Οι πολιτιστικές ρίζες της ευημερίας

Για πολύ κόσμο η οικονομική ευημερία, η ανάπτυξη και συνακόλουθα η γενικότερη ισχύς μιας χώρας συνδέονται με πολιτικές αποφάσεις, με την ύπαρξη πλουτοπαραγωγικών πηγών και με οικονομικά προγράμματα.

Πολλοί λίγοι τολμούν να τα συνδέσουν όλα αυτά με πολιτιστικές καταβολές και με θρησκευτικές / ηθικές αντιλήψεις.

Εν τούτοις η πραγματικότητα δείχνει πως οι πολιτιστικές καταβολές καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την πορεία μιας χώρας και το πεπρωμένο του λαού της.

Η ιστορία της Δύσης έχει δείξει πως ο εναγκαλισμός των αρχών του δημοκρατικού καπιταλισμού και της οικονομίας της αγοράς έχει οδηγήσει αυτές τις κοινωνίες στη δυναμική και γρήγορη ανάπτυξη.

Αυτό βέβαια έγινε μόνο εκεί που κυριάρχησαν οι αρχές και οι ηθικές αξίες του προτεσταντισμού.

Σε χώρες όπως η Βρετανία, η Ολλανδία και αργότερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είχαν κυριαρχήσει οι ιδέες της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης και είχε υποχωρήσει ο καθολικισμός, γρήγορα ρίζωσε η ελεύθερη επιχειρηματική δράση που συνοδεύτηκε από τη βιομηχανική επανάσταση και τη θεαματική οικονομική πρόοδο.

Με βάση τις προτεσταντικές αντιλήψεις, πως η ευλογία του Θεού φαίνεται στα επιτεύγματα του ανθρώπου σε αυτή τη ζωή, οι κοινωνίες έδειξαν αξιοθαύμαστη δράση και τρομερά επιτεύγματα.

Για να κερδίσουν την εύνοια του θείου οι άνθρωποι όφειλαν να είναι δημιουργικοί, να μην είναι παθητικοί και να πετυχαίνουν στη ζωή.

Το «μακάριοι οι πτωχοί» μπήκε στο ψυγείο των ηθικών αξιών.

Οι αντιλήψεις αυτές ήταν πολύ κοντά στον τρόπο σκέψης της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, όπου οι πολίτες έπρεπε να κάνουν αξιόλογα επιτεύγματα και να ξεχωρίσουν από το σύνολο.

Μόνο έτσι θα μπορούσαν να προσεγγίσουν την ανωτερότητα και να γίνουν μέχρι και ημίθεοι. Ξεφεύγοντας έτσι από τη δραματική μοίρα του κοινού θανάτου, που τους οδηγούσε στο σαγόνια του φρικτού Κέρβερου.

Γι αυτό και παρά τις όποιες προφητείες (ή και ίσως λόγω αυτών) περί σίγουρου θανάτου, πολλοί τολμούσαν ανδραγαθήματα.

Διότι έτσι ξέφευγαν από τη μοίρα του κοινού θανάτου και εισέρχονταν στη σφαίρα των οιονεί αθανάτων (βλ. και H.D.F. Kitto, The Greeks. Penguin, 2017).

Γι’ αυτό για πολλούς σήμερα ο προτεσταντισμός θεωρείται η φυσική συνέχεια των αρχαιοελληνικών ηθικών αξιών.

H διαφορά ανάμεσα στον προτεσταντισμό και τη στασιμότητα στην οποία οδηγούν ο καθολικισμός, το ισλάμ και άλλες ενδεχόμενα θρησκείες, που δεν είμαι σε θέση να αξιολογήσω, βρίσκεται όχι μόνο στον καπιταλισμό που διευκολύνει να αναπτυχθεί αλλά και στον δυναμισμό που διαχέει στην κοινωνία.

Στις καπιταλιστικές κοινωνίες δημιουργήθηκαν νέα δυναμικά αστικά κέντρα, νέες σημαντικές επιχειρηματικές μονάδες και η οικονομική δύναμη πέρασε διαδοχικά σε καινούργιες οικογένειες ή επιχειρηματικά συγκροτήματα.

Στις καθολικές χώρες οι ίδιες περίπου οικογένειες, επιχειρήσεις και μεγάλα αστικά κέντρα κυριαρχούν σχεδόν από τον Μεσαίωνα μέχρι και σήμερα! Η μεγάλη διαφορά φαίνεται στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική.

Η κυριαρχία του προτεσταντισμού στον, αρχικά δίχως πλουτοπαραγωγικές πηγές, Βορρά τον έβαλε σε τροχιά εκπληκτικής ανάπτυξης.

Σε αντίθεση με την τριτοκοσμική πορεία που ακολούθησε ο, προικισμένος με πολύ πλούτο αλλά καθολικός, Νότος (βλ. και Michael Novak, The Spirit of Democratic Capitalism. Madison Books, 1990).

H πραγματική δημοκρατία λοιπόν, η δυναμική οικονομική ανάπτυξη και η κυριαρχία των αρχών του γνήσιου καπιταλισμού εδραιώνονται γρήγορα κι εύκολα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που κυριαρχούν οι ηθικές και θρησκευτικές αξίες του προτεσταντισμού.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»