Ναπολέων -Το πρόβλημα της ιστορικής αλήθειας πίσω από την ταινία

Οι σκηνοθέτες ιστορικών ταινιών μεγάλου μήκους αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο έργο. Πώς μπορούν να κάνουν τους χαρακτήρες οικείους στο κοινό χωρίς να τους υποβιβάσουν σε καρικατούρα; Πώς μπορούν να διασφαλίσουν ότι η γνώση του αποτελέσματος – μάχες που κερδήθηκαν ή χάθηκαν, αυτοκρατορίες που χτίστηκαν και στη συνέχεια καταστράφηκαν – δεν κάνει την ιστορία να μοιάζει σαν να γράφεται από μόνη της;

Ο σκηνοθέτης Ρίντλεϊ Σκοτ δεν είναι ιστορικός και πιθανώς θέλει να διασκεδάσει παρά να διαφωτίσει. Αλλά το πρόβλημα της ιστορικής αλήθειας είναι ενδιαφέρον.

Δεν είναι εύκολο να γνωρίζουμε τον «πραγματικό» Ναπολέοντα

Υπάρχει μια αναγνωρίσιμη εκδοχή του -ο στρατηγός με αυτοπεποίθηση που αγαπούσαν τα στρατεύματά του, ο ενστικτώδης στρατιωτικός τακτικός που μπορούσε να τρέχει με άδεια χέρια για μέρες κάθε φορά, το αυστηρό και κάπως οξύθυμο βλέμμα του. Αλλά πολλά από αυτά είναι προϊόν στρωμάτων ιστορικής αφήγησης, που συσσωρεύτηκαν με τον κόπο γενεών καλλιτεχνών, δημοσιογράφων και απομνημονευματογράφων – και φυσικά του ίδιου του Ναπολέοντα.

Η θεαματική βωβή ταινία του Abel Gance «Ναπολέων» (1927), για παράδειγμα, κατέγραψε τη ζωή και τη σταδιοδρομία του Ναπολέοντα μέχρι την αναχώρησή του ως στρατιωτικού στρατηγού για την ιταλική εκστρατεία του 1796. Σε μια σκηνή, μια έντονη χειμερινή χιονόπτωση διακόπτει τα μαθήματα στη στρατιωτική σχολή του Ναπολέοντα. Τα αγόρια τρέχουν έξω για να παίξουν και αναπόφευκτα αρχίζουν να πετούν χιονόμπαλες ο ένας στον άλλον.

Δείτε το τρέιλερ 

Ιδιοτελείς και μεροληπτικές αφηγήσεις

Η σκηνή απεικονίζει έναν πολύ νεαρό Ναπολέοντα που αναδεικνύεται σε φυσικό διοικητή, ο οποίος διευθύνει τη μάχη σαν να βρίσκεται στο πεδίο της μάχης.

Ωστόσο, η αλήθεια αυτής της στιγμής στηρίζεται κυρίως σε μία μόνο μαρτυρία -τα απομνημονεύματα ενός από τους παιδικούς φίλους του Ναπολέοντα, του Louis de Bourrienne, ο οποίος φοιτούσε στο ίδιο σχολείο. Ο συγγραφέας υπήρξε αργότερα υπάλληλος του Ναπολέοντα, ο οποίος τον απέλυσε για υπεξαίρεση το 1802.

Πολλά χρόνια αργότερα, το 1829, ο de Bourrienne έγραψε ένα απομνημονεύμα με την ελπίδα να εξαργυρώσει τη λαϊκή όρεξη για αυθεντικές ιστορίες του μεγάλου στρατηγού. Αυτό που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για τον «πραγματικό» Ναπολέοντα συχνά φιλτράρεται μέσα από ιδιοτελείς και μεροληπτικές αφηγήσεις.

Ακολουθούν τα γεγονότα και οι θρύλοι που κρύβονται πίσω από μερικές από τις σημαντικότερες σκηνές της νέας βιογραφίας του Ρίντλεϊ Σκοτ για τον Ναπολέοντα.

Ο Ναπολέων στέφθηκε μόνος του;

Ο Ναπολέων κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για να διαμορφώσει την εικόνα του ως καλοκάγαθος ηγεμόνας και άνθρωπος του λαού, επιστρατεύοντας συχνά το ταλέντο καλλιτεχνών για να το κάνει.

Ο πιο διαβόητος, ο Ζακ Λουί Νταβίντ ανέλαβε να δημιουργήσει μια σειρά από μεγαλοπρεπείς πίνακες που απεικονίζουν τη στέψη του Ναπολέοντα στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων τον Δεκέμβριο του 1804. Στον πιο διάσημο, βλέπουμε τον Ναπολέοντα να τοποθετεί το στέμμα στο κεφάλι της νέας αυτοκράτειρας Ιωσηφίνας, ενώ ο απρόθυμος Πάπας Πίος Ζ΄ παρακολουθεί.

Σε μια εκπληκτική πράξη ύβρεως, ο Ναπολέων είχε πράγματι ήδη τοποθετήσει ένα στέμμα στο κεφάλι του, αν και η ελαιογραφία τον δείχνει μόνο με φύλλα δάφνης για να υποδηλώσει τους πολεμικούς του θριάμβους. Αυτό που απεικονίζει η ταινία του Σκοτ είναι η μεγαλοπρέπεια των ελαιογραφιών, οι οποίες έδειχναν τον Ναπολέοντα και την αυτοκράτειρά του υπό το πιο κολακευτικό φως, και όχι η ίδια η τελετή στέψης.

Ήταν έξι χρόνια μεγαλύτερη από τον Ναπολέοντα, χήρα και μητέρα δύο μικρών παιδιών όταν συναντήθηκαν, και τα ρομαντικά αισθήματα του νεαρού στρατηγού ήταν φαινομενικά ισχυρότερα από τα δικά της

Photo: YouTube

Η σχέση του με την Ιωσηφίνα

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Ναπολέων ένιωθε βαθύ πάθος για τη Μαρία Ζοζέφ Ροζ ντε λα Παζέρ -γνωστή σε αυτόν ως Ιωσηφίνα- την οποία παντρεύτηκε το 1796, καθώς η στρατιωτική του καριέρα βρισκόταν σε ανοδική πορεία. Ωστόσο, η απεικόνισή της στην ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ ως νεαρή ξελογιάστρα μάλλον μιλάει περισσότερο για σεξιστικό κλισέ παρά για την αναμφισβήτητη αυτοπεποίθηση της Ιωσηφίνας.

Ήταν έξι χρόνια μεγαλύτερη από τον Ναπολέοντα, χήρα και μητέρα δύο μικρών παιδιών όταν συναντήθηκαν, και τα ρομαντικά αισθήματα του νεαρού στρατηγού ήταν φαινομενικά ισχυρότερα από τα δικά της. Ενώ βρισκόταν σε εκστρατεία, της έγραφε σχεδόν κάθε μέρα, με την πένα του να διαπερνά μερικές φορές την περγαμηνή, τέτοια ήταν η δύναμη των συναισθημάτων του. Ωστόσο, ορισμένα από αυτά τα γράμματα προς εκείνη παρέμειναν αδιάβαστα.

Η σχέση τους ήταν τόσο ταραχώδης όσο και παθιασμένη, και οι δύο σύζυγοι είχαν αρκετές παράλληλες σχέσεις. Ωστόσο, όταν ο Ναπολέων υποκίνησε το διαζύγιο το 1809 λόγω έλλειψης κληρονόμου, αυτό ήταν εκπληκτικά φιλικό. Η αυτοκράτειρα διατήρησε τον αυτοκρατορικό της τίτλο μέχρι το θάνατό της το 1814 και της επετράπη να συνεχίσει να ζει στο αυτοκρατορικό Château de Malmaison.

Ήταν ο Ναπολέων παρών στην εκτέλεση της Μαρίας Αντουανέτας;

Το φθινόπωρο του 1793 ήταν ιδιαίτερα πολυάσχολο για τον Ναπολέοντα, δεδομένου του ολοένα και σημαντικότερου ρόλου του στην πολιορκία της Τουλόν. Οι ομοσπονδιακοί επαναστάτες είχαν παραδώσει τον γαλλικό στόλο στον Βρετανό ναύαρχο Σάμιουελ Χουντ και ο νεαρός αξιωματικός του πυροβολικού διοικούσε την επιχείρηση που τελικά τον κράτησε πίσω.

Ως εκ τούτου, είναι εξαιρετικά απίθανο να τόλμησε να πάει στο Παρίσι τον Οκτώβριο για να είναι ανάμεσα στο πλήθος που παρακολούθησε την εκτέλεση της Μαρίας-Αντουανέτας.

Σε μια επιστολή προς τον μεγαλύτερο αδελφό του Ιωσήφ, ωστόσο, ο Ναπολέων ισχυρίζεται ότι ήταν μάρτυρας της εισβολής στο Παλάτι των Τουιλερίων από ένα εξαγριωμένο πλήθος δημοκρατικών διαδηλωτών τον Ιούνιο του 1792. Αυτό τον εξόργισε.

Photo: YouTube

Πυροβόλησε όντως ο Ναπολέων τις πυραμίδες;

Ο Ναπολέων ξεκίνησε την εκστρατεία του στην Αίγυπτο το 1798. Την πολιτιστική κληρονομιά της εκστρατείας μπορεί να δει κανείς στο καλά εξοπλισμένο τμήμα Αιγυπτιολογίας του Λούβρου. Αλλά ήταν επίσης ο τόπος των φρικαλεοτήτων.

Κάποια στιγμή, αρκετές χιλιάδες Οθωμανοί στρατιώτες πυροβολήθηκαν ή οδηγήθηκαν στη θάλασσα με εντολή του Ναπολέοντα, αντί να συλληφθούν αιχμάλωτοι. Δεν χρειάζεται να φανταστεί κανείς τον Ναπολέοντα να διατάζει τους άνδρες του να πυροβολούν τις πυραμίδες, όπως κάνει η βιογραφική ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ, για να αποδώσει την ανάλγητη αδιαφορία του για τη ζωή.

Η φήμη ότι διέταξε να δηλητηριάσουν τα ίδια του τα στρατεύματα που έπασχαν από πανούκλα στην πόλη Γιάφα ήταν αυτή που τελικά αμαύρωσε τη φήμη του Ναπολέοντα στις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτή η φήμη παρέμεινε, όσο λαμπρή κι αν ήταν η εξυγιαντική απάντηση του καλλιτέχνη Antoine-Jean Gros, στον οποίο ο Ναπολέων ανέθεσε το 1804 να ζωγραφίσει μια διαφορετική ιστορία.

Η ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ δεν αναπαριστά τόσο το παρελθόν όσο μεταφέρει εκδοχές των ιστοριών και των εικόνων που απεικονίζουν τον Ναπολέοντα – πολλές από τις οποίες φιλοτεχνήθηκαν από το ίδιο του το χέρι.

*Με στοιχεία από theconversation.com