ΟΗΕ: Η επίκληση του Άρθρου 99, η Κορέα, η Κύπρος, το Ιράν και ο Λίβανος

Η επίκληση του άρθρου 99 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, η σημασία της και η πρακτική της διάσταση, είναι ένα ζήτημα που δεν μπορεί να αναλυθεί ενδελεχώς, εκτός αν πρόκειται για πολύτομη σειρά βιβλίων.

Όμως μπορεί να περιγραφεί η σημασία της και οι προηγούμενες φορές που χρησιμοποιήθηκε, ώστε να υπάρχει το πλαίσιο κατανόησης.

Η σημαντικότητα της επίκλησης του άρθρου στην σύγχρονη εποχή, μπορεί να συνδυαστεί μόνο με την πίστη του γενικού γραμματέα πως επίκειται ανθρωπιστική καταστροφή

Η απόφαση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να επικαλεστεί ένα από τα ισχυρότερα διπλωματικά εργαλείά αποτελεί ένδειξη της διαδικασίας του κατεπείγοντος για να σταματήσει αυτό που θεωρεί ως «γενοκτονία». Τυπικά εξαναγκάζει τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας σε συζήτηση, όμως δεν μπορεί να τα υποχρεώσει να καταλήξουν σε ψήφισμα.

Πόση πρακτική δύναμη έχει το άρθρο 99;

Ουσιαστικά, το άρθρο 99 υπογραμμίζει το δικαίωμα των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας στο βέτο που σαμποτάρει την ίδια την ανάγκη ύπαρξης του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ δεν μπορεί να κάνει πολλά περισσότερα από το να δώσει στα εμπλεκόμενα μέρη, συμβιβαστικές λύσεις με την…ευχή να τις ακολουθήσουν.

Θεωρείται βέβαιο από αναλυτές πως αν το ψήφισμα θίγει το «δικαίωμα του Ισραήλ να συνεχίσει τις επιθέσεις», οι ΗΠΑ ή η Βρετανία θα χρησιμοποιήσουν το βέτο.

Το κέρδος για τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών είναι πως μπορεί να παρουσιάσει όλα τα δεδομένα, χωρίς να μπορεί να ισχυριστεί κάποιος στο μέλλον πως δεν γνώριζε. Βέβαια μπορεί κάποιο από τα εμπλεκόμενα μέρη να ισχυριστεί πως οι πηγές «δεν είναι αντικειμενικές» ή πως είναι «δυσμενώς προκατειλημμένες».

Η επίκληση του άρθρου έχει γίνει 11 φορές στην ιστορία του ΟΗΕ και ο οργανισμός μπορεί να συγκεντρώσει και να παρουσιάσει πληροφορίες από Κυβερνήσεις, ΜΜΕ, προσωπικό των Ηνωμένων Εθνών (UNRWA στην περίπτωση), περιφερειακές οργανώσεις, ΜΚΟ και ιδιώτες. Η πιο αξιόπιστη πηγή πληροφοριών θεωρείται πάντα το προσωπικό του ΟΗΕ και έπειτα όλες οι υπόλοιπες, η κάθε μια με τις αδυναμίες της. Μεγαλύτερη όμως αδυναμία που μπορεί να επιρεάσει τα στοιχεία θεωρείται ο κρατικός εθνικισμός.

Οι περισσότεροι πόλεμοι συνεχίστηκαν παρά την επίκληση του άρθρου 99.

Οι φορές που έγινε επίκληση του Άρθρου 99

Κορέα: Στις 25 Ιουνίου του 1950

Η Βόρεια Κορέα επιτέθηκε στη Νότια Κορέα νωρίτερα εκείνη την ημέρα. Οι ΗΠΑ ενημέρωσαν τον γενικό γραμματέα για την επίθεση. Ο ΓΓ Νορβηγός Τρίκβε Λίε έλαβε ανεξάρτητη επιβεβαίωση και λεπτομέρειες της επίθεσης από την Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κορέα.

Σε έκτακτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ααφαλείας, την οποία ζήτησαν οι ΗΠΑ (και μποϊκόταρε η Σοβιετική Ένωση), ο ΓΓ μίλησε πρώτος, δηλώνοντας ότι «οι δυνάμεις της Βόρειας Κορέας προέβησαν σε στρατιωτικές ενέργειες», οι οποίες αποτελούσαν «άμεση παραβίαση» της απόφασης της ΓΣ. 293 (IV) και του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Λέει ότι η κατάσταση ήταν «απειλή για τη διεθνή ειρήνη … Θεωρώ σαφές καθήκον του ΣΑ να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή αυτή».

Το ΣΑ εκδίδει ψηφίσματα που καταδικάζουν την επίθεση ως παραβίαση της ειρήνης. Στις 27 Ιουνίου, το ΣΑ καλεί τα μέλη του ΟΗΕ να παράσχουν βοήθεια για την απόκρουση της επίθεσης [Lie, σελ. 323-33].

Βιετνάμ-Λάος: 7 Σεπτεμβρίου του 1959

Το Λάος ισχυρίστηκε βιετναμέζικη επίθεση και ζήτησε από τον ΓΓ Νταγκ Χάμαρσκελντ από την Σουηδία να στείλει έκτακτη δύναμη του ΟΗΕ.

Ο γενικός γραμματέας ζητά από τον πρόεδρο του Συμβουλίου Ασφαλείας να «συγκαλέσει επειγόντως» συνεδρίαση του ΣΑ, πράγμα που ο πρόεδρος πράττει «με δική του εξουσία». Οι ΗΠΑ επιθυμούν να εισαγάγουν σχέδιο ψηφίσματος για τη σύσταση ενός διερευνητικού σώματος ως διαδικαστικό ζήτημα και έτσι να αποφύγουν το σοβιετικό βέτο. Κατά τη συνεδρίαση, ο ΓΓ δηλώνει ότι δεν επικαλείται το άρθρο 99, το οποίο θα οδηγούσε στο να θεωρηθεί το θέμα ουσιαστικό, αλλά απλώς ενημερώνει το ΣΑ σχετικά με το θέμα της ημερήσιας διάταξης που εισήγαγε ο Πρόεδρος του ΣΑ.

Δηλώνει ότι δεν έχει επαρκείς γνώσεις για να κρίνει τα γεγονότα. Το αμερικανικό σχέδιο ψηφίσματος υπερψηφίζεται, παρά τις σοβιετικές αντιρρήσεις και συστήνεται επιτροπή διερεύνησης γεγονότων. Η επιτροπή αναφέρει αργότερα ότι οι ισχυρισμοί του Λάος είναι υπερβολικοί. Δεν αποστέλλονται δυνάμεις του ΟΗΕ.[YUN, 1959, σελ. 62-65].

Ο γγ του ΟΗΕ γνωρίζει πως έκανε τουλάχιστον το χρέος του: Πως τους μάζεψε όλους με το ζόρι γύρω από το ίδιο τραπέζι…

Κογκό: 13 Ιουλίου 1960

Η κυβέρνηση του Κονγκό τηλεγράφησε στον γενικό γραμματέα Νταγκ Χάμαρσκελντ με αίτημα για στρατιωτική βοήθεια του ΟΗΕ για την προστασία από τις βελγικές μονάδες αλεξιπτωτιστών. Αυτοί είχαν αποσταλεί για να προστατεύσουν τα βελγικά συμφέροντα (συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων) στην πρώην αποικία. Στη χώρα επικρατεί χάος.

Ο ΓΓ ζητά επείγουσα συνεδρίαση του ΣΑ για το ίδιο βράδυ για «ένα θέμα που, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να απειλήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια». Κατά τη συνεδρίαση, συνιστά την αποστολή δύναμης του ΟΗΕ στο Κονγκό, ώστε να αποσυρθούν οι βελγικές δυνάμεις και να αποτραπούν άλλες χώρες (ιδίως η πρώην Σοβιετική Ένωση) από το να στείλουν στρατεύματα.

Το ΣΑ τον εξουσιοδοτεί να στείλει τη δύναμη του ΟΗΕ. Η UNOC, η οποία στην κορύφωσή της αριθμεί σχεδόν 20.000 στρατιώτες, ιδρύεται για να βοηθήσει στη διατήρηση του νόμου και της τάξης. [Cordier & Foote, τόμος V, σελ. 16-27- Έγγραφα ΟΗΕ S/4381, S/PV.873].

Οι δυνάμεις κατέφθασαν μια μέρα μετά, οι περισσότερες από γειτονικές χώρες. Η διαμάχη κράτησε κάτι λιγότερο από 5 χρόνια.

Τυνησία: 22 Ιουλίου 1961

Εντείνονται οι μάχες γύρω από την Μπιζέρτα της Τυνησίας μεταξύ των γαλλικών δυνάμεων (που κατέχουν την πόλη) και των Τυνήσιων στρατιωτών και πολιτών. Η Τυνησία είχε αποκλείσει τη γαλλική ναυτική βάση στην Μπιζέρτα.

Στη δεύτερη συνεδρίαση του ΣΑ που ασχολείται με το ζήτημα της Μπιζέρτας, ο γγ Νταγκ Χάμαρσκελντ μιλάει στο ΣΑ: «Τα νέα που μας φθάνουν από την Τυνησία δείχνουν ότι η σοβαρή και απειλητική εξέλιξη που το Συμβούλιο έθεσε χθες προς εξέταση συνεχίζεται, με κίνδυνο ανεπανόρθωτης ζημίας για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια».

Ενόψει των «υποχρεώσεων του Γενικού Γραμματέα που ενεργεί βάσει του άρθρου 99», απευθύνει έκκληση στο ΣΑ να προβεί σε άμεση έκκληση για κατάπαυση του πυρός και επιστροφή όλων των ενόπλων δυνάμεων στις αρχικές θέσεις. Το ΣΑ υιοθετεί ψήφισμα με αυτές τις διατάξεις με ψήφους 10-0, με τη Γαλλία να αρνείται να συμμετάσχει. [Cordier & Foote, τόμος V, σελ. 526-530].

Η δύναμη του Συμβουλίου Ασφαλείας αλλά και συνολικά η δύναμη του ΟΗΕ, υποβαθμίζεται από το δικαίωμα του βέτο.

Υεμένη: 29 Απριλίου 1963

Ο ιμάμης της Υεμένης είχε καθαιρεθεί με πραξικόπημα από τους Ρεπουμπλικάνους. Η UAR (Αίγυπτος, Συρία και εμπεριείχε την Λωρίδα της Γάζας) αναγνώρισε το νέο καθεστώς, ενώ η Σαουδική Αραβία υποστήριξε τον ιμάμη. Ξέσπασαν μάχες. Η UAR έστειλε στρατεύματα.

Ο γγ Γιου Θαντ από τη Βιρμανία ενημερώνει το ΣΑ για τις πρωτοβουλίες του να διασφαλίσει την αποτροπή «οποιασδήποτε εξέλιξης της κατάστασης που θα μπορούσε να απειλήσει την ειρήνη στην περιοχή». Εξηγεί ότι τα τρία μέρη συμφώνησαν να τοποθετηθεί αποστολή παρατηρητών του ΟΗΕ (UNYOM) και θα πληρώσουν για αυτήν. Η UNYOM έχει συσταθεί για να παρακολουθεί την απεμπλοκή και την αποχώρηση των ξένων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας μιας αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης.

Στη συνάντηση της 11ης Ιουνίου 1963 ο Thant προειδοποιεί ότι «η απεμπλοκή μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο εάν το προσωπικό παρατήρησης των Ηνωμένων Εθνών δεν βρίσκεται επί τόπου». Το ΣΑ ενέκρινε ψήφισμα για την έγκριση της δύναμης παρατήρησης, η οποία διεξήγαγε επιχειρήσεις μέχρι τις 4 Σεπτεμβρίου 1964. [Cordier & Foote, τόμος VI, σελ. 328-30].

Ινδία-Πακιστάν: 20 Ιουλ 1971

Η Awami League κηρύσσει την ανεξαρτησία του Ανατολικού Πακιστάν τον Μάρτιο του 1971. Ο πρόεδρος του Πακιστάν Γιαχία Χαν ζητά από τον στρατό του να καταστείλει τις δραστηριότητες ανεξαρτησίας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν χιλιάδες νεκροί. Ο Γιου Θαντ διατηρεί σχεδόν καθημερινή επαφή με την Ινδία και το Πακιστάν, αλλά αποφεύγει να συγκαλέσει συνεδρίαση του ΣΑ επειδή και οι δύο πλευρές θεωρούν τη σύγκρουση εσωτερικό θέμα.

Ο ΓΓ διανέμει εμπιστευτικό υπόμνημα στα μέλη του ΣΑ, «προειδοποιώντας τα ότι η σύγκρουση θα μπορούσε πολύ εύκολα να επεκταθεί, εκρήγνυται ολόκληρη η υποήπειρος σε αδελφοκτόνο διαμάχη και ότι ο ΟΗΕ πρέπει τώρα να προσπαθήσει να μετριάσει την τραγωδία». Το υπόμνημα δημοσιοποιήθηκε τον Αύγουστο. Ο ΓΓ το περιγράφει ως «σιωπηρή επίκληση του άρθρου 99».

Ωστόσο, το ΣΑ δεν συνεδριάζει εκτάκτως μέχρι την έναρξη του ινδοπακιστανικού πολέμου στις 3 Δεκεμβρίου, τέσσερις μήνες μετά την προειδοποίηση του ΓΓ.Το ΣΑ δεν είναι σε θέση να αποφασίσει για δράση.Ο ΓΓ περιορίζεται στις ανθρωπιστικές πτυχές του προβλήματος, συμπεριλαμβανομένης της οργάνωσης διεθνούς βοήθειας για τους πρόσφυγες στην Ινδία.[Thant, σ. 423].

Οι ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Γαλλία και Αγγλία είναι οι 5 χώρες με δικαίωμα βέτο. Πιο ίσες ανάμεσα σε «ίσους».

Κύπρος: 16 Ιουλίου 1974

Η κυπριακή κρίση αναζωπυρώθηκε όταν η ελληνοκυπριακή εθνοφρουρά πραγματοποίησε πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου εναντίον του προέδρου Μακαρίου, ο οποίος διέφυγε από το νησί.

Ο αυστριακός γγ Κουρτ Βάλντχαϊμ ζητά από τον Πρόεδρο του ΣΑ να συγκαλέσει έκτακτη συνεδρίαση, λόγω της σοβαρότητας του θέματος σε σχέση με τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια και ενόψει της εμπλοκής του ΟΗΕ στην Κύπρο. Ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Κύπρου ζητά επίσης συνεδρίαση. Το ΣΑ ενέκρινε τη συνέχιση των ειρηνευτικών προσπαθειών του ΟΗΕ και εξουσιοδότησε τον ΓΓ να προσπαθήσει να μεσολαβήσει στη διαφορά. Ωστόσο, μόνο στις 20 Ιουλίου, την ημέρα της τουρκικής εισβολής, το Συμβούλιο Ασφαλείας ενέκρινε ψήφισμα που ζητούσε κατάπαυση του πυρός. [YUN, 1974, σ. 262].

Λίβανος: 30 Μαρτίου 1976 και 16 Μαρ 1978

Εμφύλιος πόλεμος στο Λίβανο από το 1975. Το Ισραήλ εισέβαλε στο Νότιο Λίβανο στις 15 Μαρτίου 1978 για να καταστρέψει τις παλαιστινιακές βάσεις και να περιορίσει τις επιδρομές στο Ισραήλ.

Και στις δύο περιπτώσεις, ο ΓΓ Κουρτ Βάλντχαϊμ θέτει υπόψη του Συμβουλίου Ασφαλείας τη σοβαρότητα της κατάστασης στο Λίβανο, διαβιβάζει τις ανακοινώσεις που έλαβε και προσφέρει τις καλές του υπηρεσίες. [Χρονικά του ΟΗΕ, Απρίλιος 1976 και Απρίλιος 1978].

Ιράν: 4 Δεκεμβρίου 1979

Κατάληψη της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Τεχεράνη από επαναστάτες ισλαμιστές φοιτητές στις 4 Νοεμβρίου 1979, με την υποστήριξη της νέας κυβέρνησης του Ιράν. Στις 9 Νοε, μετά από διαβουλεύσεις, ο πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας ζήτησε την απελευθέρωση των ομήρων.

Ο ΓΓ Κουρτ Βάλντχαϊμ απευθύνει επιστολή στον Πρόεδρο του ΣΑ στις 25 Νοε. με την οποία εφιστά την προσοχή στη συνεχιζόμενη κρίση και ζητά συνεδρίαση του ΣΑ, λέγοντας ότι κατά τη γνώμη του η κρίση αποτελεί απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Το ΣΑ συνεδριάζει επίσημα στις 27 Νοε. Ο ΓΓ μιλάει πρώτος, καλώντας τις ΗΠΑ και το Ιράν να επιδείξουν τη μέγιστη δυνατή αυτοσυγκράτηση.

Στο ψήφισμα της 4ης Δεκεμβρίου το ΣΑ ζητεί την απελευθέρωση των ομήρων, την αποκατάσταση των διπλωματικών ασυλιών και εξουσιοδοτεί τον ΓΓ να λάβει «όλα τα κατάλληλα μέτρα» για την εφαρμογή του ψηφίσματος. Στις 31 Δεκ. 1979 ταξιδεύει στην Τεχεράνη, αλλά η πρότασή του των τεσσάρων σημείων απορρίπτεται και επιστρέφει με άδεια χέρια. [YUN 1979, σ. 307-312, S/13646].

Ο ΟΗΕ δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας δίκαιος οργανισμός, αλλά σε κάθε περίπτωση έχουν σημειωθεί ανθρωπιστικές επιτυχίες.

Πόλεμος Ιράν-Ιράκ: 26 Σεπτεμβρίου 1980

Από τα μέσα Μαΐου έως τα μέσα Σεπτεμβρίου ο γγ Κουρτ Βάλντχαϊμ έλαβε κατηγορίες τόσο από το Ιράν όσο και από το Ιράκ, γεγονός που υποδήλωνε επιδείνωση της κατάστασης. Στη συνέχεια, το Ιράκ εισέβαλε στο Ιράν στις 22 Σεπτεμβρίου με στήριξη και τις ευλογίες των ΗΠΑ, ξεκινώντας τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ. Ο ΓΓ απηύθυνε έκκληση και στα δύο μέρη στις 22 & 23 Σεπτεμβρίου για αυτοσυγκράτηση και διευθέτηση με διαπραγματεύσεις. Το Ιράκ βρίσκεται υπό τον Σαντάμ Χουσσεΐν σιίτη δικτάτορα σε σουνιτική πλειονότητα των κατοίκων. Απέναντί του είχε τον Ρουχολάχ Χομεϊνί ως θρησκευτικό ηγέτη. Οι κουρδικές μειονότητες πάλεψαν και στα δύο στρατόπεδα.

Ο ΓΓ αναφέρει σε επιστολή του προς τον Πρόεδρο του ΣΑ (25 Σεπ.) ότι οι μάχες είχαν ενταθεί και ότι η κατάσταση απειλούσε αναμφίβολα τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Ο ΓΓ προτείνει διαβουλεύσεις με το ΣΑ. Το Μεξικό και η Νορβηγία ζητούν επίσημη συνεδρίαση του ΣΑ. Στη συνεδρίαση της 26ης Σεπτεμβρίου, ο ΓΓ συνοψίζει τις εξελίξεις που οδήγησαν στη συνεδρίαση. Το ΣΑ εκδίδει το ψήφισμα 479 (1980) που καλεί για κατάπαυση του πυρός και προτρέπει τα μέρη να αποδεχθούν τη διαμεσολάβηση ή τη συνδιαλλαγή. [S/14196; YUN 1980, σ. 312-314]. Ο πόλεμος τελείωσε το 1988…

Μετά από 34 χρόνια, ο Αντόνιο Γκουτέρες είναι ο πρώτος γενικός γραμματέας που επικαλείται το άρθρο 99. Είναι μάλιστα η πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Λίβανος: 15 Αυγούστου 1989

Οι μάχες στο Λίβανο κλιμακώνονται, ιδίως μέσα και γύρω από τη Βηρυτό.Υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω εμπλοκής εξωτερικών παραγόντων.

Σε επιστολή του προς τον πρόεδρο του ΣΑ, ο γγ Χαβιέ(ρ) δε Κουέγιαρ σημειώνει ότι η βία στη Βηρυτό και γύρω από αυτήν «είχε κλιμακωθεί σε ένα επίπεδο άνευ προηγουμένου στα δεκατέσσερα χρόνια των συγκρούσεων». Δηλώνει την πεποίθησή του ότι μια αποτελεσματική κατάπαυση του πυρός είναι επιτακτική ανάγκη: «κατά τη γνώμη μου, η παρούσα κρίση αποτελεί σοβαρή απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο της άσκησης της ευθύνης μου σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ζητώ να συγκληθεί επειγόντως το Συμβούλιο Ασφαλείας …».[S/20789]

Ο πόλεμος τελείωσε μετά από έναν χρόνο.