Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Δ’)

Με τις πρώτες κιόλας φράσεις του πρώτου βιβλίου του (προοίμιο των Ιστοριών Α) ο Θουκυδίδης διατείνεται ότι η σύρραξη μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων, ο περίφημος Πελοποννησιακός Πόλεμος, συγκλόνισε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Για να στηρίξει, μάλιστα, τον ισχυρισμό του ότι ο πόλεμος αυτός δεν είχε προηγούμενο, ότι ήταν ο μεγαλύτερος και ο σπουδαιότερος από όλους τους παλαιότερους, ο κορυφαίος ιστορικός της αρχαιότητας καταθέτει τα δικά του αποδεικτικά στοιχεία, προβαίνοντας σε μια συνοπτική έκθεση της ελληνικής ιστορίας, από τις απαρχές της μέχρι την εποχή του.

Αυτό γίνεται στη λεγόμενη «Αρχαιολογία», στα κεφάλαια 2-19 του πρώτου πάντα βιβλίου του, όπου ο Θουκυδίδης περιγράφει τη σταθερή πρόοδο που έχουν επιτύχει οι Έλληνες στο διάβα του χρόνου, εκκινώντας από την περίοδο όπου ζούσαν σε πρωτόγονες συνθήκες. Η εξέλιξη αυτή είναι κατά την άποψή του συνυφασμένη με τη δημιουργία δύναμης, δηλαδή με την απόκτηση πολεμικής ικανότητας. Μάλιστα, στον ελληνικό χώρο η εν λόγω δύναμη, ήδη από την εποχή του Μίνωος και του Τρωικού Πολέμου, είναι προπάντων ναυτική, καθώς η θαλάσσια κυριαρχία παρέχει στις πόλεις μεγάλη ισχύ, χρηματικούς πόρους και δυνατότητα άσκησης εξουσίας.

Εισάγοντας στην πραγματικότητα την έννοια της υπεροχής του πολιτικού και στρατιωτικού παράγοντα, και τηρώντας συνάμα επιστημονική στάση, ο Θουκυδίδης επιχειρεί να προσδώσει στο σύγγραμμά του τις αρετές της ακριβούς γνώσης και της απόλυτης βεβαιότητας, αυτό που ο ίδιος αποκαλεί το σαφές. Τούτο είναι βεβαίως πιο δύσκολο όσον αφορά τη διήγηση του παρελθόντος –για τα σύγχρονα γεγονότα είναι κατά το μάλλον ή ήττον επαρκής η δική του αυτοψία ή η μαρτυρία εκείνων που είχαν λάβει μέρος σε αυτά–, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος του μυθώδους. Παρά ταύτα, και εδώ αντικειμενικός σκοπός του μεγάλου ιστορικού είναι οι πειστικές αποδείξεις, τα αξιόπιστα στοιχεία, τα τεκμήρια.

Όταν αυτά ελλείπουν, ο Θουκυδίδης στρέφεται κατ’ ανάγκη προς το εύλογο (εικός) και όχι προς το βέβαιο. Και οδηγείται στο εικός, στο πιθανοφανές ή κατά πάσαν πιθανότητα αναμενόμενο, εφαρμόζοντας –υπό την επίδραση προφανώς της σοφιστικής– τη μέθοδο τού εικάζειν (ερευνώ και εξάγω συμπεράσματα με τη συνδρομή της λογικής και επί τη βάσει συγκεκριμένων δεδομένων). Χαρακτηριστική επ’ αυτού είναι η πραγμάτευση του Τρωικού Πολέμου, όπου προσπαθεί να φθάσει όσο το δυνατόν πιο κοντά στην αλήθεια απορρίπτοντας όλα τα αμιγώς μυθικά στοιχεία των διηγήσεων του Ομήρου.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης όπου απεικονίζονται τα αντίπαλα στρατόπεδα κατά την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο οποίος κατά τον Θουκυδίδη συγκλόνισε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο.

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Α’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Γ’)