Το παράπονο του Βασίλη Βασιλικού

Θρήνησα, όπως θέλω να πιστεύω πολλοί, τον πρόσφατο θάνατο του συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού, μια μεγάλη πένα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, που βεβαίως δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Για το αφιέρωμα που δημοσιεύτηκε πριν από δύο Κυριακές στο «Βήμα» επικοινώνησα με τον Κώστα Γαβρά, που βαθύτατα συγκινημένος μου μίλησε και εκείνος για την τεράστια απώλεια, τον χαμό ενός ανθρώπου που χάρη στο «Ζ» τον βοήθησε να γίνει και ο ίδιος ένας πρεσβευτής της ελληνικής κουλτούρας, του ελληνικού πνεύματος, στο διεθνές προσκήνιο.

Μιλήσαμε αρκετά για το «Ζ» και ενώ μιλούσαμε θυμήθηκα (και του το είπα) μια συνέντευξη που μου είχε δώσει το 2009, με αφορμή τότε τα σαράντα χρόνια από τη δημιουργία της εμβληματικής ταινίας, εμπνευσμένης από ένα μυθιστόρημα που γεννήθηκε περίπου την ώρα που η τραγωδία στην καρδιά της πλοκής του, η δολοφονία του Γρηγορίου Λαμπράκη, ήταν ακόμα νωπή στη συνείδηση του Ελληνα. Ανέτρεξα να διαβάσω ξανά εκείνη τη συνέντευξη, να δω τι μου είχε πει. Εχει πολλά ενδιαφέροντα σημεία, γιατί ο Γαβράς είναι όπως πάντα εξαιρετικά ειλικρινής.

«Κανένας σκηνοθέτης δεν μπορεί να δει σαν θεατής μια ταινία του» μου απάντησε όταν τον ρώτησα «πότε είδατε το «Ζ» για τελευταία φορά σαν θεατής;». Και συνέχισε: «Οποτε προβάλλεται στην τηλεόραση ή αλλού, δεν την βλέπω αλλά ακούω να μου λένε ότι το φιλμ δεν έχει αλλάξει καθόλου, ότι παραμένει πολύ δυνατό». Την εποχή εκείνης της συνομιλίας μας του 2009 ο Γαβράς είχε μόλις επιστρέψει στο Παρίσι από τη Νέα Υόρκη όπου είχε γίνει μια επετειακή προβολή του «Ζ». «Εκεί την είδα ξανά, όμως ήμουν κρυμμένος και το κοινό δεν γνώριζε ότι βρισκόμουν στην αίθουσα. Μου έκανε εντύπωση η δραματουργική οργάνωσή της. Είχαμε μια νεότητα τότε… Δεν είχαμε καμία δέσμευση, θυμάμαι ότι έκανα ό,τι περνούσε από το κεφάλι μου».

Αυτό το «ό,τι περνούσε από το κεφάλι μου» όμως έμελλε να γράψει Ιστορία, να επηρεάσει πολύ κόσμο και όχι μόνο τους απλούς θεατές αλλά και τους επαγγελματίες κινηματογραφιστές. Το μοντάζ του «Ζ» (το ένα από τα δύο Οσκαρ που κέρδισε ήταν για το μοντάζ της – το άλλο στην κατηγορία της ξενόγλωσσης ταινίας) είναι όντως πρωτοποριακό  γιατί τα φλασμπάκ και ο κανονικός χρόνος δραματουργίας δεν διαχωρίζονται φτιάχνοντας έτσι ένα συμπαγές φιλμικό χρονοδιάγραμμα χωρίς ρωγμές. Αλλά ο Γαβράς δεν θα ήταν το όνομα που είναι σήμερα χωρίς το «Ζ» του Βασιλικού. Στην πρόσφατη επικοινωνία μας είπε κατά λέξη: «Το «Ζ» δεν θα υπήρχε αν δεν είχε υπάρξει ο Βασίλης Βασιλικός που είχε γράψει το βιβλίο. Και αυτό δεν το λέμε αρκετά συχνά. Και πρέπει πάντα να το λέμε».

Ο Γαβράς βέβαια το θυμάται. Πόσοι άλλοι όμως το θυμούνται;

Τον Νοέμβριο του 2012, λίγο πριν από την έναρξη του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου μάλιστα ο Κ. Γαβράς θα παρουσίαζε την ταινία του «Το κεφάλαιο», δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τον Βασίλη Βασιλικό ο οποίος με παράπονο με ενημέρωσε ότι η τότε διεύθυνση του ΦΚΘ αρνήθηκε να παρουσιάσει, σε οποιοδήποτε πρόγραμμά του, την ινδική ταινία «Σαγκάη», της οποίας το σενάριο είναι εμπνευσμένο από τις σελίδες του «Ζ» του Βασιλικού. Μάλιστα, ο συγγραφέας είχε πάρει την πληροφορία όχι από το ίδιο το ΦΚΘ αλλά από τον… σκηνοθέτη της ταινίας Ντιμπακάρ Μπανερτζί, ο οποίος ενώ είχε όλη την καλή διάθεση να την παρουσιάσει στη Θεσσαλονίκη, είχε δεχθεί «πόρτα».

Είχα κάνει τότε ένα σχόλιο και σήμερα επανέρχομαι, απλώς για να θυμίσω, με αφορμή την τραγικότητα του γεγονότος, ότι ο Βασιλικός έφυγε από τη ζωή, ότι ναι μεν καλά τα παχιά λόγια για την αξία του έργου του, αλλά στην πράξη, ως γνωστόν, πολλά λειτουργούν διαφορετικά. Ενας ελληνικός θεσμός, το μεγαλύτερο εν Ελλάδι κινηματογραφικό φεστιβάλ, είχε όλες τις σωστές προδιαγραφές για την παρουσίαση της «Σαγκάης» στη Θεσσαλονίκη αλλά τα έκανε μούσκεμα. Γιατί ο Γαβράς που γύρισε το «Ζ» θα ήταν εκεί, ο Βασιλικός θα ήταν διαθέσιμος για συμμετοχή σε συζήτηση μαζί με τον ινδό σκηνοθέτη και κυρίως το κοινό θα είχε την ευκαιρία να δει πώς στην Ινδία εμπνεύστηκαν από το «Ζ» και τι ταινία έκαναν. Και όλα αυτά δεν έγιναν ποτέ. Δεν είναι κρίμα;

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»