Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Γ’)

Σχετικά με το τέλος του βίου του Θουκυδίδη, τη χρονολογία και τον τόπο του θανάτου του, οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι λιγοστές και όχι αρκούντως διαφωτιστικές. Κατ’ αρχάς, η επαινετική αναφορά στις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του μακεδόνα βασιλιά Αρχελάου Α’ (βιβλίο Ιστοριών Β, 2.100) δίνει την εντύπωση ότι ο μέγας ιστορικός κάνει λόγο για έναν ηγεμόνα που δε βρίσκεται πλέον εν ζωή. Εάν η υπόθεση αυτή δεν είναι εσφαλμένη, συνάγεται ότι ο Θουκυδίδης όχι απλώς απεβίωσε μετά το 399 π.Χ. (έτος θανάτου του Αρχελάου), αλλά και εξακολουθούσε να συγγράφει το έργο του ύστερα από το χρονικό αυτό σημείο.

Ως προς τον τόπο –ή τους τόπους– όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Θουκυδίδης, πρέπει να θεωρούμε μάλλον βέβαιη την επιστροφή του εξορίστου στην Αθήνα μετά την καταστροφή του 404 π.Χ. Σύμφωνα με τον Παυσανία μάλιστα, η ανάκληση του Θουκυδίδη από την περιοχή όπου είχε εκτοπιστεί επί μία εικοσαετία έγινε με ψήφισμα που εγκρίθηκε από την Εκκλησία του Δήμου, πιθανώς λίγο πριν από την ειρήνη του 404 π.Χ. και την παραχώρηση γενικής αμνηστίας.

Με την επιστροφή του ιστορικού στην Αθήνα συμβαδίζουν και οι πληροφορίες που αφορούν τον τάφο του, ο οποίος έφερε επιγραφή με το όνομά του και βρισκόταν δίπλα στα λεγόμενα Κιμώνεια Μνήματα – εκεί θάβονταν μόνο όσοι κατάγονταν από τη γενιά του Μιλτιάδη. Αντιφατικές πάντως είναι οι απόψεις των αρχαίων συγγραφέων αναφορικά με το πού και το πώς έφυγε από τη ζωή ο Θουκυδίδης. Την εκδοχή ότι πέθανε στην Αθήνα και ετάφη εκεί αναιρούν οι επίμονοι ισχυρισμοί ότι πέθανε στη Θράκη, όπου πιθανολογείται πως είχε γυρίσει μετά την προσωρινή επάνοδό του στην πατρίδα. Ορισμένοι εξ όσων προέβαλαν τους ισχυρισμούς αυτούς πίστευαν ως εκ τούτου ότι ο τάφος του Θουκυδίδη στην Αθήνα ήταν κενοτάφιο, ενώ κάποιοι άλλοι υποστήριξαν πως η σορός του ιστορικού μεταφέρθηκε στην πατρίδα του και ετάφη εκεί κρυφά. Εξάλλου, η απότομη διακοπή του έργου του Θουκυδίδη, στο μέσο μιας φράσης του τελευταίου βιβλίου του (βιβλίο Ιστοριών Θ), όπου περιέγραφε τα γεγονότα του εικοστού πρώτου έτους του Πελοποννησιακού Πολέμου, οδήγησε κάποιους αρχαίους συγγραφείς στην εικασία ότι εκείνος δολοφονήθηκε, είτε στην Αθήνα είτε στη Θράκη.

Πριν εμβαθύνουμε στο περιεχόμενο του κειμένου του Θουκυδίδη, αξίζει να επισημάνουμε ότι ουδείς αυθεντικός τίτλος για το περίφημο έργο του είναι γνωστός από την αρχαιότητα, ενώ η –εντέλει επικρατήσασα– διαίρεση αυτού σε οκτώ βιβλία είναι δημιούργημα άλλων και όχι του ίδιου του συγγραφέα.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, μία από τις κλασικές εκδόσεις του συγγραφικού έργου του Θουκυδίδη.

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Α’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)