Η σκοτεινή και συναρπαστική ιστορία του ανθρώπου που δημιούργησε τον Άγιο Βασίλη

Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχετε ακούσει τη φήμη ότι η Coca-Cola εφηύρε τη σύγχρονη εικόνα μας για τον Άγιο Βασίλη.  Ότι ο εικονογράφος Haddon Sundblom ήταν αυτός που, το 1931, καθιέρωσε τον Άγιο Βασίλη με το χαρούμενο πρόσωπό του, το κόκκινο κοστούμι, τη λευκή γενειάδα και το ho-ho-ho.

Ο Άγιος Βασίλης, όπως είναι γνωστός σήμερα, εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1863 – μια χρονιά που, όπως σημειώνει το Smithsonian, ήταν αξιοσημείωτη για το γεγονός ότι ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Άγιος Βασίλης εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε ένα ζευγάρι γελοιογραφιών του Harper’s Weekly για να σκορπίσει λίγη γιορτινή χαρά, και ο άνθρωπος που όντως δημιούργησε το χαρούμενο ξωτικό που είναι γνωστό και αγαπητό σήμερα είχε μια συναρπαστική -και ενίοτε σκοτεινή- ιστορία.

O Βαυαρός μετανάστης ονόματι Thomas Nast / Photo: Wikimedia Commons

Ήταν έργο ενός Βαυαρού μετανάστη ονόματι Thomas Nast

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, τα Χριστούγεννα έκαναν πραγματικά ένα άλμα από μια ζοφερή, θρησκευτική γιορτή στη γιορτή δώρων και διασκέδασης.

Σε μία γελοιογραφία ένας γενειοφόρος Άγιος Βασίλης ντυμένος με αστέρια και ρίγες μοιράζει παιχνίδια σε στρατιώτες της Ένωσης – μεταξύ των οποίων και μια κούκλα με τη μορφή του προέδρου της Συνομοσπονδίας Τζέφερσον Ντέιβις, που κρέμεται από ένα σχοινί γύρω από το λαιμό της. Το άλλο περιλαμβάνει δύο ξεχωριστά σχέδια – στη μία πλευρά, μια γυναίκα κοιτάζει απελπισμένη έξω από το παράθυρο, και στην άλλη πλευρά, ένας στρατιώτης κάθεται και κοιτάζει τη φωτιά. Το φόντο είναι εν μέρει παραμονή Χριστουγέννων – με τον Άγιο Βασίλη να ετοιμάζεται να κατέβει από την καμινάδα – και εν μέρει νεκροταφείο.

Ήταν ένα δυνατό υλικό που έδειχνε πόσο πολλοί άνθρωποι χωρίζονταν από τον πόλεμο – και τον θάνατο – κατά τη διάρκεια εκείνης της χριστουγεννιάτικης περιόδου, και ήταν έργο ενός Βαυαρού μετανάστη ονόματι Thomas Nast. Μεταξύ του 1863 και του 1886, ο Nast θα δημιουργήσει 33 χριστουγεννιάτικες εικονογραφήσεις με έναν Άγιο Βασίλη που ήταν ένα είδος αυτοπροσωπογραφίας (και βασίστηκε σε έργα όπως το «Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο» ή το «Ήταν η νύχτα πριν από τα Χριστούγεννα»). Κατά τη διάρκεια του πολέμου, χρησιμοποίησε τον Άγιο Βασίλη για να απεικονίσει τα πιστεύω του για τα πολιτικά δικαιώματα και την κατάργηση της δουλείας, ενώ στη συνέχεια, ο Άγιος Βασίλης πήρε μέρος και σε άλλους σκοπούς.

Μπορεί σήμερα ο Άγιος Βασίλης να μην είναι τόσο πολιτικά φορτωμένος, αλλά όταν ο Nast τον δημιούργησε για πρώτη φορά, ήταν ένα όχημα που υποστήριζε τα πολιτικά δικαιώματα και την κοινωνική αλλαγή

Σε μία γελοιογραφία ένας γενειοφόρος Άγιος Βασίλης ντυμένος με αστέρια και ρίγες μοιράζει παιχνίδια σε στρατιώτες της Ένωσης / Photo: Wikimedia Commons

Ο Άγιος Βασίλης κουβαλούσε πολιτικά μηνύματα

Υπάρχει μια συγκεκριμένη εικονογράφηση που εδραίωσε την εικόνα του Αϊ-Βασίλη ως έναν χαρούμενο, μάλλον στρογγυλό τύπο με μεγάλη λευκή γενειάδα και με προτίμηση στο κόκκινο. Αλλά εδώ είναι το θέμα – δεν είναι απλώς ένας τύπος που μπαίνει στα σπίτια και αφήνει παιχνίδια. Ο Thomas Nast χρησιμοποίησε τον Άγιο Βασίλη για προπαγάνδα….

Ο Ryan Hyman του Ιστορικού Μουσείου Macculloch Hall λέει ότι ο Nast και οι συνάδελφοί του είχαν συνειδητοποιήσει ότι η δημοτικότητα του Άγιου Βασίλη και οι χριστουγεννιάτικες εικόνες τους ήταν μια ευκαιρία να διαδώσουν ευρύτερη ευαισθητοποίηση – και στη συγκεκριμένη περίπτωση, έκανε έκκληση για δίκαιους μισθούς για τους στρατιώτες. Το άλογο υποδηλώνει τον Δούρειο Ίππο και την προδοσία (αυτή τη φορά της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών), ενώ η ώρα στο ρολόι – δέκα λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα – υποδήλωνε την επιτακτική ανάγκη να ληφθεί μια απόφαση για να πληρωθούν περισσότερο τα μέλη του στρατού.

Μπορεί σήμερα ο Άγιος Βασίλης να μην είναι τόσο πολιτικά φορτωμένος, αλλά όταν ο Nast τον δημιούργησε για πρώτη φορά, ήταν ένα όχημα που υποστήριζε τα πολιτικά δικαιώματα και την κοινωνική αλλαγή.

Η απεικόνιση του Άγιου Βασίλη από τον Nast μετέφραζε τη μοναξιά του πολέμου, τη θλίψη των στρατιωτών στο μέτωπο και την ανησυχία και τον πόνο που υπέφεραν όσοι βρίσκονταν πίσω στο σπίτι

Ο Άγιος Βασίλης του Thomas Nast / Photo: Wikimedia Commons

Ποιος ήταν ο άνθρωπος που κρατούσε την πένα που ζωγράφισε τον Άγιο Βασίλη;

Ο Thomas Nast ήταν μετανάστης. Είχε γεννηθεί στο Landau της Βαυαρίας το 1840. Σύμφωνα με τον εγγονό του, Thomas Nast St. Hill, ο πατέρας του Nast είχε αρκετά φιλελεύθερες ιδέες. Ήταν το 1846, και ο πατριάρχης της οικογένειας Nast ολοκλήρωσε τη στράτευσή του στη βαυαρική μπάντα του 9ου συντάγματος και στη συνέχεια βρήκε δουλειά σε μια ορχήστρα και τελικά στη Φιλαρμονική Εταιρεία.

Όσο για τον 6χρονο τότε Nast, η σχολική του φοίτηση παρεμποδίστηκε από το γεγονός ότι δεν μιλούσε καθόλου αγγλικά. Μπορούσε όμως να ζωγραφίζει. Οι γονείς του τον έγραψαν σε σχολή καλών τεχνών, αλλά τελικά δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν τα δίδακτρά του. Στα 15 του, η επίσημη εκπαίδευση του Nast είχε τελειώσει και έπρεπε να βρει το δικό του δρόμο στον κόσμο. Έτσι έκανε αυτό που θα έκανε κάθε φιλόδοξος 15χρονος – μπήκε στην Illustrated Newspaper του Frank Leslie και ζήτησε δουλειά.

Ο Leslie είπε στο παιδί να πάει σε ένα πλοίο του Μανχάταν σε ώρα αιχμής και να ζωγραφίσει μια εικόνα του γεμάτου πλοίου, και αυτό έκανε ο Nast. Ο Leslie εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ με αυτό που έφερε πίσω, που τον προσέλαβε επί τόπου. Ο μισθός του του επέτρεψε να βοηθήσει να συντηρήσει την οικογένειά του μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1858.

Γελoιογραφία του Thomas Nast στο Harper’s Weekly / Photo: Wikimedia Commons

Και τότε ήρθε ο εμφύλιος πόλεμος

Το 1860, οι πολιτείες άρχισαν να αποσχίζονται από τις ΗΠΑ, και δεν άργησε η σύγκρουση να κλιμακωθεί σε πόλεμο πλήρους κλίμακας. Ο Thomas Nast εντάχθηκε στο Harper’s Weekly λίγο αργότερα -το 1862- και σύμφωνα με την Ιστορική Εταιρεία της Μασαχουσέτης, δεν άργησε να γίνει γνωστός για τις εικονογραφήσεις του κατά τη διάρκεια του πολέμου. Την ίδια στιγμή που ζωγράφιζε σκηνές που υποστήριζαν ανεπιφύλακτα την Ένωση και την επευφημούσαν στο δρόμο προς τη νίκη, ζωγράφιζε επίσης μερικές από τις πιο συναισθηματικές, συγκινητικές σκηνές για το πώς ήταν πραγματικά οι στρατιώτες στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Η καλή προπαγάνδα είναι σημαντική για κάθε πολιτικό σκοπό και είναι αδύνατο να τονίσει κανείς πόσο δημοφιλής έγινε ο Nast και οι εικονογραφήσεις του. Σύμφωνα με τον στρατηγό Ulysses S. Grant, ο Nast «συνέβαλε όσο κανένας άλλος άνθρωπος για τη διατήρηση της Ένωσης και το τέλος του πολέμου».

Ο Άγιος Βασίλης ήταν απλώς μέρος αυτού. Η απεικόνιση του Άγιου Βασίλη από τον Nast μετέφραζε τη μοναξιά του πολέμου, τη θλίψη των στρατιωτών στο μέτωπο και την ανησυχία και τον πόνο που υπέφεραν όσοι βρίσκονταν πίσω στο σπίτι. Το Harper’s Weekly πουλούσε πάνω των 100.000 φύλλα , και αυτό σημαίνει ότι πολύς κόσμος είδε το μήνυμά του. Ακόμα και ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν λέγεται ότι σχολίασε: «Αυτές οι εμβληματικές γελοιογραφίες προκάλεσαν ενθουσιασμό και πατριωτισμό, και έμοιαζαν πάντα να έρχονται ακριβώς όταν τα άρθρα λιγόστευαν».

Δείτε το βίντεο με τη ζωή του Thomas Nast 

Ο γάιδαρος και ο ελέφαντας

Ακόμα και όσοι δεν παρακολουθούν την πολιτική είναι εξοικειωμένοι με τον γάιδαρο των Δημοκρατικών και τον ελέφαντα των Ρεπουμπλικάνων, και αυτό είναι επίσης έργο του Thomas Nast.

Κατ’ αρχάς, αξίζει να σημειωθεί ότι, αντίθετα με τη δημοφιλή πεποίθηση, ο Nast δεν δημιούργησε στην πραγματικότητα τον Δημοκρατικό γάιδαρο. Το Smithsonian αναφέρει ότι το συγκεκριμένο σύμβολο δημιουργήθηκε από τους αντιπάλους του υποψήφιου για την προεδρία του 1828 Άντριου Τζάκσον, οι οποίοι παρομοίαζαν το πείσμα του με έναν γάιδαρο. Χρησιμοποιήθηκε για λίγο στη δεκαετία του 1830 και στη συνέχεια ξεχάστηκε – μέχρι το σκίτσο του Nast το 1870 που απεικόνιζε έναν γάιδαρο να κλωτσάει ένα νεκρό λιοντάρι (που αντιπροσώπευε το Δημοκρατικό Κόμμα και τον τότε νεκρό εκπρόσωπο Τύπου του Λίνκολν, τον E.M. Stanton), το οποίο αναμφισβήτητα συνέδεσε το ζώο με το πολιτικό κόμμα.

Ο ελέφαντας είναι λιγότερο σαφής, και ο Nast ήταν αυτός που σκέφτηκε τον συγκεκριμένο συσχετισμό. Πιστεύεται ότι επέλεξε έναν ελέφαντα για το Ρεπουμπλικανικό κόμμα ως αναφορά στον Εμφύλιο Πόλεμο και τη νίκη της Ένωσης, αλλά δεν είναι 100% σίγουρο. Το 1874, μια γελοιογραφία που απεικονίζει έναν γάιδαρο που φοράει δέρμα λιονταριού και κυνηγάει έναν ελέφαντα σε έναν λάκκο έφερε μια άλλη πρόταση – ίσως τον επέλεξε επειδή ήταν μεγάλος, ισχυρός, εύκολα τρομαγμένος… και επικίνδυνος όταν τρέχει φοβισμένος. Όποιος κι αν είναι ο λόγος, οι εικονογραφήσεις του Nast είναι ο λόγος που τα δύο σύμβολα άντεξαν για δεκαετίες.

Το 1874, μια γελοιογραφία που απεικονίζει έναν γάιδαρο που φοράει δέρμα λιονταριού και κυνηγάει έναν ελέφαντα σε έναν λάκκο έφερε μια άλλη πρόταση / Photo: Wikimedia Commons

Ο Thomas Nast σχεδίασε και τον θείο Σαμ

Ο Thomas Nast ήταν πίσω από ένα άλλο διαχρονικό σύμβολο των ΗΠΑ, τον θείο Σαμ. Σύμφωνα με την Ιστορία, ο θείος Σαμ ήταν ένα πραγματικό πρόσωπο. Το όνομά του ήταν Σάμιουελ Γουίλσον, και ήταν ένας συσκευαστής κρεάτων της Νέας Υόρκης που προμήθευε τον στρατό με πολύτιμα συσσίτια κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1812. Τα βαρέλια με τα οποία έστελνε το κρέας είχαν τη σφραγίδα «U.S.», τα οποία οι στρατιώτες άρχισαν να αποκαλούν «του θείου Σαμ».

Οι εφημερίδες πήραν την αναφορά αυτή και την ακολούθησαν, και δεν άργησε να γίνει ο θείος Σαμ συνώνυμο των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά, μόλις ο Nast άρχισε να σχεδιάζει μια προσωποποίηση του θείου Σαμ, άρχισε να αποκτά τη δική του προσωπικότητα.

Το 1869, ο Nast σχεδίασε μια εικονογράφηση με τίτλο Uncle Sam’s Thanksgiving Dinner, και το The Atlantic αναφέρει ότι ουσιαστικά απεικόνιζε μια ιδέα που υπερασπιζόταν ο Αβραάμ Λίνκολν – δεν ήταν το αίμα, η εθνικότητα ή η εθνικότητα που έκανε κάποιον Αμερικανό, αλλά το μοίρασμα κοινών ιδανικών και πεποιθήσεων. Η εικονογράφηση του Nast δείχνει μια ετερόκλιτη ομάδα να κάθεται γύρω από ένα τραπέζι της Ημέρας των Ευχαριστιών, ενώ ο θείος Σαμ κόβει τη γαλοπούλα, και περιλαμβάνει τις λεζάντες «Ελάτε ένας, ελάτε όλοι» και «Ελεύθεροι και ίσοι». Το μήνυμα ήταν σαφές – οι Αμερικανοί είναι Αμερικανοί, ανεξάρτητα από την εμφάνισή τους.

Σταδιακά, ο θείος Σαμ του Nast εξελίχθηκε και απέκτησε τη λευκή γενειάδα και τη γνωστή σήμερα γκαρνταρόμπα με τα αστέρια και τις ρίγες. (Αν και αξίζει να σημειωθεί ότι η πιο διάσημη απεικόνισή του – η αφίσα στρατολόγησης – δεν ήταν του Nast, αλλά ενός άλλου καλλιτέχνη ονόματι James Montgomery Flagg).

Το 1869, ο Nast σχεδίασε μια εικονογράφηση με τίτλο Uncle Sam’s Thanksgiving Dinner / Photo: Wikimedia Commons

Η ζωή ήταν πολύ καλή για τον Nast

Σύμφωνα με τον εγγονό του Thomas Nast St. Hill, ήταν αρκετά πλούσιος σε αυτό το σημείο. Είχε επίσης κάνει πολλούς ισχυρούς φίλους.

Ανάμεσα στους φίλους του ήταν και ο Μαρκ Τουέιν, και ο συγγραφέας ήταν αυτός που προσπαθούσε τακτικά να πείσει τον Nast να ταξιδέψουν δίνοντας διαλέξεις. Ο Nast είχε πολλές προσφορές, αλλά σπάνια δεχόταν λόγω -κυρίως- του παραλυτικού φόβου του να μιλάει δημόσια.

Δεν τον ενδιέφερε καθόλου να εγκαταλείψει την οικογένειά του, οπότε ακόμη και όταν ο Τουέιν του πρότεινε να περιοδεύσουν μαζί -ο ίδιος θα μιλούσε και ο Nast θα κατέγραφε την περιοδεία σε μορφή εικονογράφησης- εκείνος αρνήθηκε, παρόλο που ο Τουέιν υπολόγιζε ότι θα είχαν κέρδος περίπου 75.000 δολάρια από την περιοδεία. (Περίπου 1,8 εκατομμύρια δολάρια σε σημερινά χρήματα).

Thomas Nast / Photo: Wikimedia Commons

Όταν άλλαξαν τα πράγματα

Σύμφωνα με την Ιστορική Εταιρεία της Μασαχουσέτης, μεγάλο μέρος της δουλειάς του Nast για το Harper’s Weekly είχε γίνει υπό τον εκδότη Fletcher Harper -και ο Harper έδωσε στον Nast την ελευθερία να κάνει σχεδόν ό,τι ήθελε. Όπως η προώθηση της ιδέας ότι οι νεοαπελευθερωμένοι σκλάβοι θα έπρεπε να έχουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα με οποιονδήποτε άλλο Αμερικανό, καθώς και το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και τα δικαιώματα ομάδων όπως οι Κινέζοι μετανάστες που εγκαταστάθηκαν στη Δύση.

Τα πράγματα άλλαξαν μετά τον θάνατο του Harper, και μαζί με την αλλαγή στη διοίκηση, η βιομηχανία είδε επίσης μια αλλαγή στις μεθόδους εκτύπωσης. Οι νέες μέθοδοι δεν λειτουργούσαν τόσο καλά με το ιδιαίτερο στυλ του Nast, και σε συνδυασμό με την επιθυμία της νέας διοίκησης να γίνει λιγότερο ριζοσπαστική, ο Nast βρέθηκε – σε ηλικία μόλις 39 ετών – να καλείται λιγότερο συχνά.

Ο εγγονός του Nast, Thomas Nast St. Hill, λέει ότι εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να ταξιδέψει και να κάνει επενδύσεις. Ακολούθησε μια τραγωδία. Το ορυχείο αργύρου στο οποίο επένδυσε καταστράφηκε, και όταν έκανε μια άλλη επένδυση σε μια εταιρεία της Wall Street που τελικά απέτυχε, έχασε όλα όσα είχε ρισκάρει.

Ο Thomas Nast είχε ένα απρόβλεπτο τέλος

Ο Thomas Nast είχε διακόψει τη σχέση του με το Harper’s Weekly το 1886, και η σειρά των οικονομικών λαθών που είχε κάνει και των ατυχιών που είχε υποστεί τον είχαν φέρει σε δεινή θέση. Το 1902, η σωτηρία φάνηκε να έρχεται με τη μορφή μιας προσφοράς εργασίας από τον τότε πρόεδρο, Θίοντορ Ρούσβελτ, ο οποίος του προσέφερε τη θέση του Αμερικανού προξένου και θα τοποθετούνταν στο Γκουαγιακίλ του Ισημερινού.

Ο Nast αποδέχτηκε τη θέση και κατευθύνθηκε στο Εκουαδόρ. Ο διορισμός του εκεί ήταν βραχύβιος. Όταν έφτασε τον Ιούλιο του 1902, η χώρα βρισκόταν εν μέσω επιδημίας κίτρινου πυρετού, ο οποίος μεταδίδεται από τα κουνούπια και έχει ως αποτέλεσμα πονοκεφάλους, κόπωση, γενική εξάντληση, πόνους και αίσθημα πόνου για τους περισσότερους ανθρώπους, ενώ πολλοί αναρρώνουν μέσα σε μια εβδομάδα. Ορισμένοι αναπτύσσουν σοβαρά συμπτώματα, όπως σοκ, πυρετό και οργανική ανεπάρκεια.

Τα συμπτώματα του Nast ήταν θανατηφόρα. Πέθανε στις 7 Δεκεμβρίου 1902 από κίτρινο πυρετό.

*Με στοιχεία από grunge.com