόεδρο της ΕΔΕΥΕΠ κ. Ρίκαρντ Σκούφιας.

Επόμενα βήματα για το έργο αποτελεί η ανάθεση της δεύτερης φάσης της μελέτης για το υπέδαφος και η διεθνής διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση της Μελέτης Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων.

Η αποθήκη του Πρίνου, ένα έργο προϋπολογισμού 1 δισ. ευρώ, θα διαθέτει δυναμικότητα απορρόφησης 2,5 με 3 εκατ. τόνων CO2 κατ’ έτος σε πλήρη λειτουργία. Η πρώτη φάση (για δυναμικότητα περίπου 1 εκατ. τόνων ετησίως) θα ολοκληρωθεί έως το τέλος 2025 και η δεύτερη φάση (πλήρης δυναμικότητα) ως τα τέλη 2027.

Για την κατασκευή της αποθήκης στον Πρίνο έχει δεσμευθεί επιδότηση της τάξης των 150 εκατ. ευρώ μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ενώ στο REPowerEU δεσμεύτηκαν κεφάλαια 75 εκατ. ευρώ για τη δημιουργία από τον ΔΕΣΦΑ του δικτύου αγωγών μεταφοράς CO2, το οποίο θα συλλέγεται από βιομηχανίες, θα υγροποιείται σε ειδική εγκατάσταση της Αττικής, πιθανώς κοντά στη Ρεβυθούσα, και στη συνέχεια θα μεταφέρεται στην αποθήκη του Πρίνου. Το συνολικό κόστος ανέρχεται σε 500 με 600 εκατ. ευρώ.

Μονάδες δέσμευσης CO2 σχεδιάζουν να εγκαταστήσουν οι τσιμεντοβιομηχανίες ΗΡΑΚΛΗΣ και ΤΙΤΑΝ, η Motor Oil για δέσμευση CO2 στη μονάδα παραγωγής υδρογόνου του διυλιστηρίου , η HELLENiQ Energy για το διυλιστήριο της Ελευσίνας, η Mytilineos κ.λπ. Είναι αξιοσημείωτο ότι για την αποθήκη του Πρίνου έχουν υπογραφεί οκτώ μη δεσμευτικά MoU για χρήση της υποδομής από ελληνικές, αλλά και ξένες βιομηχανίες γειτονικών χωρών (Ιταλίας, Κροατίας και Βουλγαρίας).

Ανάγκη για δεύτερη αποθήκη

Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με παρουσίαση του επικεφαλής της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων κ. Αριστοφάνη Στεφάτου στους βουλευτές της Επιτροπής Περιβάλλοντος «υπολογίζουμε να μπορούμε να διηθούμε στον Πρίνο ένα με τρία εκατομμύρια τόνους τον χρόνο (η συνολική του χωρητικότητα είναι 60 εκατομμύρια τόνοι)». Όπως ανέφερε, με βάση μελέτη του ΔΕΣΦΑ, εκτιμάται ότι εκπέμπονται από τη βαριά βιομηχανία 8 με 15 εκατ. τόνοι CO2 τον χρόνο σε ακτίνα 30 και 100 χιλιομέτρων γύρω από την Αττική, και άλλοι 5 εκατομμύρια τόνοι ετησίως στη Βόρεια Ελλάδα άλλους. «Άρα πρέπει να ωριμάσουμε τουλάχιστον μία δεύτερη αποθήκη στην Ελλάδα», σημείωσε ο κ. Στεφάτος.

36 projects CCS στην Ευρώπη

Στην αποθήκευση έχουν στραφεί ήδη πολλά κράτη μέλη της ΕΕ και άλλες ανεπτυγμένες χώρες, συνειδητοποιώντας ότι ο δρόμος προς την κλιματική ουδετερότητα αποδεικνύεται δύσβατος, καθώς προκύπτουν ανυπέρβλητα εμπόδια στις προσπάθειες μηδενισμού των επικίνδυνων εκπομπών αερίων ρύπων.

Στις τεχνολογίες CCS, οι οποίες αυτές τις ημέρες προσελκύουν τη διεθνή προσοχή στην COP28, η Ευρώπη πρωτοστατεί με συγκεκριμένα έργα. Το πρώτο αφορά στο έργο «Πόρθος» για αποθήκευση CO2 σε άδεια κοιτάσματα αερίου στη Βόρεια Θάλασσα που αναμένεται να λειτουργήσει το 2026 για το οποίο ελήφθη η Τελική Επενδυτική Απόφαση.

Για το δεύτερο υπεγράφη συμφωνία, πριν από μία εβδομάδα, για τη μεταφορά και αποθήκευση 800.000 τόνων CO2 από μια μονάδα παραγωγής αμμωνίας στην Ολλανδία στο έργο «Βόρειο Σέλας» στη Νορβηγία, το οποίο θα ξεκινήσει να λειτουργεί το 2024.

Συνολικά στην Ευρώπη αναπτύσσονται 36 projects για 110 Mt (εκατ. τόνοι) CO2 ανά έτος έως το 2030, εκ των οποίων τα 17 έργα χωροθετούνται σε κράτη μέλη της ΕΕ για 35 Mt CO2 ανά έτος έως το 2030. Η στρατηγική της ΕΕ, η οποία είναι ακόμη υπό διαμόρφωση και αναμένεται να δημοσιευτεί στις αρχές του 2024, περιλαμβάνει ως στόχο την ανάπτυξη χώρων αποθήκευσης 50 Mt CO2 στην ΕΕ έως το 2030, γεγονός που καταδεικνύει ότι υπάρχουν τεράστιες επενδυτικές ανάγκες που δεν καλύπτονται από τις υπάρχουσες ή τις σχεδιαζόμενες ιδιωτικές επενδύσεις.

Όπως δήλωσε προσφάτως και η Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ κυρία Κάντρι Σίμσον για τη συγκράτηση της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου και την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, η δέσμευση άνθρακα είναι απαραίτητη. Δεν είναι τυχαίο ότι η νέα λίστα νέα λίστα έργων κοινού ενδιαφέροντος και αμοιβαίου ενδιαφέροντος της ΕΕ περιλαμβάνονται περί τα 14 έργα μεταφοράς και αποθήκευσης CO2, μεταξύ των οποίων και η αποθήκη του Πρίνου.

Παγκοσμίως, όπως αναφέρει ο κ. Κούκουζας εκτελούνται περισσότερα από 50 έργα CCUS μεγάλης κλίμακας. Σήμερα λειτουργούν 27 εγκαταστάσεις CCS ανά τον κόσμο, ενώ εκτιμάται ότι έως το 2050 θα προστεθούν ακόμα 2.705 νέες εγκαταστάσεις.

Τι είναι οι εγκαταστάσεις CCUS

Σύμφωνα με τον διευθυντή ερευνών του ΕΚΕΤΑ, το CCUS δεσμεύει CO2 από μεγάλες σημειακές πηγές (μονάδες παραγωγής ενέργειας ή βιομηχανικές εγκαταστάσεις). Εάν δεν χρησιμοποιείται επιτόπου, το CO2 συμπιέζεται, μεταφέρεται και εισάγεται σε γεωλογικούς σχηματισμούς για αποθήκευση. Το CO2 χρησιμοποιείται (είτε επιτόπου, είτε από εγκαταστάσεις αποθήκευσης/CCUS):

– στην παραγωγή μεθανίου, μεθανόλης και συνθετικού αερίου (syngas) σημαντικά αέρια για τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο και τη βιομηχανία.

– στην παραγωγή χημικών προϊόντων, όπως η ουρία, τα ακρυλικά και τα ανθρακικά αλκυλένια, η πολυουρεθάνη και το ακρυλικό οξύ.

– ως συστατικό σε δομικά υλικά ή ως λύση στην έλλειψη νερού (CO2 μπορεί να επιτρέψει την απομάκρυνση περιττών αλάτων)

– στη βιομηχανική ψύξη

– στην παρασκευή τροφίμων και ποτών

– στην Ενισχυμένη Ανάκτηση Πετρελαίου (Enhanced Oil Recovery, EOR)

– στην αγορά ως νέο εμπόρευμα

Εάν το CO2 δεν χρησιμοποιείται επιτόπου, συμπιέζεται, μεταφέρεται και εισάγεται σε γεωλογικούς σχηματισμούς για αποθήκευση. Όπως σημειώνει ο κ. Κούκουζας υπάρχουν τρεις κύριες τεχνολογίες για τη μακροπρόθεσμη αποθήκευση CO2 : γεωλογική αποθήκευση, αποθήκευση σε ωκεανούς και ορυκτοποίηση (mineralisation).

Πηγή: ΟΤ