Ο ποπ σταρ και ο εξεγερμένος «αγαπητικός» της ριζοσπαστικής αριστεράς: Η ιστορία των αδελφών Γκόλντμαν

Ήταν αδέλφια αλλά δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί. Οι Γκολντμαν είναι και πάλι στην επικαιρότητα, λόγω ενός βιβλίου και μιας ταινίας.

Ο μεγαλύτερος, ο Πιερ, ήταν ένας οργισμένος νέος. Επαναστάτησε ενάντια σε όλα και σε όλους. Ήταν ένας εξερευνητής, ένας επαναστάτης, ένα alpha male. Ο Πιερ Γκόλντμαν ήταν ένας βίαιος άνθρωπος αλλά και ένας ρομαντικός ληστής που αγαπήθηκε από τη γαλλική αριστερά τη δεκαετία του 1970. Ο Σαρτρ, η ντε Μποβουάρ και ο Μοντάν υπέγραψαν μανιφέστα υπέρ του, ενώ ο Maxime Le Forestier του αφιέρωσε ένα τραγούδι διαμαρτυρίας.

Ένας συστημικός και ένας επαναστάτης

Ο Ζαν-Ζακ ήταν επτά χρόνια νεότερος και εκείνη την εποχή αναζητούσε την τύχη του στη μουσική βιομηχανία. Αναδείχθηκε βασιλιάς της γαλλικής ποπ-ροκ και είχε πουλήσει εκατομμύρια δίσκους. Η προσωπικότητά του ήταν το ακριβώς αντίθετο του Πιέρ. Ο Ζαν-Ζακ ήταν ένας καλλιτέχνης που είχε γίνει ένα με το σύστημα. Ήταν προοδευτικός αλλά όχι επαναστάτης. Παρόλο που ήταν σταρ παρέμεινε ένας ταπεινός και καθημερινός άνθρωπος που εκπροσωπούσε μια τρυφερή και ευαίσθητη πτυχή της αρρενωπότητας.

«Ονειρευόμουν έναν εμφύλιο πόλεμο, έναν αντιφασιστικό πόλεμο, μια πραγματική επιστροφή του χρόνου, της ιστορίας»

Ο Πιερ δολοφονήθηκε το 1979. Ήταν 35 ετών. Χιλιάδες άνθρωποι παρευρέθηκαν στην κηδεία του στο νεκροταφείο Père Lachaise στο Παρίσι.

Ο Ζαν-Ζακ εγκατέλειψε τη σκηνή στις αρχές του αιώνα που διανύουμε. Το παράδοξο της ιστορίας τους είναι ότι παρόλο που αποτέλεσε τον διασημότερο ποπ σταρ της Γαλλίας, υπήρξε ελάχιστα γνωστός εκτός της γαλλόφωνης κοινότητας.

Επιπροσθέτως περιφρονήθηκε ανελέητα από την ελίτ, τους αιώνιους «κριτές» του καλού γούστου, ως ένας δημοφιλής καλλιτέχνης της «εύπεπτης» μουσικής στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και του 1970 που είχε μεγάλη απήχηση. Από τότε έχουν περάσει είκοσι χρόνια σιγής. Και, παρόλο που δεν κυκλοφορεί πλέον δίσκους και πολύ σπάνια εμφανίζεται δημόσια, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις είναι το αγαπημένο δημόσιο πρόσωπο των Γάλλων.

Ένας θρύλος «περιτριγυρίζει» το επίθετο τους

Τι το τόσο ξεχωριστό είχαν αυτά τα αδέλφια; Ήταν οι γιοι ενός Εβραίου πολωνικής καταγωγής που συμμετείχε στη γαλλική Αντίσταση, όμως ο καθένας τους είχε διαφορετική μητέρα (η μητέρα του Πιέρ ήταν επίσης Πολωνοεβραία, αλλά του Ζαν-Ζακ ήταν Γερμανίδα). Πως μπορεί όμως να εξηγηθεί ο θρύλος που «περιτριγυρίζει» το επίθετο τους όχι μόνο στη Γαλλία της εποχής τους, αλλά και σήμερα; Η κυκλοφορία ενός δοκιμίου για τον καλλιτέχνη Ζαν-Ζακ Γκόλντμαν και η προβολή μιας ταινίας για τον γκάνγκστερ-επαναστάτη Πιερ Γκόλντμαν πάντως, αποδεικνύουν τη δύναμη του αμφιλεγόμενου μύθου του Γκόλντμαν.

«Θα ήθελε να ήταν Εβραίος σε ένα γκέτο και να είχε σκοτώσει Ναζί»

«Η σύμπτωση [στην κυκλοφορία] του βιβλίου και της ταινίας λέει πολλά για την ιστορία της οικογένειας Γκόλντμαν, η οποία, αν ανατρέξουμε στον πατέρα, πρεσβεύει σχεδόν έναν αιώνα γαλλικής ιστορίας», εξηγεί ο Ιβάν Ζαμπλόνκα, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Sorbonne Paris North και συγγραφέας του βιβλίου Γκόλντμαν, ενός από τα δοκίμια της χρονιάς στη Γαλλία. «Λέει επίσης κάτι για τους αγώνες της γαλλικής αριστεράς. Και για τον τρόπο με τον οποίο οι μετανάστες, και ιδίως οι Εβραίοι μετανάστες, ενσωμάτωσαν και ενσάρκωσαν τη γαλλική ιστορία».

Η ταινία The Goldman Trial, σε σκηνοθεσία Cédric Kahn, εστιάζει στον μεγαλύτερο αδερφό, τον Πιερ. Πρόκειται για μια αναπαράσταση της δεύτερης και τελευταίας δίκης του Πιερ Γκόλντμαν το 1976 για διάφορες ληστείες και για το θάνατο δύο υπαλλήλων φαρμακείου κοντά στην Place de la Bastille, στο Παρίσι. Τελικά αθωώθηκε και αποφυλακίστηκε. Η ταινία είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που διέπεται από ανεξέλεγκτη οργή και βασανίζεται από το Ολοκαύτωμα.

«Γεννήθηκα στη σκιά. Γεννήθηκα στη σκιά και για πολύ καιρό η ευχή μου ήταν να μη με ξηλώσουν από τη σκιά όπου βρίσκομαι», έγραψε στο Dim Memories of a Polish Jew Born in France, ένα βιβλίο απομνημονευμάτων που έγραψε στη φυλακή, στο οποίο αναφέρει: «Ονειρευόμουν έναν εμφύλιο πόλεμο, έναν αντιφασιστικό πόλεμο, μια πραγματική επιστροφή του χρόνου, της ιστορίας».

Τον πυροβόλησαν τρεις άνδρες σε μια πλατεία στο 13ο διαμέρισμα του Παρισιού

Υπάρχει ένας δευτερεύων χαρακτήρας στην ταινία, από τον οποίο όμως είναι ακατόρθωτο να πάρει κανείς τα μάτια του. Στην πρώτη γραμμή της δικαστικής αίθουσας, δίπλα στους γονείς του, κάθεται ένα αγόρι με κοστούμι και γραβάτα και «μακριά μαλλιά», όπως τον περιγράφει ο Πιέρ στα απομνημονεύματά του. Είναι ο Ζαν-Ζακ.

Πολιτική σύγκρουση: Eπανάσταση ή σοσιαλδημοκρατία;

Ο πατέρας τους, Άλτερ Μοϊσέ Γκόλντμαν, ως νεαρός ήταν ενεργό μέλος σε αριστερές εβραϊκές οργανώσεις. Ήταν αθλητής: η έναρξη του ισπανικού εμφυλίου πολέμου τον βρήκε να συμμετέχει στη Λαϊκή Ολυμπιάδα της Βαρκελώνης. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, διατηρούσε ένα κατάστημα αθλητικών ενδυμάτων στο Μοντρούζ, στα περίχωρα του Παρισιού. Ο Ζαν-Ζακ δούλευε εκεί μέχρι να σημειώσει τις πρώτες του σημαντικές μουσικές επιτυχίες.

Ενώ είχε ακολουθήσει την κλασική πορεία της αξιοκρατίας (ως πρόσκοπος και υπάκουος γιος ενός πατέρα που είχε εμμονή με την ενσωμάτωση στη Γαλλία), ο Πιερ επαναστάτησε ενάντια σε όλα αυτά. Αποβλήθηκε από το σχολείο. Ταξίδεψε στην Κούβα και τη Βενεζουέλα. Περιφρονούσε τους επαναστάτες του Μάη του 1968 και τους θεωρούσε δειλούς.

«Ο Ζαν-Ζακ», επισημαίνει ο Jablonka, «όριζε τον εαυτό του ως το αντίθετο του ετεροθαλή αδελφό του, παρόλο που προέρχονταν από την ίδια οικογένεια και είχαν τον ίδιο πατέρα, αν και νομίζω ότι υπήρχε μια σχετική τρυφερότητα μεταξύ τους».

«Ήρθαν σε σύγκρουση για τουλάχιστον δύο ζητήματα», λέει ο Jablonka. «Πρώτον, (οι διαφορές) στην αντίληψη τους για το τι είναι εβραϊκό. Αυτή του Πιέρ ήταν πολύ συγκεκριμένη και «αυστηρή». Θα ήθελε να ήταν Εβραίος σε ένα γκέτο και να είχε σκοτώσει Ναζί. Του Ζαν-Ζακ ήταν πολύ πιο «νωχελική», καθώς ήταν προβληματισμένος σχετικά με τον ξεριζωμό και την εξορία. Αν μη τι άλλο, ήταν πολύ πιο ταπεινός».

«Το δεύτερο ζήτημα», συνεχίζει, «είναι η πολιτική τοποθέτηση προφανώς. Ο Πιερ Γκόλντμαν είναι το αστέρι της δεκαετίας του 1970, της ριζοσπαστικής αριστεράς που ήθελε να οργανώσει την επανάσταση με κεφαλαίο Ε, πριν στραφεί στον γκανγκστερισμό. Από την άλλη πλευρά, ο Ζαν-Ζακ ήταν περισσότερο σοσιαλδημοκράτης, φιλελεύθερος».

Το βιβλίο «Γκόλντμαν» του Jablonka μπορεί επίσης να ερμηνευτεί και ως αυτοπροσωπογραφία. Ο Jablonka γεννήθηκε σε οικογένεια Εβραίων μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη, όπως και ο Ζαν-Ζακ, και ταυτίστηκε με τη σοσιαλδημοκρατία και αποδέχθηκε την «ευάλωτη, εύθραυστη φύση του ανδρισμού».

«Από εδώ, άνδρες!»

Πρόκειται για την ιστορία μιας γενιάς: των νέων της δεκαετίας του 1980, για τους οποίους οι επιτυχίες του Ζαν-Ζακ, μεταξύ των οποίων τα Comme toi, Elle a fait un bébé toute seule και Là-bas, αποτέλεσαν πηγή μόρφωσης, με τον ίδιο τρόπο που οι περιπέτειες του Πιέρ γοήτευαν το κοινό στα θυελλώδη τέλη της δεκαετίας του 1960. Ο ιστορικός λέει: «Ο Ζαν-Ζακ Γκόλντμαν έχει γίνει εθνικός μύθος, σχεδόν ένας θεσμός που ανήκει στη συλλογική κληρονομιά».

Ωστόσο γύρω από το μύθο υπάρχουν και δύο μυστήρια: Η σιωπή του Ζαν-Ζακ, την οποία έσπασε για να δηλώσει τη διαφωνία του με το βιβλίο του Jablonka. Και ο θάνατος του Πιέρ. Τον πυροβόλησαν τρεις άνδρες σε μια πλατεία στο 13ο διαμέρισμα του Παρισιού. Μια ομάδα με την ονομασία Honneur de la Police (Τιμή για την αστυνομία) ανέλαβε την ευθύνη για τη δολοφονία. Χρόνια αργότερα, ένας πρώην φασίστας μισθοφόρος υποστήριξε επίσης ότι είχε δολοφονήσει τον Γκόλντμαν.

Μια ακόμη υπόθεση κυκλοφορεί στον γαλλικό Τύπο μετά τη δολοφονία: η ισπανική σύνδεση που ίσως σχετίζεται με τον βρώμικο πόλεμο κατά της ΕΤΑ, μιας αυτονομιστικής οργάνωσης στην Ισπανία που χρησιμοποιούσε την τρομοκρατία στον αγώνα της για ένα αυτόνομο κράτος των Βάσκων. Κάποιος άκουσε έναν από τους ενόπλους να λέει «Από εδώ, άνδρες!» στα ισπανικά καθώς έφευγαν.

*Με πληροφορίες από Elpais | Κεντρική φωτογραφία θέματος:  Ο ηθοποιός Arieh Worthalter πρωταγωνιστεί στην ταινία «The Goldman Case».