Βίλι Μπραντ: «Έκανα ό,τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος όταν η γλώσσα αποτυγχάνει»

Και τώρα επιθυμώ τελειώνοντας να αναφέρω μια ζωντανή εικόνα που έζησα: τον Βίλι Μπραντ όχι σαν δημόσιο άνθρωπο αλλά σαν κοινό πολίτη, που συμπληρώνει την όλη προσωπικότητα του σπάνιου αυτού ανθρώπου.

Τα Χριστούγεννα του 1981 συνόδευσα τον Βίλι Μπραντ στο ταξίδι του στην Κύπρο, όπου είχε κληθεί από τον τότε Πρόεδρο της ∆ημοκρατίας Σπύρο Κυπριανού και του έγινε θριαμβευτική υποδοχή. Έβγαλε λόγο στη Βουλή της Λευκωσίας υποστηρίζοντας θερμά την ένωση του νησιού που είχαν διχοτομήσει οι Τούρκοι με την εισβολή τους το 1974 και συνάντησε και τον ηγέτη των Τουρκοκυπρίων στην κατεχόμενη από τουρκικά στρατεύματα βόρεια Κύπρο, Ραούφ Ντενκτάς.

Μετά τη Λευκωσία, κατά το ταξίδι του στην Κύπρο, επισκεφτήκαμε για λίγες μέρες τη Λεμεσό. Και ένα απόγευμα, με θερμοκρασία 25 βαθμών, κάναμε έναν περίπατο μαζί με άλλους φίλους που τον συνόδευαν. Σε ένα μικρό χωριό συναντήσαμε μια ηλικιωμένη χωρική και ο Μπραντ τη ρώτησε πώς είχε περάσει την ημέρα της. Εκείνη, όπως είναι η συνήθεια στους Έλληνες και τους Κυπρίους άμα δουν έναν ξένο με την ομάδα φίλων του, μας προσκάλεσε στο φτωχικό της σπίτι. Κατοικούσε με τις δυο ανύπαντρες κόρες της, που έσπευσαν να φέρουν τα παραδοσιακά γλυκίσματα. Ο Βίλι αισθάνθηκε άνετα. Ανήκε στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν κάνουν κοινωνικές διακρίσεις. Όταν έμαθαν ποιος ήταν, είναι απερίγραπτο το πόσο προσπάθησαν να προσφέρουν ό,τι καλύτερο είχαν. Και όταν φεύγαμε μας συνόδευαν συγκινημένες, γιατί τους τίμησε με την επίσκεψή του. Μια κυρία που ήταν στη συντροφιά μας μού ψιθύρισε: «Ο Μπραντ είναι πάντα ειλικρινής. Και πάντοτε ο ίδιος: άσχετο αν παρακάθεται στο παλάτι του Μπάκινχαμ δίπλα στη βασίλισσα ή στην κατοικία μιας άγνωστης χωρικής σε ένα άγνωστο χωριό».

Ίσως αυτή η απόλυτη ειλικρίνεια τού έδινε τη δύναμη ουσιαστικά να πετυχαίνει σε μεγάλες στιγμές της πολιτικής. Και από την άλλη να παρουσιάζει μια ταπεινοφροσύνη που προκαλεί παγκόσμια συγκίνηση, όπως η γονυκλισία του στο μνημείο του γκέτο της Βαρσοβίας.

Το ανωτέρω κείμενο είναι ένα μικρό απόσπασμα από την ομιλία που είχε εκφωνήσει επί γερμανικού εδάφους ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας Βάσος Μαθιόπουλος (1928-2013) στις 8 Νοεμβρίου 2003, με αφορμή τη συμπλήρωση έντεκα ετών από το θάνατο του Βίλι Μπραντ (Willy Brandt, 1913-1992), καγκελαρίου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας από το 1969 έως το 1974.

Ο Μπραντ, σε χαλεπούς πέραν πάσης αμφιβολίας καιρούς, προώθησε και εφάρμοσε τη λεγόμενη Νέα Ανατολική Πολιτική (Neue Ostpolitik), που αποσκοπούσε στη συμφιλίωση της χώρας του με εκείνες τού πάλαι ποτέ Ανατολικού Μπλοκ. Σε αναγνώριση μάλιστα της γενναίας αυτής απόφασής του, ο Μπραντ τιμήθηκε με το Νομπέλ Ειρήνης το 1971.

Το Δεκέμβριο του 1970 ο σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων Μπραντ, ο υπέρμαχος του κοινωνικού κράτους αλλά και της ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών της Δύσης με το αντίπαλον δέος της Ανατολής, είχε επισκεφθεί την Πολωνία, έχοντας ως στόχο την επανεκκίνηση των γερμανοπολωνικών σχέσεων.

Το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου 1970 ο Μπραντ κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο πεσόντων του διαβόητου εβραϊκού γκέτο της Βαρσοβίας. Αμέσως μετά έκανε μερικά βήματα προς τα πίσω και γονάτισε σε ένδειξη σεβασμού. Ήταν μια κίνηση αυθόρμητη και όχι προμελετημένη, ισχυρίστηκε αργότερα ο ίδιος. Οι στενοί συνεργάτες του, έγραψε στα απομνημονεύματά του, δεν είχαν εκπλαγεί λιγότερο από τους δημοσιογράφους και τους φωτογράφους που τον περιέβαλλαν.

Ο δυτικογερμανός καγκελάριος υποστήριξε ότι ήταν μια πράξη εξιλέωσης, με την οποία ήθελε, ως πολέμιος των ναζί, να ζητήσει συγγνώμη για τα εγκλήματά τους, να προσευχηθεί για τη συγχώρεση των Γερμανών.

«Υπό το βάρος εκατομμυρίων δολοφονημένων ανθρώπων, έκανα ό,τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος όταν η γλώσσα αποτυγχάνει» έγραψε χαρακτηριστικά ο Μπραντ.

Η απολογητική αυτή στάση του Μπραντ απέκτησε μεγάλη συμβολική αξία, καθώς υπήρξε μια εξόχως τολμηρή κίνηση συμφιλίωσης, μια δημόσια παραδοχή των λαθών και των ενοχών της Γερμανίας για το —πρόσφατο τότε— παρελθόν της.

Πολλοί Δυτικογερμανοί —περίπου ένας στους δύο, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις — θεώρησαν υπερβολική τη χειρονομία του καγκελαρίου τους, ενώ το περιοδικό Der Spiegel αναρωτιόταν στο εξώφυλλό του εάν η γονυκλισία του Μπραντ ήταν επιτρεπτή ή όχι.

Σε κάθε περίπτωση, η συγκινητική κίνηση του Μπραντ, που διήρκεσε μόλις 30 δευτερόλεπτα, έγραψε ιστορία, αιφνιδιάζοντας τους πάντες, πρώτιστα δε την τότε πολωνική κυβέρνηση.

Την ιστορική γονυκλισία του σπουδαίου δυτικογερμανού καγκελαρίου θυμίζει το ανεγερθέν μνημείο στην πλατεία της Βαρσοβίας που φέρει το όνομά του.

Το κατωτέρω κείμενο, το τελευταίο κομμάτι του λόγου που είχε εκφωνήσει ο Βίλι Μπραντ τον Ιούνιο του 1975 επί ελληνικού εδάφους (μετά την ανακήρυξή του ως επίτιμου διδάκτορος της Παντείου), είναι δηλωτικό των απόψεών του για τα πολιτικά πράγματα, αλλά και της εν γένει κοσμοαντίληψής του:

Ελέχθη εις άλλην ευκαιρίαν ότι δεν υπάρχει μία αλήθεια, αλλά πολλαί. Τούτο το εδιδάχθην και εγώ με κάποιον κόπον. Και όμως τούτο αντιστοιχεί εις την πολυμέρειαν και το περίπλοκον του συγχρόνου μας κόσμου. Η πραγματικότης του κόσμου τούτου προσδιορίζεται από την πλειονότητα των γνωμών, ιδεωδών, πεποιθήσεων και κοινωνικών διαρρυθμίσεων. Εις το κτίριον της ειρήνης πρέπει να υπάρχουν πολλαί κατοικίαι.

Ακόμη και η κομμουνιστική πραγματικότης έγινε πολυμερής, περίπλοκος και πλουραλιστική. Τα προβλήματά της δεν δύνανται να επιλυθούν παρά μόνον εντός των ιδικών της ορίων. Η εξαγωγή ιδεολογίας, πολλώ δε μάλλον μία δυναμική επέκτασις, δεν παραμερίζουν τας δυσκολίας, ούτε και δύνανται τα προβλήματα αυτά να παραμερισθούν διά δήθεν επιτυχιών εις διενέξεις του μη κομμουνιστικού κόσμου. Με άλλα λόγια: μόνιμοι κρίσεις εντός των περιοχών της Ευρώπης και της Μεσογείου δεν θα αποτελέσουν κέρδος διά κανέναν, αλλά αντιθέτως θα αποδειχθούν εν τελευταία αναλύσει βάρος δι’ όλους. Οι υπεύθυνοι θα έπρεπε να συνειδητοποιήσουν τούτο εάν δεν το έχουν ήδη πράξει.

Εξάλλου όμως θέλω να είπω και τούτο: η επίκλησις της στρατηγικής του λεγομένου παγκοσμίου κομμουνισμού αποτελεί, ανεξαρτήτως άλλων, ύποπτον δικαιολογίαν όταν εγκαταλείπωμεν τα πραγματικά προβλήματα εις τον εαυτόν των. Εάν σήμερα είμεθα γεμάτοι ανησυχίαν διά την εξέλιξην της πορτογαλικής ανανεώσεως, τούτο οφείλεται και εις το ότι ημείς η ∆ύσις, κατά την διάρκειαν των μακρών και θλιβερών δεκαετιών της δικτατορίας εις την Πορτογαλίαν, δεν εσκέφθημεν να πράξωμεν τίποτε. Εν τω μεταξύ θα έπρεπε να έχωμεν μάθει ότι μόνον μία ισπανική δημοκρατία και όχι εν καταρρακωμένον αυταρχικόν καθεστώς έχει ικανότητα προς διαρκή και σταθεράν συνεργασίαν.

Το καθεστώς των συνταγματαρχών εις την Ελλάδα δεν ενίσχυσε την αλληλεγγύην και την ασφάλειαν εις την ευρωπαϊκήν ήπειρον, αλλά αντιθέτως τας έθεσεν εις κίνδυνον. Τώρα έχει σημασίαν να επανεύρη ταχέως η μεγάλη αυτή χώρα την θέσιν της εις την κοινότητα της συνεργασίας, της κοινωνικής ανορθώσεως και της ασφαλείας. Γνωρίζω ότι πρέπει πολλά να υπερνικηθούν, τα οποία σας είχαν στενοχωρήσει. Αλλά και ημείς είχομεν εν δύσκολον έργον να εκτελέσωμεν. Να απελευθερώσωμεν την γερμανικήν πολιτικήν από τα δεσμά τού χθες και να την στρέψωμεν προς το μέλλον.

∆εν έχω διάθεσιν διά θρήνον και συνθηκολόγησιν. Εζήσαμεν εδώ εις αυτάς τας Αθήνας μίαν αναγέννησιν της ∆ημοκρατίας, ένα θρίαμβον της λογικής, της ανεκτικότητος και, εάν αντιλαμβάνωμαι ορθώς, της σοφής μετριοπαθείας. Εάν δεν αντλούσα θάρρος από όλα αυτά, δεν θα ήμουν ρεαλιστής.

Γνωρίζω εξ ίσου καλώς με οιονδήποτε ότι εις την περιοχήν ταύτην της Μεσογείου και του ευρωπαϊκού νότου τα ερωτήματα «πόλεμος ή ειρήνη», «ελευθερία ή δουλεία», «δημοκρατία ή δικτατορία» τίθενται σκληρότερα και σοβαρώτερα παρά εις οιανδήποτε άλλην περιοχήν της ηπείρου μας. Εδώ θα δυνηθή να αποδείξη την δύναμίν της η αυτοσυνείδησις των δημοκρατιών και των δημοκρατών. Τούτο αποτελεί δι’ εμέ έναν επιπλέον λόγον διά τον οποίον η Ευρωπαϊκή Κοινότης πρέπει ή θα έπρεπε να έχη συνείδησιν των ευθυνών της έναντι της χώρας σας και να σας συνδράμη κατά δύναμιν. Η Ευρώπη, η οποία και εις το παρελθόν και εις το παρόν οφείλει τόσο πολλά εις τον λαό των Ελλήνων, χρειάζεται την Ελλάδα και η Ελλάς, ως πιστεύω, θέλει την Ευρώπην.

∆εν είμαι άνθρωπος της αμυντικής δημοκρατίας, αλλά αντιθέτως προσπαθώ να είμαι υπέρμαχος της ζωτικής και μαχητικής δημοκρατίας. Εδώ, εις την πηγήν της πολιτειακής μορφής, η οποία αποτελεί δι’ εμέ τρόπον ζωής και πνευματικόν, ηθικόν και κοινωνικόν καταστατικόν χάρτην, εδώ, εις την Ελλάδα, αντλώ νέαν πίστιν εις την δύναμιν της δημοκρατίας, της ανεκτικότητος, της λογικής, της εξησφαλισμένης ειρήνης.

∆ιά τούτο σας ευχαριστώ ακόμα μίαν φοράν.

*Τα δύο προεκτεθέντα κείμενα (του Βάσου Μαθιόπουλου και του Βίλι Μπραντ) προέρχονται από το Τεύχος 12 της Σειράς Δημοσιευμάτων του Ιδρύματος «Ομοσπονδιακός Καγκελάριος Βίλι Μπραντ», που φέρει τον τίτλο «Βίλι Μπραντ – Ενθυμήματα δίπλα σε ένα φίλο».