Ο Ντόναλντ Τουσκ, η ΕΕ και το πολιτικό «ναρκοπέδιο» της Πολωνίας

«Θα διορθώσουμε τα πάντα μαζί» υποσχέθηκε ο Ντόναλντ Τουσκ, λίγο αφότου το κοινοβούλιο της Πολωνίας τον εξέλεξε, αργά το βράδυ της Δευτέρας, ως τον επόμενο πρωθυπουργό μιας χώρας που αποτελούσε εδώ και καιρό «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης.

Ήταν αυτό το «σκοτάδι» που δεσμεύτηκε ότι «θα διώξουμε», στέλνοντας μήνυμα ενότητας στους διχασμένους Πολωνούς, καθώς και στις Βρυξέλλες.

Η πολιτική επάνοδος του Τουσκ σηματοδοτεί πράγματι μια τεκτονική αλλαγή στο πολωνικό και στο ευρωπαϊκό τοπίο, στο φόντο των οκτώ χρόνων της ισοπεδωτικής διακυβέρνησης της Πολωνίας από το υπερσυντηρητικό εθνικιστικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) του Γιάροσλαβ Κατσίνσκι.

Οι προηγούμενες θητείες του Ντόναλντ Τουσκ στην πολωνική πρωθυπουργία (2007-2014) και στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (2014-2019, κατά τη δύσκολη περίοδο του Brexit) θεωρούνται τώρα σημαντικό εχέγγυο.

Όμως ο δρόμος για τον τριμερή κυβερνητικό συνασπισμό, του οποίου πλέον ηγείται, είναι στρωμένος με τεράστιες προκλήσεις και «αγκάθια».

Ετερόκλητος, απαρτίζεται από τον κεντροδεξιό Συνασπισμό Πολιτών του Τουσκ, τον κεντρώο Τρίτο Δρόμο και το κόμμα της Αριστεράς.

Αν και συνδυαστικά διαθέτει άνετη πλειοψηφία εδρών μετά τις εκλογές του Οκτωβρίου, αναλαμβάνει τα «ηνία» σε μια πλήρως αλλαγμένη χώρα, με καταρρακωμένες τις δημοκρατικές αξίες της, τους θεσμούς της και τις σχέσεις με τους εταίρους στην ΕΕ.

Οι προσδοκίες είναι ένθεν κακείθεν υψηλές, αλλά οι ισορροπίες εξαιρετικά ρευστές.

Στην ατζέντα της νέας κυβέρνησης της Βαρσοβίας είναι η αποπολιτικοποίηση του ποδηγετημένου από το PiS δικαστικού συστήματος της Πολωνίας.

Η αποκατάσταση της ανεξαρτησίας των ΜΜΕ, και δη των κρατικών.

Η ενίσχυση του κράτους των δικαιωμάτων των γυναικών -σε μια χώρα που έχει ουσιαστικά ποινικοποιήσει πλήρως τις αμβλώσεις- της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας εν μέσω ενδημικής ομοφοβίας, καθώς και μεταναστών και μειονοτήτων στο φόντο της μέχρι σήμερα σκληρής αντιμεταναστευτικής πολιτικής της Πολωνίας.

Αποτελούν προϋποθέσεις για την επισημοποίηση της αποκατάστασης των σχέσεων με τις Βρυξέλλες και, πρωτίστως, για το «ξεπάγωμα» ευρωπαϊκών κονδυλίων προς τη Βαρσοβία.

Ο Ντόναλντ Τουσκ κατά την παρουσίαση του προγράμματος της νέας κυβέρνησής του ενώπιον του πολωνικού κοινοβουλίου

Στημένες πολιτικές παγίδες και τρικλοποδιές

Παρά το πείσμα που διακρίνει τον Ντόναλντ Τουσκ, οι μεταρρυθμίσεις που προωθεί η φιλοευρωπαϊκή κυβέρνησή του αναμένεται να βρουν πολλά εμπόδια, ίσως και «τοίχο».

Όλα αυτά τα χρόνια, το PiS έχει απλώσει τα «δίχτυα» του στον κρατικό μηχανισμό της Πολωνίας.

Πιο ισχυρό «εργαλείο» του θα παραμένει τουλάχιστον μέχρι το 2025 το πρώην κομματικό μέλος των εθνικιστών, νυν πρόεδρος της Πολωνίας, Αντρέι Ντούντα.

Ήδη καθυστέρησε την πολιτική μετάβαση, ανοίγοντας πρώτα το δρόμο για μια κυβέρνηση του PiS υπό τον Ματέους Μοραβιέτσκι, παρά το ότι πέτυχε πύρρειο νίκη στις εκλογές του Οκτωβρίου και ήταν δεδομένο ότι δεν θα εξασφάλιζε ψήφο εμπιστοσύνης.

Πρακτικά, ο πρόεδρος Ντούντα εξαγόρασε χρόνο για τους εθνικιστές, οι οποίοι αποδύθηκαν σε ένα νέο όργιο διορισμών «ημέτερων» σε κομβικούς κρατικούς φορείς.

Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι επικεφαλής του Ελεγκτικού Οργάνου και της Αρχής Χρηματοοικονομικής Εποπτείας.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πολωνίας εν τω μεταξύ έχει μετατραπεί σε όργανο του PiS και θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο να καταφέρει να αποκτήσει την ανεξαρτησία του πριν από τη λήξη της θητείας του Αντρέι Ντούντα.

Τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης -ενός ρυθμιστικού φορέα, που δημιούργησε το PiS- δεν μπορούν να κουνηθούν από τη θέση τους πριν από τη λήξη της θητείας τους, το 2028.

Προς επίρρωση δε του αδιεξόδου, ο ίδιος ο Πολωνός πρόεδρος έχει απειλήσει δημόσια ότι θα μπλοκάρει εφεξής κάθε νόμο, που θα επιχειρήσει να ανατρέψει τις «μεταρρυθμίσεις» της οκταετούς διακυβέρνησης του PiS.

Αναμένεται να το κάνει είτε ασκώντας απευθείας βέτο, είτε ζητώντας τη γνώμη του πολιτικά ποδηγετημένου Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Ο συντηρητικός πρόεδρος της Πολωνίας, Αντρέι Ντούντα, προβάλλει ως το μεγαλύτερο εμπόδιο στη νέα πρωθυπουργική θητεία του Ντόναλντ Τουσκ

Πολιτικό «ναρκοπέδιο»

Το πόσο δηλητηριώδες είναι το πολιτικό κλίμα στη Βαρσοβία φάνηκε από τα πρώτα κιόλας λεπτά της πρωθυπουργίας Τουσκ. «Ένα πράγμα ξέρω, είσαι Γερμανός πράκτορας!», αναφώνησε φανερά εκνευρισμένος από το βήμα της πολωνικής Βουλής ο ηγέτης του PiS, Γιάροσλαβ Κατσίνσκι.

Ήταν ένα κράμα του προεκλογικού εθνικιστικού αφηγήματός του και ενός συνωμοσιολογικού παραληρήματος μπροστά στις δρομολογούμενες αλλαγές.

Παρά τον ασφυκτικό έλεγχο που διατηρεί σε θεσμούς και κρατικούς φορείς, το PiS αισθάνεται ιδιαίτερα ανήσυχο αφότου παρέδωσε τα «κλειδιά» της εξουσίας.

Δεν αφορά μόνο στο επερχόμενο -αργά ή γρήγορα- «ξήλωμα» του μηχανισμού που έχει στήσει στο πολωνικό κράτος.

Στη Βουλή έχουν ήδη αρχίσει οι συζητήσεις για τη σύσταση τριών εξεταστικών επιτροπών για σκάνδαλα της οκταετούς εθνικιστικής διακυβέρνησης.

Κυμαίνονται από κατάχρηση δημόσιων πόρων και καταγγελίες για μίζες στη χορήγηση βίζας σε μετανάστες, έως παρακολούθηση πολιτικών αντιπάλων του PiS με το λογισμικό υποκλοπών Pegasus.

Η αναμενόμενη διερεύνησή τους αναμένεται να εντείνει την πόλωση στη χώρα, όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι πια εμποτισμένο στη εθνικολαϊκιστική ρητορική του PiS.

Αξιωματική αντιπολίτευση πια, οι εθνικιστές αναμένεται να κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να εμποδίσουν την υλοποίηση της μεταρρυθμιστικής ατζέντας Τουσκ.

Αναλυτές δεν αποκλείουν στα διογκούμενα εσωτερικά προβλήματα να προσταθούν σύντομα και άλλα, ενδεχομένως με πολιτικές προστριβές στον ετερόκλητο κυβερνητικό συνασπισμό.

Ένα κρίσιμο τεστ θα αποτελέσει η στήριξη από τις Βρυξέλλες, ενόσω θεωρείται βέβαιο ότι οι προσπάθειες της νέας κυβέρνησης της Βαρσοβίας για αποκατάσταση της διάκρισης των εξουσιών και του κράτους δικαίου θα προσκρούουν σε εμπόδια και θα απαιτήσουν χρόνο.

Στο φόντο ο αρχηγός του εθνικιστικού PiS, Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, κατά τις προγραμματικές δηλώσεις του Ντόναλντ Τουσκ

Με το βλέμμα στις Βρυξέλλες

Το πιο πιεστικό ζήτημα για τον Τουσκ είναι το εάν, πότε και πώς η Πολωνία θα αποκτήσει πρόσβαση σε επιχορηγήσεις και δάνεια της ΕΕ από το Ταμείο Ανάκαμψης, ύψους 35 δισεκατομμυρίων ευρώ, καθώς και 76,5 δισεκατομμύρια ευρώ «παγωμένων» αναπτυξιακών κονδυλίων.

Πρόκειται για έναν δύσκολο «γρίφο» για τη Βαρσοβία και για τις Βρυξέλλες, ενόσω η εκλογή Τουσκ σηματοδοτεί de facto μια σειρά κρίσιμων αλλαγών.

Ενισχύει το φιλοευρωπαϊκό μπλοκ στην Ευρώπη, εν μέσω ανησυχητικής ανόδου της Ακροδεξιάς και διαφωνιών επί στρατηγικών προτεραιοτήτων της ΕΕ.

Αλλάζει τις ισορροπίες στην κεντροευρωπαϊκή σκληροπυρηνική Ομάδα Βίσεγκραντ και στερεί έναν σημαντικό σύμμαχο από τον εθνικιστή «αντάρτη» της ΕΕ, Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, εν μέσω και του πολέμου στην Ουκρανία.

Ανοίγει το δρόμο για επανασύσταση του λεγόμενου «Τριγώνου της Βαϊμάρης» μεταξύ της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Πολωνίας, ως μοχλό αναζωογόνησης της προς διεύρυνση ΕΕ -αν και τα εσωτερικά προβλήματα των ηγεσιών και στις τρεις ευρωπαϊκές χώρες μετριάζουν τις προσδοκίες.

Πολωνικά ΜΜΕ ανέφεραν ότι μια από τις πρώτες κινήσεις του Τουσκ θα είναι να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την αποδέσμευση 6,9 δισεκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, παρά τη μη άμεση εκπλήρωση των κριτηρίων από τη Βαρσοβία.

Η έκβαση του αιτήματος θα μπορούσε πάντως να γίνει «δίκοπο μαχαίρι», με κατηγορίες για ευνοϊκή μεταχείριση του Τουσκ από τις Βρυξέλλες, και «βούτυρο στο ψωμί» του PiS ενόψει των ευρωεκλογών.

Προλειαίνοντας μάλιστα το έδαφος, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πολωνίας έκρινε μόλις τη Δευτέρα ως αντισυνταγματική τη δικαστική μεταρρύθμιση που καλείται να εγκρίνει η Βαρσοβία για να έχει πρόσβαση στα ευρωπαϊκά κονδύλια, καθώς και τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στη χώρα, στο πλαίσιο προσωρινών μέτρων, από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτά ενώ στον πολιτικό ορίζοντα είναι οι τοπικές εκλογές του Απριλίου και οι ευρωεκλογές του Ιουνίου. Ήδη το PiS τις ανάγει σε ξεκαθάρισμα πολιτικών «λογαριασμών».